HET AVONDMAALSFORMULIER

Samenstelling en inhoud.

Het liturgisch deel van het formulier, waarin de eigenlijke Avondmaalsviering aan de orde komt, is dus aangevangen met het gebed. Nu volgt alleen nog een breed uitgewerkt „sursum corda" (de harten omhoog!).

In deze opwekking zou men een tegenstelling kunnen lezen tot de plaats, die de zichtbare tekenen van brood en wijn bij Rome en enigermate ook bij Luther innemen. Wij prijzen het in Olevianus, dat hij hierbij geen enkel ogenblik tot directe polemische uitspraken is gekomen. Het moment van de viering van het Avondmaal is daarvoor beslist niet geschikt. Maar op positieve wijze heeft hij de vrucht van 't Gereformeerd inzicht verwerkt in de vermaning, dat wij niet met onze harten aan het uiterlijke brood en de wijn blijven hangen, maar onze harten opwaarts in de hemel verheffen, waar Jezus Christus is, onze Voorspraak, ter rechterhand Zijns hemelsen Vaders. Hij verwijst dan even naar het feit, dat in de apostolische geloofsbelijdenis, die in het gebed voor Gods aangezicht was uitgesproken, reeds beleden was, dat de Here Christus nu daar gezeten is.

Er is juist bij de Gereformeerde Avondmaalsopvatting des temeer reden om het „sursum corda", dat reeds uit de oud-christelijke kerk stamt, te onderstrepen. Ik denk aan hetgeen onze Heidelberger Catechismus zegt: „het Avondmaal des Heren betuigt ons, dat wij volkomen vergeving van al onze zonden hebben door de enige offerande van Jezus Christus, Die Hijzelf eenmaal aan het kruis volbracht heeft, en dat wij door de Heilige Geest Christus worden ingelijfd. Die nu naar Zijn menselijke natuur niet op de aarde, maar in de hemel, ter rechterhand Gods Zijns Vaders is, en daar door ons wil aangebeden zijn” (vr. 80).

De gemeenschap met Zijn eenmaal gekruisigd en nu verheerlijkt lichaam wordt tot stand gebracht niet door een of andere vorm van lichamelijke tegenwoordigheid toch weer op aarde, maar door de Heilige Geest, Die in Christus als in het Hoofd en in de Zijnen als Zijne lidmaten woont. Dat is het geheim van de geestelijke spijziging, die aan het Avondmaal plaats heeft. De wijze waarop deze geschiedt kan niet voor of doof ons denken ontleed worden. Maar het formulier ziet in brood en wijn niet alleen de tekenen, maar ook de zegelen en vermaant ons daarom „niet te twijfelen" of wij zullen zo zeker de betekende zaak ontvangen, als dat wij met onze hand en onze mond de tekenen gebruiken.

De twijfelmoedige wordt hier vermaand zijn twijfel te laten varen, nu de Here Zelf gereed is de tekenen van brood en wijn uit te reiken als zegels, die Hij hangt aan het handschrift Zijner beloften.

De Avondmaalsviering.

Het is van ondergeschikte betekenis of de opwekkende vermaning, die we zo juist beluisterd hebben van de kansel of van voor de Avondmaalstafel wordt uitgesproken.

Op een synode in Den Haag in 1586 werd wel bepaald, dat het formulier (inclusief het gebed) vóór de Tafel gelezen zal worden. Maar tal van praktische redenen hebben er toe geleid, dat dit vrijwel nergens gedaan wordt. Overigens getuigen de Acta (notulen) van verschillende synoden er van, dat men weinig dingen bindend heeft willen vastleggen.

Telkens wordt gesproken van „middelmatige dingen", die „in de vrijheid der kerken gelaten worden", zodat „geen kerk veracht zal worden, die een andere wijze van viering gebruikt". „Iedere kerk", aldus de Synode van Middelburg in 1581, „zal zulk een manier van bediening des Avondmaals houden, als zij oordeelt tot de meeste stichting te dienen”.

Wel veronderstellen de verschillende Synoden, dat een, uiteraard korte, bediening van het Woord aan de Avondmaalsviering voorafgaat. De Reformatie is een scherp protest geweest tegen een ontaarding van het Sacrament, toen in de loop der voorafgegane eeuwen het Avondmaal los was komen te staan van de dienst des Woords, de Avondmaalstafel een altaar werd, het priesterambt in de kerk hersteld was met een zodanige bevoegdheid, dat wat de priester deed aan de gemeente in haar geheel ten goede kwam, zelfs al was zij niet eens aanwezig.

De Reformatie vereenvoudigde ook, in het bijzonder bij de Gereformeerden, de liturgische handelingen tot de Bijbelse soberheid. Een voorbereidingsprediking, ook wel proefpredikatie genoemd, placht gehouden te worden, niet altijd een week tevoren, zoals bij ons, maar vaak de zaterdag voor ide viering van het Avondmaal. Veertien dagen van te voren werd de bediening van het Sacrament reeds aangekondigd. De lidmaten der gemeente werden met een kort bezoek aan huis tot deelneming aan het Avondmaal uitgenodigd.

Wat het aantal bedieningen van dit Sacrament betreft, weten we, dat Calvijn een voorstander was van veelvuldige Avondmaalsvieringen. Zo het niet wekelijks kon, dan toch in elk geval maandelijks. Verschillende Synoden bepalen, dat het Sacrament eens per twee maanden bediend zal worden. De Synode van 1618/19 heeft voorkeur voor de viering op de feestdagen, de Paasdag, de Pinksterdag en de Christdag (Kerstmis). Onder ons is 4 maal per jaar het meest gebruikelijk geworden.

Wat de vorm betreft is er verschil tussen de Lutherse en de Gereformeerde bediening van het Sacrament. Bij de Lutheranen komen de leden der gemeente van hun plaats naar de predikant, die aan ieder persoonlijk de tekenen uitreikt. Daar is dus geen tafel.

Blijkbaar heeft men in de Gereformeerde Kerk dadelijk wel gevoeld dat het gemeenschappelijk aanzitten aan des Dis des Heren de meest passende vorm was. Maar er is enige aarzeling geweest. Zou een Avondmaalsviering, waarbij men tesamen rondom een tafel zit, wel voldoende het onderscheid in het oog doen houden tussen een gewone maaltijd en de heiligheid van het Sacrament. In Wezel en Embden liet men de gemeenten vrij. In 1574 werd in Dordt nog bepaald, dat staande het Sacrament gebruiken het wenselijkste was. Maar men wist, dat er gemeenten waren, waar 't zittende gebruikt werd.

„Men zal nochtans middelerwijl den volke leren, dat het middelmatig is.”

Nu is het zitten algemeen onder ons gebruikelijk. En wel in de regel aan meerdere tafels, die na elkander bediend worden. Dit is vanzelf een zaak van de praktijk, omdat menigmaal de gelegenheid ontbreekt om alle Avondmaalgangers aan één tafel te doen plaats nemen. Wel is wenselijk de tafel groot te doen zijn, omdat het bedienen van vele kleine tafels na elkaar de gedachte van de éne tafel nog meer te kort doet en de vele herhalingen vermoeiend zijn en gejaagd maken.

Overigens behoren ook hier alle dingen met zulk een orde te geschieden, dat geen hinderlijke storingen optreden. Gejaagdheid is in de dienst Gods altijd verkeerd, maar vooral hier. Ook van het formulier gold reeds, dat het gelezen moest worden met die rust en aandacht, die de inhoud en de zaak, waar het om gaat, waard is. Ik schreef reeds over het lezen van het eerste deel in de voorbereidingsdienst.

De tafel is gedekt met een eenvoudig wit kleed. Het tafelgerei mag (hoeft niet) van edelmetaal zijn, maar niet pronkerig en niet om de naam van rijke schenkers daarop te doen prijken.

Voor het brood gebruikt de Gereformeerde Reformatie gewoon voedzaam brood (geen ouwel). Voor de wijn een gebruikelijke, maar niet sterke wijnsoort. Voor zwakke personen stond men in de Reformatie wel druivensap in plaats van wijn toe. We zagen reeds, dat onze vaderen vele dingen onder de middelmatige rangschikten.

De Dienaar gaat nu aan de tafel enkele eenvoudige handelingen verrichten, om alles in gereedheid te brengen voor de viering van het Avondmaal. Hij zal dit doen terwijl de gemeente zingt. Onze Psalmen geven gelukkig een overvloedige keuze aan passende verzen, waarin het verlangen en het vertrouwen des harten tot uitdrukking komen. Soms zal het mogelijk zijn eenzelfde Psalm te gebruiken tijdens het toebereiden van de tafel en ten besluite van de bediening van iedere tafel.

Tijdens dit zingen neemt de Dienaar de bedekking van de broodschaal weg, breekt enige van de kruislings op de schaal gelegen broodrepen in kleine stukjes, liefst zo, dat deze handeling door de gemeente gezien kan worden. Men heeft tegen het breken van het brood wel ingebracht, dat van het lichaam des Heren geen been gebroken is en deze gedachte dus ook niet gesuggereerd mag worden. Toch gebruikt de Schrift zelf uitdrukkingen als: om onze ongerechtigheden is Hij verbrijzeld. Jezus heeft Zelf het brood genomen en gebroken. Ook al behoorde dit normaal bij de Israëlitische maaltijd, het blijft toch tegelijk een passend teken en zegel van Zijn gebroken lichaam.

De beker(s) wordt (worden) door de Dienaar zelf of door één der andere dienstdoende ambtsdragers ingeschonken. Ook bij een kleine Avondmaalstafel wordt in de regel meer dan één beker gebruikt. Wil men het woord des Heren: „drinkt allen daaruit" als een letterlijk voorschrift voor het drinken uit één gemeenschappelijke beker aanvoeren, dan zou men zich ook aan één zeer grote beker moeten houden. Wel geeft men meestal toch de voorkeur aan het met meerderen uit één beker drinken, omdat de gedachte aan onderlinge gemeenschap daardoor het best wordt uitgedrukt. Er kunnen evenwel omstandigheden zijn, waaronder het gebruik van kleine bekertjes voor ieder persoonlijk de voorkeur verdient. Persoonlijk heb ik dit tot tweemaal in een ziekenhuis bijgewoond.

Wanneer de tafel in gereedheid is gebracht, kan de nodiging tot de gemeente uitgaan.

(Wordt vervolgd).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen