Uit de pers

Vele eeuwen lang is men het er niet over eens geweest, wat de engelen in de Kerstnacht nu eigenlijk gezongen hebben.

Volgens de Statenvertaling luidde de Engelenzang aldus (Lucas 2:14):

„Ere zij God in de hoogste hemelen, en vrede op aarde, in de mensen een welbehagen!"

Daarentegen geeft de R.K. vertaling (Pe­trus Canisius) dit lied als volgt weer: „Glorie aan God in den hoge. Én vrede op aarde onder de mensen van goede wil!"

Vroeger, toen men elkander minder goed kende (en daardoor meer wantrouwde) dacht men hier aan een dogmatisch vooroordeel, dat zijn weerslag vond in de bijbelvertaling. Immers, de uitdrukking „mensen van goede wil" is meer in het Roomse dan in het Gereformeerde straatje op zijn plaats.

Wie echter weet, met welk een wetenschappelijke nauwkeurigheid de H. Schrift wordt vertaald, begrijpt, dat hier van een bevooroordeelde vertaling geen sprake behoeft te zijn. Het behoort daarom niet tot de onmogelijkheden, dat nader wetenschappelijk onderzoek tenslotte tot een gemeenschappelijk te aanvaarden vertaling zal leiden. Aan het einde van dit artikel zal men zien, hoe dicht wij daartoe reeds genaderd zijn.

Maar eerst willen wij nagaan, wat de aanleiding tot het verschil in vertaling geweest is. Het gaat daarbij om een tweetal vragen: de betekenis van het Griekse woord, dat door „welbehagen" of „goede wil" vertaald is en een tekstkritisdie kwestie, nl. het plaatsen of weglaten van een slotletter achter dit Griekse woord.

Eudokia

Het woord, dat in de oorspronkelijke tekst van Lucas 2 : 14 voorkomt, luidt „eudokia". Dus de naam van het Gereformeerde ziekenhuis in Rotterdam.

Nu kan dit woord zowel „welbehagen" als „goede wil" betekenen.

Volgens de oude Trommius komt het 9 maal in het Nieuwe Testament voor. Het wordt (in de Statenvertaling) 7 maal door „welbehagen", 1 maal door „goedwilligheid" en 1 maal door „toegenegenheid" vertaald.

De vertaling „goedwilligheid" vinden we in Philipp. 1 : 15: „Sommigen prediken ook wel Christus door nijd en twist, maar sommigen ook door goedwilligheid". De Nieuwe Vertaling heeft hier „met goede bedoeling".

Het woord „eudokia" is door „toegenegenheid" vertaald in Rom. 10 : 1: „Broeders! detoegenegenheid mijns harten, en het gebed, dat ik tot God voor Israël doe, is tot hun zaligheid". In de Nieuwe Vertaling staat „begeerte".

De overige plaatsen, waar het woord „eudokia" voorkomt en waar het, zowel in de oude als in de nieuwe vertaling, steeds door „welbehagen" is vertaald, zijn: Matth. 11 : 26, Lucas 2 : 14 en 10 : 21, Ephese 1:5 en 9, Philipp. 2 : 13 en 2 Thess. 1:11.

Het Lexicon Graeco-Latinum in libros N.T. van Grimm (3de druk in 1888) geeft nog een derde vertaling, die ik hier curiositeitshalve vermelden wil, nl. vreugde: de vreugde, die het Messiaanse heil verschaft. Heel toevallig vond ik deze vertaling onlangs in de bekende kerk St. Germain des Prés te Parijs. Hier ligt bij de ingang op een'lessenaar steeds een open Evangelieboek, met de bedoeling, dat wie voor gebed of meditatie in de kerk komt, een bladzijde van het Evangelie leest. Het is een, uiteraard kerkelijk goedgekeurde, verta­ ling van de vier Evangeliën, waarvan de titel (vertaald) als volgt luidt: „Het Evangelie van onze Heer Jezus Christus naar een vertaling gemaakt uit het Grieks door de abbé Fernand Martin, herzien door een groep exegeten onder de leiding van Mgr. J. Calvet" (Alsatia, 1948).

Van Lucas 2 : 14 wordt hier de volgende vertaling gegeven:

„Gloire a Dieu au plus haut des cieux, Paix sur la terre, joie parmi les hommes". (Glorie aan God in de hoogste hemelen, vrede op aarde, vreugde onder de mensen).

Deze vertaling gaat klaarblijkelijk terug op een soortgelijk handschrift, althans lezing, als de Statenvertaling en andere oude reformatorische vertalingen.

De slotletter

Nu zijn wij meteen genaderd tot de vraag, of „eudokia", hetzij men het door „goede wil", „welbehagen" of misschien „vreugde" vertalen wil, in de eerste of de tweede naamval moet staan.

Het oorspronkelijke geschrift van Lucas is ons, evenmin als van de andere bijbelschrijvers, bewaard gebleven; we hebben dus niet anders dan handschriften uit later tijd en het is begrijpelijk, dat daarin door de overschrijvers gemakkelijk een fout kon worden gemaakt. Dan is het de taak van de tekstkritiek, de juiste lezing vast te stellen.

Nu hebben sommige handschriften „eudokia" (welbehagen) en andere „eudokias" (van welbehagen).

Wij zijn in het bezit van een groot aantal handschriften van het Nieuwe Testament of delen daarvan, want tot de uitvinding der boekdrukkunst omstreeks 1450 moesten alle boeken geschreven worden. De oudste handschriften dateren uit de vierde eeuw, dus ongeveer 300 jaar nadat Lucas zijn evangelie geschreven heeft.

Oppervlakkig geredeneerd, zou men zeggen: het oudste handschrift is het beste, want dit is het dichtst bij de bron. Dit is echter niet steeds het geval, want een jonger handschrift kan zeer wel op een oudere tekst teruggaan dan een ouder handschrift. Ook zijn van belang oude vertalingen, die geheel of in brokstukken bewaard zijn gebleven, omdat deze soms op handschriften teruggaan, die wij niet kennen.

De kerkvader Hieronymus, die aan het einde der vierde eeuw de oud-Latijnse vertaling bewerkte, de Vulgata, had klaarblijkelijk een handschrift met „eudokias", want hij vertaalde „van goede wil":

„Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis". (Glorie in de hoogste plaatsen aan God, en op aarde vrede aan mensen van goede wil).

Nu - zijn er goede handschriften, die „eudokias" en ongeveer even goede handschriften, die „eudokia" hebben.

Welke lezing is dan de oorspronkelijke?

Wij moeten nu vragen: wat is waarschijnlijker, de latere verandering van de tweede naamval in de eerste (dus het weglaten van de „s") of omgekeerd, die van de eerste in de tweede naamval (dus het toevoegen van de „s")?

In het algemeen is een weglating gemakkelijker te verklaren dan een toevoeging en dat vooral, wanneer, zoals hier, de tekst daardoor begrijpelijker wordt. Men is het er dan ook tegenwoordig wel algemeen over eens, dat de lezing „eudokias" (van welbehagen) de juiste is.

Wij mogen dus op goede gronden aannemen, dat de Engelenzang in onze Nieuwe Vertaling op juiste wijze is weergegeven:

„Ere zij God in den hoge, en vrede op aarde bij mensen des welbehagens". Ook nieuwere R.K. vertalingen zijn afgestapt van de „mensen van goede wil". Hier volgen een tweetal vertalingen, een Duitse en een Franse: „Ehre sei Gott in den Höhen und auf Erden Frieden in Menschen des Wohlgefallens".

(Das Neue Testament neu übersetzt von Franz Sigge, 1958).

„Gloire a Dieu, au plus haut des cieux, et sur terre, paix aux hommes, objets de la bienveillance (divine)." (Vert, door de monniken van Maredsous).

De Franse vertaling geeft een nadere verduidelijking van het „mensen des welbehagens"

„op de aarde, vrede aan de mensen, voorwerpen van het (goddelijk) welbehagen".

Wij willen dit artikel besluiten met onze blijdschap uit te spreken, dat bijbelvertalers uit verschillende kerken en landen het eens zijn geworden over de juiste vertaling van het lied der Engelen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen