Onderwijs

Rousseau (1712-1778)

Men verhaalt, dat Napoleon I van Frankrijk eens het graf bezocht van Rousseau te Emenonville. Hij sprak toen deze merkwaardige woorden : „Voor Frankrijks rust ware het beter geweest, als deze man nimmer geleefd had, want hij is het die de revolutie heeft voorbereid". Waarschijnlijk bedoelde de keizer hiermede de politieke omwenteling en dacht hij aan Rousseau's nieuwe maatschappijleer, uiteengezet in zijn ..Contrat Social".

Tooh heeft Rousseau met zijn „Emile" zeker niet minder kwaad gesticht, dan met zijn „Contrat Social".

Immers het uitgangspunt van zijn opvoedkundige beginselen was in regelrechte strijd met wat de Gemeente van de Heere Jezus Christus overal en altijd op gezag der Heilige Schrift hadf beleden. En als het fundament niet deugt, als het uitgangspunt fout is, kan geen goed gebouw worden verwacht en kan evenmin het doel goed zijn. - |^||^; "-

, , Het kind is van nature goed", zo was de grondstelling , , en, wordt alleen • door een verkeerde opvoeding, door slechte voorbeelden en vooral , door een opdringen van het Christelijk geloof bedorven". Vooral het laatste woog hem zwaar, dat hij niet schroomde te verklaren : „Alle kerkelijke leer, alle geopenbaarde godsdienst is bedrog. Ver'bant alle leringen omtrent God uit de opvoeding en maak uw kinderen niet vóór hun achttiende jaar opmerk-

zaam, op wat de natuur ons leert omtrent een Opperwezen. Dan zult ge een geslacht zien opgroeien, dat uitblinkt in deugd en braafheid, in zedelijkheid en godsvrucht".

Wel werd de , , Emile" op last van het Parlement in Parijs verscheurd en verbrand, maar de opmerking werd gemaakt, dat men met het verbranden van de boeken niet opschoot, de schrijvers van dergelijke boeken moesten ze// verbrand worden. We laten deze opmerking voor wat ze is, maar toch was het een feit, dat het uitgestrooide zaad der nieuwe opvoeding welig opschoot en vruchten droeg.

In Frankrijk ging het al heel vlug, gelijk alles wat met de omwenteling der geesten en met die in de Staat verband hield, een snel verloop had.

De Nationale Conventie (tenminste enkele leden) verlangde dat bij de wet moest bepaald worden om te bidden en dat de Namen van de Drieëenheid moesten vervangen worden door de naam van drie , , helden der revolutie".

Aldus de grofste godslasteringen.

Helaas, was ook in ons land de bodem van kerk en school reeds jaren voor'bereid om het nieuwe zaad te ontvangen. Enthousiast namen ook Nederlandse schrijvers de ideeën uit Frankrijk over. Wel wat gewijzigd, wel wat gematigd, maar toch bleef de grondstelling dezelfde. De mens is van nature goed. Ontkend werd de afval van God, geloochend werd het ontzettende feit van de zonde, als zonde itegen God. Dan is er ook .geen behoefte aan wedergeboorte en bekering, geen vragen naar de weg des heils. Dan wordt de belijdenis niet anders dan kerkleer en deze ikerkleer wordt geacht onnodig en weinig aantrekkelijk te "zijn voor de volwassenen, maar voor de kinderen helemaal niet te genieten en bovendien zelfs schadelijk.

Geen wonder dat op deze weg geen plaats meer was voor het dogma in de opvoeding. Dat wil zeggen, men was niet tegen elk dogma, want voor hun beschouwingen maakten de nieuwere verlichte paedagogen zelfs ook dikwijls genoeg gebruik van dogma's. Maar de strijd ging hier speciaal tegen de Catechismus op de scholen. Men vond dit kostelijke leerboekje veel te stelselmatig. Maar dat was de zaak niiöt. Neen, maar de inhoud stond hun niet aan ! De geweldige levensvraag uit de Catechismus : , , Wat is uw enige troost in leven en sterven ? " met z'n „Dat ik met lichaam en ziel in leven en sterven niet mijn, maar mijn getrouwe Zaligmaker Jezus Christus edgen ben " dat was het, wat men voor volwassenen slechts een glimlach waardig keurde over zoveel onnozelheid, maar wat voor onderwijs aan de kinderen helemaal uit de boze werd geacht.

Van de kerk was eind 18de begin 19de eeuw bitter weinig verweer tegen de nieuwe theorieën te wachten. Ze sliep er doorheen en 'herkende in de met een gloed van wijsgerig vernuft, en beeldrijke taal voorgedragen leringen niet de stem van de oude verleider, de mensenmoordenaar van den beginne. (

Een paar Nederlandse paedagogen.

A..(Hulshof noemde het godsdienstig onderwijs een voornaam punt in de opvoeding en wilde er al vroeg mee beginnen (daarin wijkt hij sterk af van Rosseau), maar de eerste jaren slechts de na^ tuurlijke godsdienst! Uit de natuur moeten de kinderen leren dat God bestaat, dat Hij alomtegenwoordig, almachtig, wijsheilig, goedertieren en alwetend is. Later komen dan de Bijbelse Geschiedenissen. Op \A —16 jarige leeftijd moet men met de leerlingen de bewijzen nagaan van de v/aarheid van de geopenbaarde en dan vooral van de Christelijke godsdienst.

Weer later komen dan de leerstukken, die men weer moet bewijzen uit de rede en uit de Schrift. Wat van de Schrift terecht kwam is duidelijk, als men weet, dat wonderen, die niet voor het verstand bewijsbaar konden worden gemaakt verworpen werden. Er is dan ook geen sprake van geloof en evenmin komt zelfs maar de gedachte op aan verlossing uit de macht der zonde en des doods.

Een andere opvoedkundige dacht er weer wat anders over en helde wat meer over naar Rousseau, 't Was Chatelain, die 't uitsprak : Begin vooral niet te vroeg met de godsdienst. De IBijbel moet voor uw kinderen verborgen blijven. Spreek er niet over, laat ze hem niet in handen krijgen.

De bekende kostschoolhouder Van der Palm (de vader van de latere prof. v. d. Palm) was niet geheel en al afkerig van 't godsdienstig element in de* opvoeding en het schoolonderwijs. Alleen heeft hij 't wel heel erg beperikt: 't Bestaan van God en de onsterfelijkheid der ziel. Geen woord over datgene, wat het eeuwig heil van een

diep verloren mensengeslacht raakt, verlossing en vrede door het bloed des kruises.

Trouwens heel de wetenschap dier dagen ademde vrijwel dezelfde geest. Men meende verbetering te brengen, maar in werkelijkheid verleidde men de schare en bracht de opvoeding der kinderen van ons volk in de waiteren van het rationalisme.

De Hollandse Maatschaippij van Wetenschappen schreef in 1761 een prijsvraiag uit over de natuurlijke of lichamelijke opvoeding der kinderen. In 1763 een nieuwe van deze inhoud : Hoe moet men het ver- .stanid en het hart van een kind bestieren om het te eniger tijd een nuttig en gelukkig mens te doen zijn. Een der bekroonde anitwoorden was van de reeds genoemde Allard Hulshof f. Hij schreef o.m. : , , Ik meen, dat men enige jaren slechts kundigheden moet aanraken, die volgens de gewone verdeling behoren tot de natuurlijke godsdienst', om de leerling eerst naderhand tot een Christen te maken, wanneer de mens reeds werkelijk is ontloken ; want de kundigheden, die eigen zijn aan de geopenbaarde godsdienst zijn altijd meer samengesiteld." '

Dit kan gevoegelijk genoemd worden het algemeen gevoelen der leidende persoonlijkheden, dat rationalistisch was.

Grote betekenis voor de verspreiditig van de beginselen der nieuwerwetse godsdienstige opvoeding höbben gehad :

Ie de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen ;

2e de in 't Nederlands vertaalde werken der Philantropijnen.

Daarover een volgende maal.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen