Prof. dr. P. Smits en de ’nieuwe geest’

Prof dr. P. Smits, wiens visie op de verzoening ('geef mijn portie maar aan fikkie') enkele jaren geleden veel deining teweeg bracht in de Hervormde Kerk kwam dezer dagen in het N.R.C.-Handelsblad tot een opvallende visie op de ontwikkeling in de Hervormde Kerk, een visie overigens die er ons aan herinnert hoe de maatschappij-kritische opmars onverminderd doorgaat. We citeren eerst prof. Smits uitvoerig:

Nieuwe geest

'Het pessimisme van prof. dr. P. Smits over de kerk is verdwenen. In NRC-Handelsblad zegt hij: 'Er zijn inmiddels andere mensen in de leiding gekomen, die me beter begrijpen. En wat belangrijker is: in de hervormde kerk zie je een sterke verschuiving van de dogmatische naar de meer sociaal-ethische theologie. Een blad als Hervormd Nederland ademt die nieuwe geest, ik voel me daar goed bij thuis, en datzelfde klimaat overheerst bij de leiding.

Het aardige is natuurlijk dat daar de nieuwe theologie achter zit, zoals Sperna Weiland die in zijn oriëntatieboeken beschreef: het christelijk geloof moet zich waarmaken in zijn houding tegenover maatschappelijke vragen. Daar doelde ds. Spijkerboer op, ttjen hij schreef: Smits was nog maar het topje van de ijsberg.... Hij heeft gelijk. Sinds mijn affaire is er heel wat nieuwe theologie boven water gekomen.

Ik onderscheid drie stromingen in de Hervormde Kerk. Er is nog een groot, té groot, stuk confessionalisme, waar ik het erg moeilijk mee heb; de Gereformeerde Bond onder andere, de Getuigenismensen kun je zeggen.

Dan een steeds groeiende oecumenische groep, waarin mensen als Berkhof en Van den Heuvel voorop gaan. Die huldigen het standpunt dat het geloof zich in de samenleving moet waarmaken. Ten slotte een geslonken vrijzinnige minderheid. Daar zit een groep in die achtergebleven is, die nog zweert bij de vrijzinnigheid oude stijl. Ik voel me tegenwoordig sterker verwant aan de oecumenici dan aan de ouderwetse vrijzinnigheid'.

Hier wordt duidelijke taal gesproken. Onverhuld legt prof. Smits op tafel wat door de kritici van de huidige (nieuwe) koers veelvuldig is gelaakt: de oecumenische theologie is er één van louter maatschappelijke betrokkenheid. Hervormd Nederland is de spreekbuis daarvoor en terzijde van deze voorttrekkende karavaan zijn Gereformeerde Bonders en Getuigenismensen hinderlijke lieden, een te groot stuk confessionalisme.

Het mag te denken geven dat deze dingen worden gezegd door iemand op wie in, de Hervormde Kerk dan wel geen leertucht werd toegepast, maar wiens visie op de verzoening toch breed verzet opriep.

Wat is het nieuwe ?

Waarom kan prof. Smits thans zo happy zijn ? Omdat zijn visie op de verzoening, uitkomend in de bekende geruchtmakende uitspraak, thans aanvaard is ? Kerk en theologie zullen wel wijzer zijn. Men heeft het over een andere boeg gegooid. Men spreekt over verzoening uitsluitend in termen van maatschappij-kritische relevantie en laat de verzoening als rechtsgeding tussen God en mens gewoon liggen, men spreekt eenvoudig niet meer over verzoening door voldoening, door bloedstorting. Verzoening hééft slechts betekenis voor het handelen tussen mensen. Hoogstens Wiersinga trekt de zaak nog door tot op het bot, waardoor zijn visie nog ter discussie is, maar intussen trekt de karavaan die prof. Smits op het oog heeft allang verder. Het is de nieuwe geest, geleid door Berkhof, Van den Heuvel en Hervormd Nederland, vindt prof. Smits.

Hervormd Nederland

Als ik de laatste toch even expliciet onder de loep mag nemen dan wordt wel duidelijk wat prof. Smits bedoelt. Ik ken geen gevaarlijker krant in Nederland dan Hervormd Nederland. Hierbij verbleken gevaren van bladen als de Waarheid en de Telegraaf, het Vrije Volk en Vrij Nederland. Deze bladen zijn voldoende a-christelijk of anti-christelijk om ze voor christenen op afstand te laten blijven, als het goed is. Maar Hervormd Nederland verblindt al jaren kerkmensen, hoewel tienduizenden, die nog kritisch onderscheidingsvermogen hadden, het sinds 1945 al lang hebben laten afweten. Er is geen omstreden zaak — of het nu communisten aan de V.U., Zuid-Afrika, het abortus vraagstuk of het P.C.R., de zaak Wiersinga of het protest van Solzjenytsin betreft, of Hervormd Nederland staat aan de verkeerde kant. Een anti-confessioneel blad ! Ik denk wel eens, zouden de Gereformeerden die nog een redelijk degelijk blad als het Centraal Weekblad als spreekbuis hebben (met mannen als Overduin, Runia, Nauta en Rietveld als leidinggevenden) in het kader van 'Samen op Weg' nooit eens argwanend worden als ze die officiële Hervormde voorlichting (slechts) in Hervormd Nederland gekanaliseerd zien ?

Prof. mr. dr. I. A. Diepenhorst

Ik waag het te betwijfelen, of prof. dr. I. A. Diepenhorst, die thans tegen het communisme zo goed als in de vijftiger jaren tegen het (doorbraak) socialisme, de strijd aanbindt (hij is rector-magnificus van de V.U.), ooit in Hervormd Nederland een voorpaginaverhaal zal kunnen plegen als hij in het Centraal Weekblad deed en waaruit we het volgende ilitgebreid citeren:

'Velen verwachten het van een gesprek op voet van gelijkheid, van een open dialoog, zoals dat iets statiger uitgedrukt heet. Dit zou vandaag met name tegenover het communisme passen, want dat heeft dan toch sedert Karl Marx voor meer gerechtigheid op de wereld zich ingezet, heeft de zijde van de verdrukten gekozen, en wordt op dit ogenblik door beslist idealistische, bijzonder waardevolle jongere en oudere mensen gesteund, die zich al of niet christen noemend met 'het evangelie der armen' in feite ernst maken. Men gaat vaak zo ver dat de vrije gedachtenwisseling tussen christenen en marxisten gewenst wordt, in dier voege dat de eerstge-' noemden van iedere pretentie om te 'getuigen' of ook van elk beroep op de Openbaring zouden moeten afzien. Deze houding zou te meer passen omdat juist zij die het meest ernst maken met verzet tegen wat niet deugt in het tonen van naastenliefde onder groepen die voor het communisme voelen, worden aangetroffen.

Misschien is het goed wat dit laatste punt betreft, op een enkel feit te wijzen om de kwestie iets toe te spitsen. Aan de Vrije Universiteit zijn er naar schatting enkele honderden studenten, — op ver boven de tienduizend — die min of meer georganiseerd in marxistische richting denken. Dat zij zich zouden onderscheiden door aardiger gedrag tegenover gastarbeiders, door groter waarheidsliefde, door fijnzinniger bestrijding van hen met wie zij verschillen, door onzelfzuchtiger idealen, door meer zorg voor gebouwen en meubilair der academie, door eriig medeleven ten opzichte van volgens hen dwalende docenten, botst met de werkelijkheid. De nobele 'eenlingen', die er ongetwijfeld zullen zijn, verzetten zich niet tegen eenzijdige of onjuiste 'vooruitstrevende' voorlichting, tegen welbewuste pogingen tot infiltratie, tegen vrij erge of zelfs heel smadelijke aantasting van andermans goede naam tegen 't profaan schrijven, tegen 't in uitvoering van 'gestencilde' stukken want de zaken zijn goed voorbereid — wegwerken van bepaalde colleges en de door deze colleges gegeven docenten: zij keren er zich evenmin tegen dat ondanks schaarste der middelen gehamerd wordt op betere, en dus ook kostbaarder voorzieningen ten behoeve van studenten. Zij huppelen er langs dat iedere student gemiddeld meer dan 20.000 gulden jaarlijks aan de gemeenschap kost, vinden demonstreren in overvloed prachtig, koesteren geen enkel bezwaar tegen eindeloos vergaderen en steunen woordvoerders, wier centrale, nu niet bepaald idealistische gedachte is, dat de universiteit rond om hen persoonlijk en rond om hun belangen te draaien heeft, gelijk zij deze verstaan. Een aantal weken geleden trokken 'vooruitstrevende' studenten een debat met Minister Van Kemenade in de aula der Vrije Universiteit volledig aan zich om hun eigen interessen te bepleiten.

Ondertussen mogen deze dingen de aandacht niet van, de hoofdzaak afwenden. Universiteiten — ook de Vrije Universiteit — geven zich veel moeite om geleerden — dikwijls joodse geleerden — uit communistische landen naar het westen te krijgen, om deze veel beproefde lieden een wat draaglijker bestaan te veroorloven. Achter het IJzeren Gordijn is geen vrijheid van meningsuiting, nog veel minder van wetenschappelijk onderwijs en onderzoek aanwezig en moet de partijlijn, welke deze ook zij, worden gevolgd. Wie Polen, wie Rusland wie China bezoekt en uit eigen ogen gekeken heeft, komt ontgoocheld terug. Het is ergerlijk dat zij die ouderen hard vallen omdat zij een veertig jaar geleden niet naar Rauschnig en zijn waarschuwingen tegen het nationaal socialisme hebben geluisterd, de indrukwekkende boodschap van Solzjenytsin in deze tijd ongelezen naast zich neerleggen.

Ongelezen

Solzjenytsin ongelezen. Dat zal wel niet letterlijk waar zijn maar wel als het gaat om lezen en luisteren — met effect. We gaan intussen met de 'nieuwe geest' waarmee prof. Smits zo gelukkig is verder met onze selectieve verontwaardiging te uiten.

Het is al maatschappelijke betrokkenheid wat de theologische klok slaat. Intussen spelen we het communisme, b.v. via bevrijdingsbewegingen, in naam van die evangelisch geïnspireerde maatschappelijke betrokkenheid, in de kaart. En ook al zullen we als reformatorische christenen van de weeromstuit nooit mogen doen alsof die maatschappelijke betrokkenheid er niet is, de grenzen tussen verantwoorde en niet verantwoorde maatschappelijke betrokkenheid worden zo vloeiend, dat de rok wel gehaat mag worden, die van het vlees is besmet. In ieder geval mag het wel te denken geven, dat prof. Smits zich in de 'nieuwe geest' zo vinden kan. Zijn we dan toch ondanks het (te) grote stuk confessionalisme zo sterk achteruitgegaan ?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen