De Gereformeerde Gezindheid

In mijn eerste gemeente las ik het boek van Groen van Prinsterer 'Het regt der Hervormde Gezindheid', meegenomen uit de boekenkast van mijn vader. Later kwamen mij onder ogen brochures van Groen in verband met de kwestie van dr. Zaalberg, tegen de zin van vele gemeenteleden beroepen als modern predikant in Den Haag. Kort geleden las ik in verband met het Getuigenis het bekende adres van de zeven Haagse Heren 'Aan de Hervormde Gemeente in Nederland' van 1843, waarvan Groen wel de schrijver is geweest. Ook denk ik aan het geschrift 'De Anti-Revolutionaire en Confessionele partij in de Nederl. Herv. Kerk', oorspronkelijk door Groen in het Frans geschreven en in 1954 pas uitgegeven in de Nederlandse taal te Goes. Als ik op verzoek van de redactie van 'De Waarheidsvriend' dit artikel over de Gereformeerde Gezindheid of Gezindte schrijf, denk ik in de eerste plaats aan wat Groen hieronder verstaat in de genoemde geschriften. Groen keert zich hierin met name tegen de in zijn dagen overheersende Groninger richting in de Hervormde Kerk, welke de overgang vormde naar het modernisme. Groen wijst aan, hoe de beginselen van deze richting zijn doorgedrongen in de Kerk, in het Lager en Hoger Onderwijs en in de Staat. Hij meent, dat deze Groninger richting de kernwaarheden van het Evangelie als de goddelijke ingeving van de Schrift, de Godheid van Christus, de verzoening door voldoening, de wederbarende werking van de Heilige Geest loochent en de Kerk verlaagt tot een genootschap.

Met beroep op de belijdenisgeschriften en de liturgische formulieren der Kerk pleit Groen voor het recht der Hervormde of Gereformeerde Gezindheid. Wanneer deze geschriften door de Kerk officieel zouden zijn afgeschaft, dan zou Groen zich gerechtigd of zelfs verplicht voelen om zich van de Kerk af te scheiden. Maar nu de Kerk officieel haar Gereformeerde belijdenis handhaaft, acht Groen zich verplicht in de Kerk te blijven en te strijden voor het recht der Gemeente op een prediking overeenkomstig déze belijdenis. Wel heeft Groen zich steeds verwant gevoeld met de Afgescheidenen, omdat hij bij hen dezelfde gezindheid herkende. De maatregelen van de kant der Overheid tegen de Afgescheidenen heeft Groen in geschrifte dan ook streng afgekeurd. Groen is echter in de Hervormde Kerk gebleven. Of hij ook met de Doleantie meegegaan zou zijn, blijft een open vraag, omdat Groen al overleden was, voordat de Doleantie uitbrak. Wel behoorde hij mede tot de oprichters van de Confessionele Vereniging in de Hervormde Kerk.

Ik ben zo vrij geweest met kort de visie van Groen weer te geven, omdat de redactie van De Waarheidsvriend deze serie artikelen over de Gereformeerde Gezindheid gevraagd heeft van verschillende schrijvers mede n.a.v. de visie van Groen van Prinsterer daarop. Als het bekende Getuigenis zo'n brede weerklank heeft gevonden en in verband daarmee opnieuw de uitdrukking de Gereformeerde Gezindte gevallen is, dan zie ik daarin nog de nawerking van de invloed van Groen van Prinsterer in de Kerk. Het ging Groen om de hoofdwaarheden van het Evangelie. Groen was geen letterknecht en hij dacht ook over het gezag der belijdenisgeschriften en liturgische formulieren niet wettisch. Wel dacht hij als jurist juridisch-confessioneel over het gezag en de handhaving der belijdenis in de kerk. Dit onderscheidde hem van de ethische richting in zijn dagen. Maar tegelijk heeft hij de band met de Ethischen als Gunning nooit verbroken. Ik meen zelfs te weten, dat prof. Gunning zijn begrafenis heeft geleid. Groen pleitte dan ook niet voor een formulier-rechtzinnigheid zonder meer. Dat noemde hij dode orthodoxie. Het ging hem om de levende geloofswaarheden, in de Formulieren verkondigd. Zelfs stond hij open voor de mogelijkheid van uitbouw van de historische belijdenis. Wanneer de Kerk door moderne dwalingen in een crisis komt, kan een nieuw belijdenisformulier z.i. geboren worden.

Als de redactie van de Waarheidsvriend nu vraagt naar mijn eigen visie op de huidige situatie met betrekking tot de Gereformeerde Gezindheid, dan zou ik bij alle klachten over achteruitgang van het kerkelijk leven willen wijzen op de positieve invloed van de Gereformeerde Gezindheid, welke ons over kerkmuren heen verbindt. Uit de weerklank van het Getuigenis is voldoende gebleken, dat ook de 'midden-orthodoxie' in de Herv. Kerk ondanks andere invloeden nog niet los is van déze invloed. Met name denk ik aan de rechts-ethische stroming. Al jaren geleden schreef prof. De Vrijer over de Gereformeerd-Ethischen. Persoonlijk was ik dan ook dankbaar, dat de eerste ondertekenaars van het Getuigenis niet alleen behoorden tot de Geref. Bond en de Conf. Ver. in de Hervormde Kerk maar ook tot de Vriendenkring van Kohlbrügge en de ethische richting. De Gereformeerde Gezindte is breder dan men wel eens denkt.

De redactie van de Waarheidsvriend heeft nader vier vragen gesteld in verband met de beoordeling van de huidige situatie in betrekking tot de Gereformeerde Gezindheid. Ik wil deze vragen graag volgens mijn visie beantwoorden.

De huidige verdeeldheid

Allereerst de vraag naar de huidige kerkelijke verdeeldheid van de Gereformeerde Gezindte. Eerlijk gezegd heb ik met deze verdeeldheid grote moeite. In mijn eerste gemeente maakte ik de scheuring mee van de Geref. Kerk ter plaatse tussen Vrijgemaakten (Art. 31) en Synodalen. Ik meen iets van de theologische achtergronden van deze scheuring begrepen te hebben, maar ik heb als Hervormde buitenstaander zelf deze scheuring alleen maar betreurd. Het is nog voor mij een raadsel, dat deze nieuwe scheuring binnen de Geref. Gezindte kon ontstaan. Kort na de oorlog kregen we het blad Eenigheid des Geloofs, waarop ik me direct abonneerde in de hoop, dat dit blad mee zou werken aan herstel van kerkelijke breuken. In deze hoop ben ik teleurgesteld. Het verdeelproces binnen de Geref. Gezindte is eerder verder gegaan. Ik kan het ook niet helemaal bijhouden; ik ken niet alle verschillen precies. Ik vraag me echter af, of deze verschillen hoofdzaken of bijzaken raken. Hoe is het mogelijk bij erkenning van dezelfde Gereformeerde belijdenisgeschriften toch kerkelijk gescheiden op te trekken. Deze verdeeldheid moet wel de invloed van de Gereformeerde Gezindheid naar buiten breken. Hier is iets radicaal mis. Groen kan deze verdeeldheid, grotendeels na hem ontstaan, nooit bedoeld hebben. Laten wij ons allen ernstig zelf onderzoeken, of onze verdeeldheid uit God is of uit de (vrome) mens.

Alleen geestelijk of ook kerkelijk?

De tweede vraag vraagt naar de kerkelijke consekwenties ingeval van eenheid in belijden. Inderdaad zie ik de eenheid van de Gereformeerde belijders als een geestelijke eenheid. Ergens ben ik altijd weer dankbaar, dat je deze eenheid mag opmerken tussen leden van verschillende kerken. De reformatorische (Calvinistische) traditie werkt nog door onder ons volk. Maar hoe komen wij nu ook kerkelijk bij elkaar? Want het is toch een vreemde zaak, als men dankbaar spreekt van geestelijke eenheid van Geref. belijders en ondertussen toch gescheiden blijft optrekken, gescheiden Avondmaal viert enz.... Moeten nu de Geref. belijders zich laten uitpeilen uit de bestaande kerkverbanden en een nieuwe Kerk met elkaar gaan vormen? Dat is ergens de methode van Abraham Kuyper geweest. Maar ik dacht, dat nu wel duidelijk is geworden, dat de weg der scheiding niet helpt om tot de eenheid van de Geref. belijders te komen. Van Hoedemakers geschriften heeft de meeste indruk op mij gemaakt zijn brochure: 'De roeping der Gereformeerden in de Ned. Herv. Kerk'. Zo kan ik ook thans de Geref. Kerken begrijpen, dat men ondanks ernstige verschillen rondom prof. Kuitert en dr. Wiersinga alles doet om bij elkaar te blijven. Maar een Kerk kan niet zonder geestelijke eenheid. Daarom is het gewenst, dat er contact komt tussen de 'Geref. belijders' in de verschillende reformatorische kerken in de hoop, dat dit contact mede vruchtbaar zal zijn voor hereniging der Kerken.

Motieven van afscheiding en Doleantie

Ten derde wordt gevraagd, of er na 1834 en 1886 veel of weinig veranderd is in de kerkelijke situatie in Nederland. Inderdaad meen ik, dat de situatie toch wel heel anders is dan in Groen zijn dagen. De Groninger richting, waartegen Groen zich bijzonder keerde, bestaat practisch niet meer. Of is de grote middengroep in de Herv. Kerk toch altijd nog ontvankelijk voor het 'Evangelische' van de Groninger richting, waarbij de scherpe puntjes van de Gereformeerde belijdenis worden afgeslepen? In ieder geval dreigt af en toe weer een nieuw modernisme, waartegen het Getuigenis terecht heeft gewaarschuwd. Waarmee alle kerken zitten is het verschijnsel van de secularisatie of ontkerstening. De massa dreigt van de Kerk en ook van het geloof vervreemd te raken. Vinden Afscheiding en Doleantie mede hun motief in deze secularisatie, welke al in de vorige eeuw begon, toch zien wij nu duidelijker dan toen, dat je daarmee de ontkerstening niet tegenhoudt. De 'wereld' dringt elke Kerk binnen en het ideaal van een 'heilige' kerk halen wij hier op aarde niet. Het volk Israël in het O.T., dat telkens weer verviel tot de dienst der afgoden, moge in deze voor ons een spiegel zijn. Wel hebben wij met de Profeten héél de kerk en héél het volk op te roepen tot bekering zonder de schare los te laten. De kerkelijke situatie is anders dan in de vorige eeuw, maar of ze gunstiger is geworden, waag ik te betwijfelen. Met name in de grote steden is de onkerkelijkheid nu veel groter dan in de vorige eeuw.

Pluriformiteit

Ten vierde vraagt de redactie van De Waarheidsvriend, of er in het geheel van de Gereformeerde Gezindte een legitieme pluriformiteit erkend moet worden. Op deze vraag zeg ik zonder meer ja. Dat betekent dan ook, dat men elkaar ruimte moet geven. Binnen de Hervormde Kerk zal bijv. de Geref. Bond ruimte moeten gunnen aan 'confessionele' en 'ethische' minderheden en omgekeerd ook ruimte moeten ontvangen. Over de andere Kerken, die ook 'modaliteiten' krijgen, kan ik moeilijker oordelen. Wel lijkt mij bij eventuele hereniging van Kerken van Gereformeerd karakter nodig, dat men rekening blijft houden met een zekere pluriformiteit. Wel moet er een gemeenschappelijke basis zijn in de erkenning van de hoofdwaarheden van het Evangelie, zoals Groen van Prinsterer bedoelde. Als ik goed zie is er binnen de Gereformeerde Gezindte altijd geweest en is er nog een zekere spanning tussen hen die denken vanuit de Verkiezing, en hen, die denken vanuit het Verbond. De Gereformeerde Gezindte heeft zelfs uitlopers, die men moeilijk meer Gereformeerd kan noemen maar eerder Doopers, zoals dr. J. G. Woelderink daarover geschreven heeft.

Gezien de huidige situatie zullen wij ons verdeeldheid om bijzaken moeilijk langer kunnen veroorloven. Als de Gereformeerde Gezindte werkelijk een geestelijke eenheid vormt in de hoofdzaken van het christelijk geloof, dan zal deze eenheid ook organisatorisch gestalte moeten krijgen mede in de hereniging van Kerken. Wij moeten niet elkaar bestrijden maar samen getuigen en strijden tegen toenemend ongeloof en mogelijk tegen nieuwe vormen van 'modernisme' in de Kerken. Daarbij is het gewenst, dat wij het front van de Gereformeerde Gezindheid zo breed mogelijk zien. Ik denk met name aan vele rechtzinnigen in de Ned. Herv. Kerk, die er m.i. ten diepste wel toebehoren, maar door anderen er niet bij gerekend worden. Mijn ideaal blijft: legitieme pluriformiteit binnen één nationaal Gereformeerde Kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen