ANNA MARIA VAN SCHURMAN

I

Wanneer we niet, in onze artikelen over De Labadie, haar naam en faam al hadden vermeld, zouden vermoedelijk weinigen van hen, wien deze naam onder de ogen komt, met een glimlach van herkenning zeggen : , , 0, ja, Anna Maria!" Want ze is in onze tijd wel erg vergeten, mèt zoveel anderen, van wie we toch wel moeten zeggen, dat ze nog leven, hoelang al gestorven.

Een 300 jaar geleden zou men iemand, die zeggen zou, dat de dag zou aanbreken, waarop zeer weinigen Anna Maria meer kennen, wat verontwaardigd hebben aangekeken. Want in die tijd behoorde zij tot de meest beroemde Nederlanders en was stellig wel de beroemdste Nederlandse vrouw. En dat laatste niet vanwege uitstekende verdiensten op het gebied van de kookkunst of het hanteren van de stofdoek, hoewel ze ook daarin — gelukkig — niet onervaren was. Maar haar naam was in die tijd op de lippen van geleerden, wijsgeren, kunstenaars, zo goed als op die der gelovigen.

Een hele reeks hooggestemde lofzangen is haar gewijd, die de (ijdele) verwachting uitspraken, dat haar roem onsterfelijk zou blijken, omdat ze zich , , vereeuwigd" had. Intussen is dat bekende oudejaarslied : Niets bestendigs hier beneên, ook aan haar bewaarheid.

Zelfs zij, bevoorrechte en uitblinkende, is evengoed vergeten als die vele mensen, van iets minder belang, van wie wij niets meer weten, dan dat ze hebben bestaan.

Wat zijn mensen — alle mensen — spoedig vergeten ! Loop maar eens over een oud kerkhof, b.v. van een academiestad. Allerlei namen, die eens klank hadden, komt u nu op een grafsteen tegen, zwijgend en vergeten, en het moet u treffen : O ja, dat was in zijn tijd een man in het eerste gelid en op het eregestoelte !

Mensen, die niet zo vooraan staan, die nooit , , in 't nieuws" komen en met een bestaan op de achtergrond tevreden moeten zijn, benijden wel eens fel hen, over wie de zon van roem en eer schijnt. Het wekt bij hen wel een soort minderwaardigheidscomplex en ze denken : wat ben ik toch klein en onbelangrijk, gemeten aan hen. Vergeet dan toch maar niet, dat op de eersterangsplaatsen ook de eersterangs klappen vallen en drukkender verantwoordelijkheid wordt gedragen, die we vermoedelijk liever niet zouden overnemen. En tenslotte worden deze wat naar voren geschovenen even goed door de mensen vergeten als de werkers en werksters in de schaduw. En dan kan ons besluit alleen maar zijn, dat het niet belangrijk is, of de groteren der aarde óns kennen en wij hen, of de krant van óns weet, om ons toch weer snel te vergeten, maar of God in Zijn genade in Christus ons kent en wij Hem. Want dat sluit in, dat we dan in geen geval vergeten worden door Hem,

We zeiden al, dat Anna Maria van Schurman leefde een goede 300 jaar geleden, om nauwkeurig te zijn: ze werd geboren in 1607 in de stad Keulen. Dat is een zeer vermaarde Duitse stad, maar afkomstig was ze eigenlijk uit Zuid Nederland (het tegenwoordige België). Dat ze in Keulen het levenslicht zag, komt daaruit voort, dat haar ouders terwille van hun protestants geloof uit hun vaderland waren gevlucht, toen Alva naderde en die tijding zo heel velen de vlucht deed nemen. In Keulen was één van die vermaarde , , vluchtelingengemeenten" en om die oorzaak nam men daarheen de wijk.

Na een tijd verliet de familie Keulen weer, woonde nog een poos in Gulik, om zich tenslotte in Utrecht te vestigen. Uit het kort relaas van, het her- en derwaarts trekken valt al heel gemakkelijk op te maken, dat van een geregeld schoolgaan zo geen sprake kon zijn. Trouwens : ook zonder de vlucht en vervolging zou het schoolgaan wat minder vlot zijn gegaan dan in onze dagen. Het heeft nogal wat tijd gekost, eer er leerplicht en behoorlijke vorming van onderwijzers bestond.

Vader Van Schurman moest door die omstandigheden afzien van de , , publieke" school en door huisonderwijs zijn kinderen bekwamen. Dit onderwijs heeft bij Anna Maria wel zeer rijpe vruchten gedragen !

Het kind bleek n.l. ongewoon bevattelijk, vlug van begrip, zelfs diepzinnig, daarbij nog kunstzinnig en wat al niet meer. Meestal zien we dat een mens (élk mens) op één bepaald gebied uitblinkt, maar om dan op andere gebieden des te grotere achterstand te vertonen. Anna Maria is daarin een uitzondering: over haar leken wel alle talenten en gaven uitgestort.

Reeds als driejarig kind las ze de Bijbel; leren lezen had voor haar-dus al luttele moeite in. Rekenen gaf heel geen moeilijkheid en in de schrijfkunst werd ze spoedig een eersterangs kunstenares. Haar sierlijke voortbrengselen, naar de smaak des tijds rijk aan krullen en arabesken, moet u thans in de musea zoeken, want de liefhebbers zijn er fel op geweest.

Van de schrijfpen naar tekenstift, penseel, bijtel, snijmes, kan zo maar een kleine stap zijn. Spelend leerde ze schilderen, boetseren, knipsels maken enz., en werd meesteres in al deze vakken, vaak zonder zelf les te hebben gehad. Zo had ze in een paar uur geleerd, hoe de borduurnaald te hanteren en zo bewerkte ze prachtige doeken. Met evenveel gemak nam ze de diamant ter hand om in glas te graveren, zó, dat het nog bewondering wekt.

Dat waren dan de gaven van hoofd en hand. Ze had echter nog meer. B.v. een prachtige stem, waardoor ze in de zangkunst lauweren oogstte. En luit, cymbel en viool wist ze al evengoed te beheersen als de eigen stem. We begrijpen wel, hoeveel opgang ze om dit alles maakte.

Het beste komt echter nog. Het leren en hanteren van vreemde talen viel haar zeer gemakkelijk. Naast het nederlands, schreef en sprak ze frans, duits, engels, spaans, Italiaans vloeiend en de oude talen had ze beter onder de knie dan vele vakmensen. Het latijn en grieks, ook hebreeuws, hielden haar bezig, terwijl ze in die taaistudie ook nog het turks, „chaldees" (aramees), samaritaans, perzisch en koptisch betrok, met arabisch, syrisch en ethiopisch als toegift. Van die laatste taal vond ze geen geschikt leerboek : welaan, dan schrijft ze er zelf maar een.

Dat zo ongewone begaafdheid, die spelend verwerft, waarvoor anderen moeizaam ploeteren, haar een wereldnaam bezorgde, beginnen we zo wel te begrijpen. Er waren in haar tijd meer geleerde vrouwen, maar o.i. heeft geen van hen haar bekendheid verworven.

De maat van Anna Maria's gaven lijkt zo al boordevol. Toch moet er nog meer worden vermeld. De dichtkunst beoefende ze in verschillende talen. Dat schijnt op een (sterke) ontwikkeling van haar gevoelsleven te wijzen, die nu echter weer een levendige belangstelling voor velerlei wetenschappen niet blijkt uit te sluiten. Dat was nog al vreemd aan het gevoelen van haar tijd ; ze vond het dan ook nodig een verhandeling te schrijven, ten betoge, dat het allerminst onvrouwelijk kon heten, zich aan de wetenschap te wijden. Daarin was ze haar tijd een paar eeuwen vooruit, alweer een blijk van ongewone aanleg. Op dit gebied trokken haar aardrijkskunde, politiek, reken-, meet- en sterrekunde aan, evenals de filosofie, die wel heel sterk een „mannelijke" wetenschap lijkt. Ook plantkunde, geologie en geneeskunde, interesseerden haar : een weetlust bijna zonder grenzen.

Zo'n straf en groot studieprogram stelt natuurlijk aan geest en lichaam zware eisen. Ze werd eens door overspanning doodziek. Maar, nèt genezen, zette ze weer door.

Met dit alles staan we nog maar in het portaal. De theologie heet vanouds : de koningin der wetenschappen. Dat gold van Anna Maria ook heel sterk. Al het genoemde was haar slechts voorstudie en toerusting om de theologie, de godgeleerdheid, te beoefenen. Dat hééft ze dan ook gedaan, met hart en ziel. We maken daaruit op, dat al die wetenschap en kunst haar niet , , werelds" maakten, maar integendeel, dienstig werden gemaakt, althans medewerkend aan dit grote doel.

We moeten het nog hoger stellen, dat al deze kennis en kunde haar niet verschrikkelijk verwaand hebben gemaakt. Daar staan geleerde mensen stellig licht aan bloot, ook al zijn ze maar mensen met één honderdste oog in een land van , , blinden". Helaas, lopen ongeleerden hetzelfde gevaar. Hoe licht denkt elk op zijn kleine gebied, dat zijn persoontje toch wel onovertrefbaar is.

Anna Maria moet het gevaar van verwaand (en daarmee onuitstaanbaar) te worden, wel héél sterk gelopen hebben. De knappe (dwaze) mensen hebben al hun best gedaan, haar grondig te bederven. Het zijn sterke benen, die de weelde van haast onverdeelde lof kunnen dragen en menig anders bruikbaar man is door dat lofgetuit grondig bedorven.

Van Anna Maria wordt ons bericht, dat ze in dit alles bleef, die ze was : een eenvoudig, bescheiden, rustig meisje en heel geen , , blauwkous" of excentrieke.

Toch heeft ze, na wat ze haar tweede (werkelijke) bekering noemt, het opgebiecht, hoe strelend haar al dat ophemelen was, hoe hoogmoedig het haar innerlijk maakte en hoeveel kwaad het zo haar geestelijk leven deed. Ze was van jongsaf een meisje uit christelijke kring, dus een christin naar algemene maatstaf. Later zegt ze: Nee, ik was het tóén niet. Ik had toch de wereld en mezelf veel te veel lief. En als om daar boete voor te doen, legt ze zich op, al deze , , schatten van Egypte" niet te tellen, maar ze schade te achten, vergeleken bij de rijkdom, die ze zag in het delen van de smaadheid van Christus, door zich bij de Labadisten te voegen, in wie ze het volk van God in zuiverste gedaante zag. Haar weg over dit doornige pad, die ze toch met blijdschap reisde, vervolgen we de volgende maal.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen