Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Ds. BERNARDUS SMYTEGELT

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Ds. BERNARDUS SMYTEGELT

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

Zijn jeugd en Studententijd.

Bernardus Smytegelt werd 20 Aug. 1665 te Goes geboren, als zoon van de boekverkoper Marinus Smytegelt en de zeer ontwikkelde en vrome Anna Lambregtse. Reeds vóór de geboorte had moeder Smytegelt haar kind de Heere ten dienst gewijd en als het een zoon mocht zijn, zou ze hem predikant laten worden.

Spoedig bleek bij het opgroeien, dat ook in Bernardus de godsvrucht leefde. Een krachtdadige bekering heeft hij niet gekend. Hij kon over de aanvang van zijn geloof geen dag of uur opgeven. Maar juist daarom heeft hij de bevindelijke vromen op dit punt zo kunnen troosten. Hij was een groot vertrouwensman van vele onverzekerden en bekommerden in zijn dagen.

Bernardus Smytegelt ging op de Latijnse school te Goes ; een voortreffelijke leerling en met lof toegelaten tot de studie aan de Universiteit.

Bij ds. Barendsen was- hij op catechisatie en legde er belijdenis des geloofs af. In 1683 begon Smytegelt zijn studie aan de Universiteit te Utrecht, de stad met het Voetiaanse aureool. Trouw volgde hij de colleges der verschillende profossoren. Deze studie was onmisbaar voor de a.s. predikant. Onze vaderen legden er ook steeds grote nadruk op. Men moest als predikant de Bijbel in het Hebreeuws (O. Test.) en Grieks (N. Test.) kunnen lezen en verstaan. Deze talen werden onderwezen door prof. Joh. Leusden, Prinsgezind, Voetiaan, en met een open hart voor de Zending in de Oosterse landen.

In de philosophie werd hij onderwezen door prof. G. de Vries.

Van prof. Leydekker leerde hij dat de predikanten in hun prediking en zielszorg vooral de bevindingen in het persoonlijk geestelijk leven der gelovigen naar voren moesten brengen.

Vooral grote invloed op Smytegelt had prof. Witsius : ze waren geestverwanten. Student Smytegelt werd ook door zijn medestudenten om zijn godsvrucht, houding en karaktervastheid, zeer hoog geschat.

In 1687 was de studie voltooid. Na het praeparatoir examen voor de Classis Zuid-Beveland was hij beroepbaar, een Gereformeerd theoloog, die de lijn, die van de Synode van Dordt over Voetius, Lodenstein, Leydekker en Witsius liep, door wilde trekken.

Twee jaar moest hij echter in Goes wachten totdat eindelijk een gemeente op hem een beroep uitbracht.

Predikant te Borssele.

Toen hij een keer in Middelburg had gepreekt, kwam de schoolmeester van Borssele hem vertellen, dat hij op 12 Apr. 1689 met algemene stemmen aldaar was heroepen.

Op 20 Mei deed hij er al intrede met 2 Kor. 4:7: , Wij hebben deze schat in aarden vaten, opdat de uitnemendheid der kracht Gods zij en niet uit ons".

Met veel zegen mocht hij er arbeiden. Geestelijk werd hij hier beïnvloed door een lidmate der gemeente, waar hij later nog met dankbaarheid aan terugdacht.

Op de Kerkeraad waren veel censuur gevallen : onkuisheid, onenigheid, Zondagsontheiliging etc.

Nog heden ten dage is Smytegelt's invloed in Borssele merkbaar : niet zozeer in de Herv. Gemeente, als wel in de aanzienlijke groep van de Geref, Gem. of oud-Geref. Gemeente.

Bij voorkeur leest men er 's Zondags nog de preken van Smytegelt. Feestelijkheden verwerpt men. Men weet nog het huis aan te wijzen, waar Smytegelt heeft gewoond: een ouderwetse woning met een opkamer ; tegenwoordig is er een bakkerij in gevestigd.

In 1692 kwam aan zijn arbeid hier een einde door het aanvaarden van een beroep naar Goes. 26 Mei 1692 preekte hij afscheid.

Predikant te Goes.

Zijn geboorteplaats was een gemeente met 5 predikantsplaatsen. Hier maakte hij buitengewone opgang door zijn beginselvastheid, wijsheid en geestelijke ruimte. Priesterlijk bewogen, profetisch moedig en klaar bezonnen vervulde hij zijn taak temidden van vele kerkelijke en politieke beroeringen. Politiek waren er twee groepen in Goes n.l. een groep die het gezag van Willem III als erfstadhouder van Zeeland in Goes wilden handhaven, terwijl de andere groep alle nadruk legde op de eigen privilegiën van de stad. Een soort revolutie brak uit. Het Heilig Avondmaal kon niet gevierd worden, hetgeen weer onenigheid gaf tussen de Magistraat en de Kerkeraad.

Kerkelijk was er in die dagen de pennestrijd over de leringen van ds. Bekker, ds. van Hattem enz. Smytegelt veroordeelde de ketterijen van deze heren.

In zijn preken sprak hij er weinig over, omdat hij zijn taak niet zag liggen in de theologische discussie op de kansel, maar in de zielszorg door de prediking des Woords.

Predikant te Middelburg.

Na een verblijf van ruim 2 jaar in Goes, deed hij 16 Januari 1695 intrede te Middelburg, bevestigd zijnde door zijn oom ds. P. Smytegelt met Jesaja 30 : 20, waarin o.a. staat : , , Uw leraars zullen niet meer als met vleugelen wegvliegen". Hij wist toen nog niet, dat dit woord letterlijk vervuld zou worden, want tot zijn dood bleef hij in deze gemeente (d.i. 40 jaar ; hij stierf 1739).

Middelburg telde 5 kerken, 25000 zielen. Naast de diensten op Zondag, was er op Dinsdag- en Donderdagavond het , .Kapittel prediken", d.w.z. bijbellezingen waar een hoofdstuk uit de H. Schrift werd behandeld. Maar in een vlot tempo, b.v. 1 Kron. 1—10 deed men in één week : 9 hoofdstukken op Dinsdag en. hoofdstuk 10 op Donderdag. Over Psalm 119 deed men elf weken. Op deze manier kwam men in 22 jaar en 9 maanden de Bijbel door.

Het was in de dagen van ds. Smytegelt in Middelburg onrustig. De invloed van het labadisme was er groot : Jean de Labadie, van oorsprong R. K. priester, was onder invloed van Calvijn 's geschriften Gereformeerd geworden. Door zijn chiliasme en ascetisme vervreemdde hij van de kerk en werd tenslotte geschorst. Ds. Smytegelt kon met de labadisten van zijn dagen niet meegaan, omdat hij, met Voetius en a Brakel, op het standpunt stond dat men uit de onvolmaakte Kerk niet mocht weglopen, doch moest helpen haar te herstellen.

Hevige beroering wekten in Middelburg ook de , , Conventikelen der Hebreen of Verschoristen" : Jacob Verschoor (de vader hiervan) leerde, dat men zonder kentekenen van berouw over de zonde Christus als Zaligmaker kon aannemen ; de gelovige wordt de zonde; niet toegerekend, het is slechts een menselijke onvolkomenheid. Het Hebreeuws werd bestudeerd om de Bijbel in de grondtaal te lezen.

a Brakel zegt van hen : , , Mensen die de genade Gods tot ontuchtigheid en goddeloosheid gebruiken". De kerkeraad van Middelburg had ook grote bezwaren tegen deze conventikelen, Na het overlijden van Verschoor in 1700, verdween dit kwaad uit Zeeland.

Uit de notulen van de kerkeraad, tentijde van ds. Smytegelt diepen we nog het volgende op : 1697 : de kerkeraad besluit, dat als de koster iets aan ds. op de kansel 'heeft mee te delen, hij „het stilletjes moet zeggen". (Blijkbaar riep de koster het voordien vanaf zijn zitplaats de predikant hardop toe).

Febr. 1730 : het is verboden stokken en honden mee te brengen in de vergadering der diakenen.

21 Febr. 1736 : Het is streng verboden in de vergadering der diakenen te roken. (Het roken gold als één der duizend zonden, inzonderheid voor predikanten). Wij merken dat de diakenen in Middelburg goed Voetiaans waren. Hoe staat het in deze met onze Voetiaanse predikanten en kerkeraadsleden?

Ds. Smytegelt kreeg in Middelburg drie beroepen : tweemaal Rotterdam en eenmaal Utrecht. Toen op zekere dag Rotterdamse afgevaardigden in Middelburg bij ds. Smytegelt kwamen spreken over het beroep, hoorden ze zó'n gejammer van de gemeente en zagen ze zo'n geschrei van de wezen uit de weesschool van de pastorie, of hij toch maar wilde blijven, dat ze ronduit moesten verklaren : , , die man kan daar niet vandaan".

Hij bleef 40 jaar te Middelburg, zeer gezien en van grote invloed. Zijn leven lang ook ongehuwd, evenals Van Lodenstein. Zijn eretitel is : Vader Smytegell; .

Niet allen echter mochten hem graag in Middelburg., Het gebeurde dat, als hij onverwacht in een dienst voorging, terwijl de mensen meenden dat een ander zou preken, sommigen de kerk uitgingen. Veel verachting en smaad heeft hij moeten lijden. Zijn woorden werden verdraaid, , , Hij werd uitgekreten voor weetniet en eigenzinnige fijmelaar".

Ook lichamelijk heeft hij nogal moeten lijden door ernstige ziekte.

Tijdens een prediking voor 't Avondmaal op 24 Oct. 1734 voelde hij zich zo ellendig door pijn, dat hij later schreef : , , Ik heb niet gepredikt, maar God heeft mij kracht gegeven en door mij gepredikt". Diezelfde nacht werd hij weer ziek. Hij moest rust gaan nemen, op medisch advies. Op 7 Mei 1735 ging hij met emeritaat. Als emeritus preekte hij nog wel eens. Maar zijn lijden werd erger, de pijnen heviger. Soms klaagde hij : „Ik kan niet langer leven, , Heere, neem mijn ziel weg".

Maar 't was ook : „zolang het Jezus behaagt, wil ik wachten ; Hij doe wat goed is in Zijn ogen". Op zijn ziekbed toonde hij een volhardende lijdzaamheid en een vast vertrouwen op zijn zalig deel, zeggende : „ik sterf in het geloof". Op zijn sterfbed zei hij, enkele uren vóór zijn heengaan : , , Nu zal het haast zijn gedaan ; mijn ontbinding is aanstaande ; ik sterf in het geloof".

6 Mei 1739 ontsliep Vader Smytegelt, oud 73 jaar en 8 maanden.

Hij' werd in de Oude Kerk begraven, na de rouwdienst, waar ds. Van Wingerden voorging, die sprak over Gen. 5 VS. 24 : „Henoch wandelde met God ; en hij was niet meer, want God nam hem weg".

Zijn prediking: .

Het lag niet in de bedoeling om op de inhoud van de prediking van ds. Smytegelt in te gaan in dit artikel. Wij moeten er echter enige algemene dingen nog wel van zeggen.

Ds. S. wilde zielszorger zijn, ook in zijn preken. Hij verkondigde de rijkdom der H. Schrift: het oordeel en de genade, het gericht over de goddelozen en de open deur des hemels voor Gods volk. Hij was een onderscheidend prediker : de nood en strijd der zielen bracht hij op de kansel; ook de medicijn. Ook wist hij te luisteren naar de bevindingen der schapen, maar trachtte er ook achter te komen of het wel echt was. Was er een werkelijke honger en dorst naar Christus ?

Wij gaan voorbij aan wat hij zei over de betekenis van de kerkgang, Doop, Avondmaal. Veel van zijn preken zijn uitgegeven, berustend op aantekeningen gemaakt door hoorders tijdens het uitspreken. Smytegelt was een prediker met grote invloed.

Hij had een stem als een klok. In zijn jongere jaren schijnt hij een , , lijmerige preektoon" te hebben gehad, dodh later sprak hij eenvoudig en natuurlijk. Bekend is ook, dat Smytegelt nogal eens met zijn handen op de kansel sloeg en met de voeten stampte. De Regenten kwamen niet veel onder zijn gehoor, omdat hij te veel boeteprediker was, naar hun smaak, en de preken nog al lang waren. Maar de gemeente wist hij te boeien door de kracht van zijn overtuiging en de diepte van zijn verkondiging. Hij sprak de mensen aan naar hun onderscheiden geestelijke staat en toestand. Dat heeft de gemeente nodig.

Meer bekend zijn zijn 145 preken over het , Gekrookte riet" en zijn „Keurstoffen", gelukkig ook nu nog gelezen en overdacht.

Wij kunnen zijn prediking tenslotte typeren met een citaat uit het voorbericht tot het „Gekrookte riet" : „Het gebeurde nogal eens, dat enige vromen bij Smytegelt kwamen met hun moeilijkheden om van hem raad en troost te ontvangen. Daarom nam hij het besluit om van deze zaken in het openbaar te handelen. Daaruit zijn deze predicatiën over Matth, 12 vs, 20, 21, geboren. En als deze en gene dan daarna bij hem kwam, zei hij : houdt u maar onder de bediening des Woords, daar zal ik van deze dingen spreken".

Nijkerk. Ds. J, Koele,

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 17 maart 1955

De Waarheidsvriend | 8 Pagina's

Ds. BERNARDUS SMYTEGELT

Bekijk de hele uitgave van donderdag 17 maart 1955

De Waarheidsvriend | 8 Pagina's