Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER

Mr. Groen van Prinsterer
5)
In den vriendenkring van Groen vinden we behalve Elout, Da Costa, De Clercq enz. óók Dokter Abraham Capadose, een van de „Zeven Haagsche Heeren". Geboren 22 Augustus 1795 te Amsterdam, studeerde hij te Leiden in de medicijnen en promoveerde aldaar 24 Juni 1818. Met Da Costa, zijn intiemen vriend, was hij een leerling van Bilderdijk en werd tegelijk met den heer en mevrouw Da Costa op den bekenden 20sten October 1822 door ds. Egeling gedoopt.
Door asthma-lijden was hem het uitoefenen van de medisdie praktijk — hij had zich eerst te Amsterdam gevestigd — zeer moeilijk, zoodat hij zich weldra in Den Haag vestigde, waar hij zich geheel gaf aan allerlei christelijke werkzaamheden. 16 December 1874 overleed hij.
Over zijn bekeering tot het Christendom gaf hij een brochure in het licht, volgens Groen „een hartaangrijpend verhaal van zijn bekeering, waarvan in verscheidene talen de vertaling het licht zag en dat menigeen, niet onder de Israëlieten alleen, tot bekeering heeft geleid".
In den Vriendenkring, die van 1845—1854 te Amsterdam geregeld saamkwamen, vinden we steeds Capadose, „een Israëliet als Da Costa, vol van geest en fijnheid", zooals De Clercq in zijn Dagboek aanteekent. I, bladz. 142.
Hij wijdde zich met lust en ijver aan de evangelisatie en was zoowel persoonlijk werkzaam in Zondagsscholen en bijbellezingen als door aanprijzing en bevordering van allerlei anderen arbeid in het midden van Gods Koninkrijk.
Hij was de stichter van de V e r e e n i g i n g van Vrienden Israels, alsmede in 1853 van de Nederlandsche Protestantsche Vereeniging; welke laatste Vereeniging bij den dood van Capadose niet minder dan 24 Evangelisten in haar dienst had, die op verschillende plaatsen, over het geheele land verspreid, arbeidden.
Tegen den modernen ds. Zaalberg verdedigde hij in 1855 de Hervorming in een Open brief en nog in 1873 stond hij Groen terzijde in zijn strijd tegen de grenzenlooze leervrijheid, door een brochure: „De Synode en haar jongstbenoemde Commissie".
Groen schreef 6 September 1860 in een brief aan A. baron Schimmelpenninck van der Oye: „De kennismaking met den heer Capadose kan ik begrijpen dat u verblijd heeft; een voorbeeldig Christen, geoefend ook door velerlei beproeving en leed".
In J. A. W o r m s e r vond Groen ongeveer in het jaar 1842 een vriend, die wat helderheid van oordeel en vastheid van beginsel betreft, met De Clercq en Da Costa zeer wel op één lijn mag worden gesteld. Geboren te Amsterdam op 4 Juni 1807 kennen wij Wormser niet anders dan als „eenvoudig deurwaarder bij de rechtbank te Amsterdam".
Op 23-jarigen leeftijd was hij, naar eigen getuigenis „door den Heere gebracht tot de gemeenschap Zijns Zoons en alzoo in waarheid van den dood tot het leven overgegaan".
Wormser heeft een zeer bewogen leven gehad. „Toen meermalen — zoo schrijft hij aan Groen (4 Juni 1849) — „de ondergang van mij en mijn gezin, ook om de belijdenis van des Heeren naam, onvermijdelijk scheen voerde Hij mij telkens van onder de baren en golven die over mij waren heengegaan, zonder eenig beletsel en zelfs met dubbelen en driedubbelen voorspoed, weder uit en betoonde Hij zich steeds mijn getrouwen God en Zaligmaker".
In 1836 sloot Wormser zich bij de Afgescheidenen aan. Aan Groen schreef hij dienaangaande later (13 Mei 1861): „Wij zijn indertijd vooral door de vervolging van de Afgescheidenen in onze stad tot de afscheiding genoopt; wij wilden niet met de "vervolgers gerekend worden". Toch bleef Wormser hoop houden op een hereeniging van die nu gescheiden waren en vooral sedert de vervolgingen ophielden, voelde hij zich steeds meer tot de Hervormde Kerk aaügetrokken, zoodat bij ten slotte nog kort voor zijn dood — hij overleed 2 November 1862 — van den weg der Scheiding terugkeerde.
Zijn leven te midden van een groot aantal Gereformeerden, die in de hoofdstad met de Scheiding niet waren meegegaan en met wie hij door jarenlange vriendschapsbanden vereenigd bleef, heeft ongetwijfeld tot dezen stap veel bijgedragen.
Onder de Amsterdamsche vrienden was Wormser zéér gezien, op elke vergadering was hij met zijn zeer gewaardeerden raad aanwezig, aan elke actie, die op verbreiding van de Evangeliewaarheid gericht was, nam hij deel. Dr. G. J. Vos zegt (Groen van Prinsterer en zijn tijd, I, bladz. 225), dat Wormser door zijn kerkelijk standpunt „de unie van afgescheidene en niet-afgescheidene broeders was". Hij had een helder hoofd en een eerlijk gemoed. „In hem geen aarzeling, geen zweem van sentimentaliteit of mystiekerij — alles één stuk; krachtig, louter recht afgaande op het doel".
Voor Groen is Wormser tot grooten steun geweest; tot verheldering van de Gereformeerde beginselen heeft hij veel bijgedragen zoowel door zijn persoonlijke vriendschap als door zijn geschriften; waarbij we o.a. denken aan zijn boekje D e K i n d e r d o o p en zijn geschrift de O n k e r k e l ij k e  r i c h t i n g. Ook bij de redactie van De Nederlander bood Wormser in de iaren 1850—1855 hulp.
Groen getuigt van hem: Een christen, wiens vriendschap en voorlichting ik, als een der uitnemendste voorrechten die mij te beurt gevallen zijn, herdenk".
Onder degenen, die de vergaderingen der Vrienden te Amsterdam in de jaren 1845—1854 bijwoonden en tot de vrienden van Groen behoorden, kwam ook voor ds. O t t o G e r h a r d H e l d r i n g, directeur der gestichten te Zetten.
Geboren te Zevenaar op 17 Mei 1804 in de Hervormde pastorie, studeerde Otto in de jaren 1820—1824 aan de Hoogeschool te Utrecht, werd toen predikant te Hemmen, in de Betuwe, waar hij bleef van 1824—'67, toen hij verhuisde naar het nabij gelegen Zetten, om de directeurswoning van de door hem opgerichte gestichten te betrekken. In die 40 jaren, dat hij in Hemmen en de 10 laatste jaren toen hij in Zetten werkzaam was, heeft ds. Heldring heel wat arbeid van christelijke liefde en toewijding verricht.
Door de bestrijding van dronkenschap en prostitutie kwam hij op de gedachte om een toevluchtsoord, een asyl te openen voor gevallen vrouwen en in 1848 kwam het gesticht Steenbeek te Zetten tot stand. In 1860 volgde Talitha Kumi, een opvoedingsgesticht voor verwaarloosde meisjes; daarna volgde in 1862 Bethel als toevluchtsoord voor meisjes van 18—20 jaar, die uit de gevangenis waren ontslagen; en eindelijk werd in 1864 de Christelijke Normaalschool tot opleiding van onderwijzeressen geopend
Ten slotte werd te midden van deze gestichten, alle te Zetten, op een heuvel een kerk, de
V l u c h t h e u v e l k e r k gebouwd; 19 Juni 1870 had de inwijding plaats.
Hij, meede organisator van de groote Zendingsfeesten hier te lande, was een practisch christen, met „een hart vol liefde, waaraan niets menschelijks vreemd was, dat zich in alles verplaatsen kon, ieder kon begrijpen en allen wilde tegemoet komen en helpen".
Nicolaas Beets behoort tot de jongere tijdgenooten van Groen. Twaalf jaar jonger dan Groen, werd Beets op 13 Sept. 1814 te Haarlem geboren. Op 12 Sept. 1833, dus reeds na Bilderdijks dood en tien jaar na Groen's promotie, werd Beets student aan de Leidsche Academie. Daar werd Van der Palm zijn „vaderlijke vriend"; de kleindochter van Van der Palm werd zijn levensgezellin. 4 October 1840 werd hij te Heemstede als predikant bevestigd door zijn vriend ds. Hasebroek, die ook zijn huwelijk had ingezegend. 11 Juni 1854 werd hij te Utrecht predikant. Nog op zijn ouden dag werd Beets in 1874 benoemd tot hoogleeraar in de Kerkgeschiedenis en in de Ethiek. In den hoogen ouderdom van 89 jaar overleed Beets 13 Maart 1903.
Als predikant te Heemstede sloot Beets zich aan bij de beweging van het Reveil; reeds in 1845 vinden wij Beets onder de 27 vrienden, die onder voorzitterschap van Groen voor den eersten keer ten huize van Pierson te Amsterdam op het Rusland samenkwamen. Sedert 1853 vormde Beets met Doedes en Chantepie de la Saussaye de redactie van het tijdschrift Ernst en Vrede, dat tegenover De Nederlander van Groen, het orgaan werd van Ethisch-Irenischen.
In 1861 mede-oprichter van de Vereeniging voor C h r i s t e l ij k Nationaal Schoolonderwijs, verliet Beets na een hooggaanden strijd over het al dan niet wenschelijke van het woord „christelijk" in de schoolwet van 1857, deze vereeniging en daarmee verbrak hij in dit opzicht de samenwerking met Groen en zijnen.
Beets was een geheel andere dan Groen. Doorblader Beets' gedichten. Voor ieder vindt ge lof. Doch tevergeefs zoekt ge dan den naam van Keuchenius of zijn calvinistische geestverwanten. Voor de vrienden van Groen, voor wien ook, niet één woord van hulde. Bij Groen's open groeve geen ___
Wetenschappelijk man was Beets niet. Hij was kanselredenaar en dichter. "Het ideaal van het Reveil", zegt dr. L. Wagenaar. Het Reveil en de Scheiding, blz. 107; „was een belijdende volkskerk, gezuiverd van ongeloof en naar den presbyteriaanschen kerkvorm ingericht. Groen trachtte dit ideaal te bereiken in den weg Juridisch, Da Costa in dien van medisch Kerkherstel — Beets liet zich over Kerkherstel niet uit en weigerde mee te werken aan eenig gemeenschappelijk pogen". Neen — van Beets heeft Groen niet veel steun en hulp gehad, wel veel bestrijding en verdriet.
„Er is een christelijke staatkunde, er is een christelijke wetenschap; Groen werkte voor de eerste, voor de laatste zwoegde Da Costa — de predikant van Heemstede liet zich noch met het een noch met het andere in". (Wordt voortgezet)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen