Dogmatiek

I.

Daarover wordt onder de theologen zeer verschillend gedacht. En wij zullen onze lezers niet vermoeien met die verschillende meeningen hier thans uiteen te zetten. Veeleer zullen wij trachten te bepalen, wat wij daaronder hebben te verstaan. Dogmatiek is eigenlijk een afkorting van den Latijnschen naam : Theologia dogmatica, of leerstellige Godgeleerdheid. Zij duidt alzoo op een theologische wetenschap, die zich bezighoudt met de leerstellingen of met een vreemd woord : de dogmata.

De hier bedoelde leerstellingen zijn n.l. de leerstellingen der kerk of de leerstellingen des geloofs. Vandaar, dat men ook wel spreekt van geloofsleer, dogmatiek is geloofsleer.

Geloofsleer staat dan weer naast zedeleer. Wij hebben in ander verband reeds opgemerkt, dat geloofsen zedeleer in den loop der tijden afzonderlijk werden behandeld, hoewel geloof en geloofsleven toch zoozeer één levende werkelijkheid vormen, dat zulk een onderscheiding niet tot een scheiding mag worden. De zedeleer kan niet zonder de geloofsleer en geloofsleer is zoo weinig beperkt tot een zekere kennis, als het geloof niet alleen een stellig weten, maar ook een vast vertrouwen is. (Catechismus Zondag 7). Dogmatiek omvat in principiëelen zin zoowel de geloofsleer als de zedeleer.

Dogmatiek of leerstellige Godgeleerdheid. Is er dan ook nog een niet-leerstellige Godgeleerdheid ?

Alvorens deze vraag te beantwoorden een opmerking. Leerstellige Godgeleerdheid houdt zich bezig met de leerstellingen der kerk, zoo zeiden wij. Goed, maar daar is een Roomsche, een Gereformeerde, een Luthersche, een Anglicaansche enz. enz. kerk. Zoo zijn er Roomsche, Gereformeerde enz., leerstellingen. Met welke houdt zich nu de dogmatiek bezig ?

Wij komen zoo dus reeds tot onderscheiding van verschillende soorten van dogmatiek : Roomsche, Gereformeerde, Luthersche, enz. Het is alzoo duidelijk, dat de dogmatiek in ieder geval bepaald wordt door de confessie eener kerk. Zoo is de gereformeerde dogmatiek dus aangewezen op de belijdenis der gereformeerde kerken, of wil men op de gereformeerde religie, zooals die in de verschillende kerken van gereformeerd type wordt beleden.

Dogmatiek is dus theologie van een bepaald confessioneel type, en daarom confessioneel gebonden. Theologie of Godgeleerdheid zonder nadere aanduiding is derhalve een veel meer omvattende wetenschap dan een bepaalde dogmatiek. Zelfs als men de verschillende typen van dogmatiek onder een wetenschap zou saambrengen, een wetenschap van het kerkelijk geloof in zijn onderscheidene confessioneele gestalten, dan zou men niet zooiets hebben als een algemeen-Christelijke dogmatiek, maar een vergelijkende wetenschap. Ook dan zou dit geheel nog niet een beeld van dè theologie kunnen geven.

Theologie begint weliswaar met belijden, maar daarom begint zij nog niet met het dogma.

Naar den woordzin is theologie kennis van God, zooals Hij zich openbaart. Theologie vangt derhalve niet aan met het dogma, maar met de Godsopenbaring. Indien er geen Godsopenbaring ware, zou er in de wereld van geen Godskennis en van geen theologie sprake kunnen zijn.

De Godsopenbaring is de eenige grond en oorsprong van de theologie. Voor den theoloog is zelfs de Godsopenbaring geen dogma, maar levende werkelijkheid. De theoloog vangt niet aan met de overweging, of God zich mogelijk openbaart of niet openbaart, om dan eindelijk te besluiten tot de stelling : God openbaart zich. Voor den theoloog is dat niet in kwestie. De zekerheid der openbaring zet zich in zijn geloof. Die zekerheid is het a priori gegevene in het geloof, en die zekerheid bindt zich aan ede Heilige Schrift als het Woord van God.

Datzelfde geloof drijft tot Schriftonderzoek uit en uit dit onderzoek wordt de theologie geboren.

Theologie is de verstandelijke bearbeiding van de dingen, welke ons geopenbaard zijn aangaande God en de heilige dingen. Zij tracht het onderling verband van de geopenbaarde dingen te verstaan. Als zoodanig omvat zij dan ook veel meer dan de kennisse Gods en werd haar terrein in den loop der geschiedenis steeds verder uitgebreid.

De leerstellige Godgeleerdheid is dus een onderdeel van de theologie als geheel, en bepaalt zich tot de kerkelijke leerstellingen, of zooals men gewoon werd het uit te drukken, tot de kerkelijke dogmata. Toch is het gebruik van het woord dogma in zulk een algemeenen zin niet zonder bezwaar, wijl niet geheel juist.

De buitenstaander kan wel iedere leerstelling, een stelling of een dogma noemen, maar daarin kan de Schriftgeloovige niet meegaan. Ook in dit opzicht vraagt het historisch gebruik om herziening en correctie naar de norm der Heilige Schrift. In Handelingen 15 : 38 lezen wij : „Het heeft den Heiligen Geest en ons goedgedacht, ulieden geen meerderen last op te leggen dan deze noodzakelijke dingen"; n.l. enz. In het woord „goedgedacht" schuilt de stam van het dogma.

En in Hand. 16 : 4 lezen wij: „En alzoo zij de steden doorreisden, gaven zij hun de verordeningen (dogmata) over, die van de apostelen en de ouderlingen te Jeruzalem goedgevonden waren, om die te onderhouden.

Hier staan wij dus bij den oorsprong van het dogma : zijnde een kerkelijke beslissing. Het woord dogma vinden wij ook in Lukas 2 : 1 : in de klassieke beteekenis van keizerlijk of Overheidsbesluit.

Het kan niet toevallig zijn, dat dit woord ook werd gekozen voor het besluit van het apostelconvent. Veeltijds werd de kerk genoopt in de strijdigheden, die zich op het stuk des geloofs voordeden, beslissingen te nemen. Zulke beslissingen zijn dus dogmata in den zin van Hand. 15 en kregen als zoodanig een plaats in de belijdenis der kerk.

Maar dat wil volstrekt niet zeggen, dat alles, wat in de belijdenis wordt genoemd, met recht dogmata kunnen heeten. Als de kerk den Drieëenigen God belijdt, is dat toch bezwaarlijk een dogma te noemen. Dat God zich openbaart als de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, rust toch niet op een beslissing van een of andere kerkvergadering, maar is geopenbaarde waarheid.

Zoo ook kan men de schepping geen dogma noemen, alsof de leer der schepping op een kerkelijke beslissing terugging.

Wel zijn er kerkelijke beslissingen gevallen in verband met de leer der Triniteit, waaromtrent verschillende opvattingen als om strijd om den voorrang streden. Dergelijke beslissingen gelden de onderlinge huishouding van Vader, Zoon en Heiligen Geest. En zoo ontstonden rondom de leer der Triniteit verschillende dogmata.

Zoo ook vroegen de strijdigheden in de kerk aangaande andere stukken der leer telkens weer beslissingen, die tot verschillende dogmata hebben geleid.

Het ligt dus voor de hand, dat de dogmatiek haar werk heeft aan die kerkelijke beslissingen, welke bovendien betrekking hebben op geschilpunten, die in een of anderen vorm nog altoos voortleven. Zoo raakt de dogmatiek van zelf weer aan de geschiedenis van het dogma. Zij kan daar niet buiten.

Verder heeft zij het onderling verband der dogmata te onderzoeken.

Er is b.v. geen eenstemmigheid der kerken in de leer omtrent den mensch in den staat der rechtheid. Maar dat heeft weer tengevolge, dat daarmede in verband ook weer verschillend wordt geleerd aangaande b.v. de rechtvaardigmaking.

Het dogma beweegt zich alzoo steeds om een Schriftuurlijke waarheid, b.v. dat God Drieëenig is, dat Hij de Schepper van hemel en aarde is, dat de mensch naar het beeld Gods geschapen werd, dat God in Christus Zich een gemeente ten eeuwigen leven heeft verkoren, enz. enz.

Maar dan komt de mensch met zijn vragen aangaande deze waarheden en dan komen verschillende gedachten op den voorgrond. In deze gedachten de meening des Heiligen Geestes te vinden is het zoeken der kerk, hetwelk zij in haar dogmata neerlegt, en waarin zij uitteraard kan dwalen. De kerk kan dwalen in het dogma, maar dan blijft de waarheid, waarom het zich beweegt, staan. En daarom kunnen onderscheidene Kerken in haar dogmata verschillen, ofschoon zij van een Schriftuurlijke waarheid uitgaan.

Wij noemden reeds de leer aangaande den mensch in den staat der rechtheid. De schepping van den mensch naar Gods beeld staat voor allen vast, maar de opvatting en uitwerking daarvan en van den zondeval kan verschillen en maakt een belangrijk verschil uit tusschen Roomschen en Protestanten, en dan weer tusschen Lutherschen en Gereformeerden.

De instelling van het Heilig Avondmaal staat voor allen vast, maar de opvatting van de gemeenschapsoefening maakt groot verschil tusschen Roomschen, Lutherschen en Gereformeerden. Zoo ware er meer te noemen en deze dingen houden ook weer onderling verband en gaan door de gansche kerkelijke leer heen.

In de verdere behandeling krijgen wij aanleiding om dat nader aan te toonen. Thans bedoelen wij slechts een beeld te geven van de stof, waarmede de dogmatiek zich bezighoudt. Wellicht komt men ook tot het inzicht, dat een dogmatiek door een zeker type wordt gekenmerkt: een Roomsche, Luthersche en Gereformeerde type.

Hoewel wij ons met de Greformeerde leer bezighouden, zullen wij toch telkens gelegenheid hebben tot vergelijking van wat anderen leeren.

(Wordt voortgezet).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen