Een „moderne” BEKERINGSROMAN *) ?

Er verschijnt in onze tijd betrekkelijk veel ontspanningslectuur. Zowel van christelijke als van humanistische zijde. Een groot deel daarvan dient niet anders dan tot verpozing. Men leest zo'n boek uit tijdverdrijf en het houdt de lezer enkele uren of dagen bezig. Het heeft eigenlijk geen langer bestaan dan van een ééndagsvlieg.

Zo af en toe verschijnt er echter een boek, dat het langer doet: om zijn inhoud, zijn psychologische peiling, zijn probleemstelling, zijn boeiende stijl; in één woord om zijn bijzondere kwaliteiten.Het boek, welks titel als onderschrift hierboven is geplaatst, is er, naar ik meen, zulk een. Het verscheen in de 2e helft van 1956 bij Kok in Kampen en is van de hand van B. Nijenhuis, die al enkele romans op zijn naam heeft, doch in , , De Tornado" een gaf, dat de vorige overtreft. Het beleefde een 2e druk, welke mij ter bespreking werd toegezonden. 

***

Het verhaal speelt op en rondom een grote hoeve. Vergy Maulveau koopt deze hoeve, eigendom van een dorpsgemeente, die haar liet verwaarlozen, voor , , een appel en een ei". Begrijpelijk, als men weet, dat het er spookte. Er waarden , , poltergeisten" rond. Men sprak van de „pesthoeve".

Maulveau begint nu fors, doelbewust, zijn strijd om de hoeve in cultuur te brengen. , , Zijn gevecht met God", zoals de schrijver dit noemt (blz. 42).

Op een nachtelijke speurtocht ontdekt hij de oorzaak van het , , spoken". De hoevebezitter zorgt ervoor, dat de ontraadseling van het , , spoken" in de pers gepubliceerd wordt. Dit brengt Ilze Zarmuth op Maulveau's weg. Van nu af aan kruist zij, in die mate Maulveau's leven, dat we haar wel als. tweede hoofdfiguur moeten zien. Er groeit over en weer begrip, mede door de invloed van de eenvoudige vrome Ezen, een werkman, Vergy's rechterhand. Het dodelijk ongeval dat Ezen tenslotte treft, werkt hierin ook. Ilze tracht achter Maulveau's levensgehelm te komen, wat haar gelukt.

De dag na een dramatisch gebeuren komt een tornado opzetten, de hoeve grijpend, het bos verwoestend. Vergy weet Ilze nog te redden. Het gesprek, daarbij gevoerd, leidt niet tot een , , happy-en ding", ook al blijkt, dat ze elkander lief hebben. Ilze wendt zich echter af van hem, die nóg niet zijn , .gevecht met God" had opgegeven.

Dit is niet het slot van het boek, Dat verhaalt van Jacob Kladak, de predikant, die vreesachtig en bang in ontrouw aan God en zijn gemeente, door heel dit boek heen getekend wordt, als een man, die „zijn geloof met zijn nagels van de Bijbel afkrabt", gelijk Ezen zegt, in de tornado voor God buigt en nochthans zijn gemeente wil ontlopen. Ziehier in , , a nutshell" de inhoud van de roman.

Men heeft dit boek een moderne — bedoeld is in de zin van deze tijd — bekeringsroman genoemd. Of de schrijver het als zodanig heeft bedoeld? Het woord „bekering" of „bekeren" komt er een enkele maal in voor, in de mond van de predikant (blz. 27), en in een gesprek met hem (blz. 69). Maar al treffen we het woord zelden aan, het gaat tenslotte om de zaak. En dan aarzel ik niet te zeggen, dat de roman zó kan gezien worden; een moderne bekeringsroman met het accent op het woord , , modem". De hoofdgedachte, wil men: het thema, wijst dat wel uit. Het wordt aangegeven op bltz. 42, in de zin, waaruit ik reeds een paar woorden aanhaalde: , , En zo begon Vergy Maulveau zijn gevecht met God". Men lette op dat woord , , gevecht". Het is treffend gekozen. Er zit iets in van het felle, het verbetene, dat ons boeit — en tevens doet huiveren — in de tekening van het karakter van Maulveau. Hij heeft maar één hartstocht: de hoeve te maken tot wat ze kan en daarom moet zijn. Dat treft ons in de wijze, waarop hij een van zijn ondergeschikten in zijn dienst weet te krijgen, om hem met dezelfde doelbewustheid straks, als die man hem voor de assurantie een sta-in-deweg is, uit zijn dienst en omgeving te verwijderen (blz. 48).

Het opsporen van de „poltergeist" en de sensationele publicatie wijzen op datzelfde. Maulveau's ganse exploitatie van zijn bezit is inderdaad een gevecht. Zijn uiterlijk krijgt iets hards (blz. 44), weerspiegeling van zijn innerlijke instelling. Af en toe is er iets van vertedering, zo onder invloed van Ezen, de man van zachte, bemannelijke inborst, die zo gaarne op de hoeve werkte (blz. 190) en met" wie de eigenaar, die vooral in het begin de handen uit de mouw moet steken, veel samen is.

Nu' en dan geeft Maulveau een blik in zijn verleden, waaruit we te weten komen, dat hij voorheen een dergelijke hoeve had, welke door een ramp verloren ging. Het allerergste daarbij gebeurd, Wordt echter verzwegen. Wel proeven we in het gesprek bij Vergy een zekere angst. Hij spreekt van , , tegenslagen" en , , doem".

De beschrijving van het geweld van de tornado is adembenemend. Tijdens de dreigende uitbarsting en momenten, dat er even verademing is, valt het gesprek tussen Maulveau en Ilze Zarmuth, waarin we Ilze, als Vergy heeft gezegd: , , Ik ben bang", horen antwoorden: , , Misschien begrijp ik je. Iemand, die vecht tegen God, zoals jij, kan elke minuut van de dag bang zijn, vandaag voor tornado's en morgen voor aardbevingen. Alleen is de oorzaak van zijn angst niet klimatologisch of geologisch te verklaren. De oorzaak is doodgewoon in zijn geweten" (blz. 288). Dan onthult hij haar de dood van Majade, zijn vrouw, die mede door zijn schuld omkwam toen zijn vorige hoeve eveneens door een tornado werd verwoest.

Terwijl dit gesprek tussen Ilze en Vergy gevoerd werd, lag Jacob Kladak, op een zolder in de schuur van de hoeve te bidden tot God, voor zichzelf, maar ook voor Vergy: , , Red de ziel van Vergy, Almachtige. Gisteren is hij onder uw oordeel niet gebroken. Zijt Gij vandaag reeds gekomen om hem te breken onder Uw genade? Breek hem dan, God! Breek hem onder Uw genade! Red zijn, ziel! Hij is hier naar toe gekomen om U te tarten, ik heb het gevoeld vanaf het eerste ogenlblik, dat ik hem zag. Red zijn ziel" (blz. 301).

, God kan het nog winnen... ." zeide Ezen tot Ilze, lang voor de tornado. Heeft God het gewonnen?

Ook de kerk compareert in deze. roman. In de persoon van Ezen en de predikant Kladak.. In de eerste verschijnt ze wel op haar best. Hij wordt getekend als een teer kind van God. Hij weet, het is met zijn dominee niet in orde. In de kerk bidt hij voor hem. En zijn recept voor hem is: „Dominee Kladak moet naar God gaan" (blz. 216). Zijn uitzicht is, dat hij op de nieuwe aarde , , een akker van God zal krijgen. Die zal ik dan spitten tot eer van God. Ik zal spitten en niet moe worden". En hij voegde er aan toe: , , Maar ik zal hier niet meer wonen als ik niet meer werken kan. Ik ga direct uit mijn werk naar God. Ik zal spoedig sterven."

Een geheel andere figuur is de predikant Kladak. Hij is onevenwichtig, en weet de weg tot het hart van zijn gemeentenaren niet te vinden, evenmin als de weg tot God. Dat hij met zichzelf in de knoei zit, wil hij verbergen door cynisch optreden. Op de woorden van Ilze: , , Jij houdt niet erg van de mensen, wel Jacob? " reageert hij met: „Daar is ook niet veel reden voor", er achteraan zeggend: , , Ik geef natuurlijk toe, dat we ze in Christus allemaal moeten liefhebben" (blz. 187). Bij dit alles komt nog zijn hopeloze liefde voor Ilze. Zo gezien heeft de kerk in deze predikant geen gelukkige representant. Maar als „het onheil" over de hoeve losbreekt, krijgt dominee Kladak zijn dag, waarop hij , , tot God gaat". Hij buigt en bukt voor de Almachtige. Hij wil dan zijn gemeente verlaten. God haalt hem evenwel terug.

***

, , Een moderne bekeringsroman? " Het kan wel. Of de schrijver het zo heeft bedoeld? Als ik het geheel op mij nog weer laat inwerken, meen ik, dat de schrijver heeft bedoeld ons hier uit te beelden, dat God de Here omziet naar mensen als hier getekend zijn, ze met Zich betrekt in het gericht, om van wat niets is in zichzelve, vaten te maken tot Zijn eer. Dit sluit de bovengegeven typering niet uit.

Dit boek is verre van gewoon. Het heeft inhoud. Het is in vele opzichten wonderlijk. De episode van de , , poltergeist" heeft ook bij herlezing, voor mij iets oriwaarschijnlijks. Dat Ilze, wat Ezen haar bij zijn sterven opdroeg — Kosja, het lievelingspaard van Maulveau, te doden —, ziet als een opdracht van God, is mij te anthropopogisch, nl. het woord van een , .bekeerd mens" onfeilbaar achten. Als ik het boek theologisch moet waarderen, ' heb ik deze critiek, dat het niet trinitarisch is. Christus wordt, als ik me wel herinner, slechts eenmaal genoemd. Van de Heilige Geest wordt niet gesproken. Het doet in dit opzicht meer oudtestamentisch aan dan nieuwtestamentisch. Men versta mij wel: Ik zeg niet, dat het dit is. Het is een boek, afgestemd op de noodsituatie, gelijk die in deze ijd veelvuldig voorkomt. Het is daarom , , modern", het is existentieel. Voor compositie, stijl — ik denk 'bijzonder aan de dialogen —, situatie-tekening, heb ik bewondering. De vraag rijst echter, of de auteur klaar is met Christus. Ben ik in dit opzicht te theologisch ingesteld? Het zij zo. De auteur vertoont hier, bij vorig werk vergeleken, groei. Die ga door. Zo hoop ik op nog meer werk als dit (boek, maar dan doorstraald van de rijkdom van Christus. Onze literatuur zal er door verdiept worden en God in Christus verheerlijkt in Zijn trinitarische heilsopenbaring.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen