Smytegelt en zijn catechismus prediking

1

Enige tijd geleden heeft drs. K. Exalto in ons blad een rij van predikers uit de 17e en 18e eeuw naar voren gehaald onder de rubriek: Minder bekende Oude Schrijvers. In deze rij kwam ds. B. Smytegelt niet voor. Hij wordt onder ons bekend geacht. Toch zou het wel eens kunnen zijn, dat velen van ons (vooral onder de jongeren ) nooit iets van hem hebben gelezen, en alleen de klank van zijn naam kennen. Daarom is het een goede zaak om van tijd tot tijd ook de 'bekende' oude schrijvers naar voren te halen. Zij hebben immers grote invloed gehad op het geestelijk leven binnen onze Gereformeerde Gezindte en het blijft de moeite waard om ook vandaag te luisteren naar hun stem. Dat luisteren vraagt in onze vluchtige en dynamische tijd wel enig geduld en inspanning. Maar wie zich daartoe zet, vindt zijn inspanning rijk beloond.

In deze artikelen willen we onze aandacht richten op de catechismus-prediking van ds. B. Smytegelt. Uiteraard kan in dit bestek niet alles behandeld worden. Om echter een goed zicht op zijn prediking te krijgen, - is het vooraf nodig om te letten op de tijd waarin hij leefde, en te luisteren naar zijn levens-geschiedenis.

Zijn leven

Bernardus Smytegelt werd geboren in het veelbewogen jaar 1665, kort nadat onze Nederlandse Republiek ernstige verliezen had geleden in de Tweede Engelse Zeeoorlog. De kleine Bernardus werd geboren in Goes. Daar had zijn vader, Marinus Smytegelt zich gevestigd als boekverkoper. Uiteindelijk was de familie Smytegelt afkomstig uit de stad Tholen. Bernardus stamt dus uit een echte Zeeuwse familie. Hij werd geboren uit een tweede huwelijk. Zijn moeder heette Anna Lambregtse, een vrome en ook ontwikkelde vrouw. Zij leefde dicht bij de Heere. Het was voor haar een heilige vreugde dit tweede kind reeds voor zijn geboorte aan de Heere op te dragen. Als het een zoon mocht zijn, zou ze er alles voor doen, dat hij predikant kon worden. Dat verlangen van deze vrome moeder heeft de Heere wonderlijk vervuld. Op 20 augustus 1665 werd een zoon geboren. Hij kreeg de naam Bernardus. En hij is ook inderdaad predikant geworden, en heeft in een lange loopbaan de Heere mogen dienen. En Anna Lambregtse, zijn moeder heeft daar in de pastorie van Borsele en Goes nog een vijftal jaren getuige van mogen zijn.

Zijn jeugd

Er zijn in Middelburg drie mensen geweest, die kort na de dood van ds. Smytegelt een levensbeschrijving van hem hebben gegeven. Dat waren zijn vriend en opvolger, ds. De Beveren, verder ook een schoolmeester en catecheet, P. de Vriese en tenslotte P. de la Rue, een letterkundige, die wetenschappelijk was geïnteresseerd. Zij gaven de indruk weer, die ds. Smytegelt op hen gemaakt had, en vertellen ons ook over zijn jeugdjaren. Daarbij is allereerst de ontwikkeling van zijn geestelijk leven van belang. Nu, die verliep bij de jonge Bernardus nogal rustig; hij heeft geen krachtdadige bekering meegemaakt. Zelf vertelde ds. Smytegelt in een preek: 'Ik weet de tijd van mijn verandering niet, want het is al in mijn kinderjaren geschied'. Dit bracht hij dikwijls naar voren om anderen te bemoedigen, die bekommerd waren, omdat ze de dag en het uur van hun ommekeer niet konden aanwijzen. In 1683, hij was toen dus 18 jaar oud, trok de jonge Bernardus naar Utrecht om daar de theologische studie te volgen. Aan de universiteit van Utrecht was nog duidelijk de invloed van prof. Voetius te merken. Enkele belangrijke professoren in de studententijd van Smytegelt waren: P. Maastrigt, de opvolger van Voetius. Verder prof. Leidekker, die de lijn van Voetius en Lodenstein doortrok. Hij hield zijn studenten voor, om vooral aandacht te schenken aan het persoonlijk geestelijk leven. En straks als ze eenmaal predikant waren in hun prediking en pastoraat de bevindingen van de gelovigen nadrukkelijk naar voren te brengen. Juist onder leiding van deze professor heeft Smytegelt zich verdiept in de theologie van Augustinus.

Echter nog meer invloed had de Rector, prof. H. Witsius. Deze had in de jeugdjaren van Smytegelt de gemeente van Goes gediend als predikant, en zo had de jonge Bernardus hem dikwijls horen preken. Nu ontmoette hij hem in Utrecht als professor. Witsius wilde een bijbels theoloog zijn. Bekend is zijn uitspraak: 'De ware theoloog is een nederig leerling der Schriften'. Prof. Witsius had veel vertrouwen in student Smytegelt. Dat blijkt uit het volgende voorval: Bernardus kreeg van zijn professor een kamergenoot. Toen deze medestudent zich misdroeg, ging Bernardus zich beklagen, en vroeg om een andere kamergenoot. Witsius wees dit echter van de hand en zei: Ja, zijn gedrag is laakbaar, maar juist daarom wil ik, dat hij samen met u woont, in de hoop dat er van u een invloed ten goede mag uitgaan. Prof. Witsius kan voluit tot de mannen van de Nadere Reformatie gerekend worden. De praktijk der Godzaligheid ging hem zeer ter harte. Daarom trad hij op tegen allerlei misstanden in het kerkelijk leven. Dat blijkt b.v. uit zijn bekende geschrift 'Twist des Heeren met zijn Wijngaerdt'. De boete-oproep tot land en kerk, zoals deze in dit boek doorklinkt, is het stramien, waarop ds. Smytegelt later zal voortborduren in zijn prediking. In een Catechismuspreek over zondag 35 (over het 2e gebod) beveelt hij zelfs aan, om dit 'Kostelijk Traktaatje' van zijn leermeester, vriend en geestverwant eens door te lezen.

Een wacht-tijd

Na een viertal studie-jaren verlaat Smytegelt in 1687 de universiteit. Hij stelt zich ten dienste aan de classis Zuid-Beveland, dat is dus de streek waar hij geboren was. Hij wordt, na het praeparatoir examen in Goes toegelaten tot het ambt. Maar dan loopt het anders dan men zou verwachten. Een beroep blijft uit. Er waren in die dagen candidaten genoeg. En was hij misschien te verlegen op de kansel? Hij vertelt zelf, dat hij het 'bestierf', toen hij voor de eerste maal moest preken. Het wordt een wacht-tijd van twee jaar. En dat is voor hem een tijd van beproeving. Zijn geloof en zijn roepingsbesef worden op de proef gesteld. Ook zijn geduld. Later zegt hij dat hij zo lange tijd proponent was, doch niet zonder tegenstand. Tenslotte komt zelfs het plan op, om predikant te worden in Engeland. Maar dan komt eindelijk het beroep uit Borsele, een gemeente in het Zuidwesten van het eiland Zuid-Beveland, drie uur gaans van Goes verwijderd. Op 20 mei 1689 doet ds. Smytegelt in Borsele zijn intrede met de tekst: Maar wij hebben deze schat in aarden vaten, opdat de uitnemendheid der kracht Godes zij, en niet uit ons'. (2 Corinthe 4:7). Meer dan 45 jaar zal hij als dienaar des Woords uit deze schatten mogen prediken. Maar daarover een volgende keer!

Veen (N.Br.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen