De Bantoe

6

3 mei — In Pretoria had ik de eerste gesprekken over de Bantoe's. De Bantoe's wonen in 't noorden en het oosten van het land, de kleuriingen aan de Kaap en de Indiërs vooral in en rondom Durban. Bantoe betekent letterlijk 'mens'. Met die naam worden 8 zwarte volkeren aangeduid, die in Zuid-Afrika samen 18 millioen inwoners tellen. Twintig jaar geleden sprak men over de 'naturellen', maar het woord is nu verdwenen evenals het woord 'kaffer'. In een Engelse krant las ik hoe een politieagent door de rechter tot een boete van 200 Rand werd veroordeeld omdat hij een zwarte met het woord 'kaffer' had aangesproken. Ook de aanduiding 'Bantoe' wordt steeds minder gebruikt vanwege zijn exclusieve betekenis. Liever spreekt men over de zwarten naast de blanken, de bruinen en de indiërs (of aziaten). In officiële taal wordt de naam Bantoe nog gebruikt ('Bantoezaken') Wij gebruiken Bantoe en zwart door elkaar. In Pretoria had ik gesprekken met de directeur van de organisatie van het Bantoeonderwijs, met een ambtenaar van de Bantoe-administratie en met een wetenschappelijk onderzoeker van het Afrika-instituut, mensen die dagelijks met de Bantoeaangelegenheden te maken hadden. Ik kon hun alles vragen wat ik wilde en zij verschaften mij waardevolle inlichtingen.

Verschillende volkeren

Hebben de Bantoes altijd in Zuid-Afrika gewoond ? Neen, ze kwamen in de achttiende en negentiende eeuw uit het gebied van de Grote Meren in Centraal Afrika naar Zuidelijk Afrika. De Bantoes zijn eigenlijk een mengras te onderscheiden van de pikzwarte negers, die in midden Afrika wonen. Voortgezweept door onderlinge stammenoorlogen en op zoek naar vruchtbare gronden trokken een aantal Bantoevolkeren naar het zuiden. Er zijn drie hoofdroutes te onderscheiden: De Owambo's en Herero's trokken via het huidige Zambia naar het Zuid-Westen en wonen thans in Zuidwest Afrika. Minister Vorster is bereid om deze volkeren zelfstandigheid en onafhankelijkheid te geven mits het gesprek gevoerd kan worden met de echte vertegenwoordigers van deze volkeren. Naar het midden van Zuid Afrika trokken de Sotho's die thans in Botswana en Transvaal wonen. Ze vallen ook weer in een aantal volkeren uiteen (Zuid Sotho's en Noord Sotho's bijvoorbeeld). Naar het oosten van Zuid Afiika trokken de Ngoeni's, waartoe de Zoeloe's en de Xhosa's behoren. Deze vormen thans de thuislanden Kwazulu en Transkei. Daarnaast zijn er nog kleinere volkeren als de Venda's, de Shangana's en de Tsonga's, maar die wonen het meest in Mozambique en Rhodesië en die laten we hier rusten. De genoemde volkeren hebben thans nog overal in Zuid-Afrika hun nederzettingen en het is de bedoeling van de Zuidafrikaanse regering aan deze volkeren hun grondgebied te verzekeren en hen tot zelfstandige staten te ontwikkelen. Het begrip 'thuisland' is maar niet een door de blanke willekeurig aangewezen gebied — zoals in Nederland wordt gesuggereerd — maar gebieden waar de inheemsen al generaties lang wonen.

Naast elkaar

Ondertussen trokken de Boeren eind achttiende eeuw naar het noorden. De ontmoeting van beide groepen leidde tot de zgn. grensoorlogen, die werden beëindigd na afspraken over de verdeling van de gebieden. Zwarten en blanken hadden beiden dezelfde rechten op onbewoonde gebieden. In 1778 werd door een nederlandse gouverneur de Visrivier bijvoorbeeld als grensrivier tussen zwart en blank afgekondigd. Zo zien wij dat de multinationale visie van de huidige regering, waarbij volkeren naast elkaar op eigen grondgebied samenleven, niet iets nieuws is maar een eeuwenoude instelling van de Boeren, die nauwer dan de Engelssprekenden in de steden op het platteland met deze volkeren moesten samenleven.

Dit vredig samenleven werd verstoord door de afgrijselijke afslachtingen na 1816 van zwakkere Ban toestammen door de sterke Zoeloestam onder de wrede koning Shaka, die vermoord werd door de even wrede Dingaan. Ook hij werd vermoord door zijn halfbroer Mpanda, die de vrede herstelde en na 1840 de verdeling van de grond tussen de Zoeloes en de Voortrekkers regelde. Aan Dingaan herinnert nog de Dingaansdag, een jaarlijkse herdenking op 16 december van de overwinning van de Voortrekkers op de strijders van Dingaan. Bij onderhandeling met een groep Voortrekkers onder leiding van Piet Retief had deze de Boeren in zijn kraal op verraderlijke wijze laten ombrengen.

Wie de geschiedenis van de contacten van de Boeren met de zwarten van de laatste twee eeuwen nauwkeurig bestudeert komt tot twee conclusies: Nooit hebben de Boeren over de zwarten willen heersen. Ze vernietigden geen zwarte gezagsstructuren om deze te vervangen door hun gezag en overheersing. Mpanda werd onmiddellijk als opvolger voor de Zoeloe troon erkend en de vriendschap en samenleving tussen Boer en niet-oorlogszuchtige Zoeloe blijkt wel uit de schenking van de districten Utrecht en Vrijheid aan de Boeren door Mpanda's zoon Cetswayo. Nooit hebben zij de zwarten als slaven te werk gesteld zoals op de plantages in Amerika. Kolonialisme was hun geheel vreemd. Wel boden zwarten zich vrijwillig aan als arbeiders op de 'plaatsen'. In ruil daarvoor verkregen zij van de Boeren loon, verzorging en bescherming.

Dit vreedzaam samenwonen van zwart en blank werd in de 19e eeuw verstoord door het Britse imperialisme en na de 2e wereldoorlog door een zwart imperialisme. Er kwamen oorlogen tussen de Britten en de Boeren (1881 en 1899-1902) maar ook tussen de Britten en de Zoeloe's (de 'Zulu War' van 1877, waarbij de Zoeloe monarchie onder Dinizulu ten val werd gebracht) en de Xhosa's en Pondo's (de 'Caffir War' van 1879, waarbij bestuursstructuren van deze volkeren vernietigd werden). Het Britse imperium maakte van het gehele gebied één kunstmatige staat met 12 volkeren: de kroonkolonie Brits Zuid Afrika, in 1910 omgezet in de Unie van Zuid Afrika. De rekening van deze kunstmatige staat wordt nu aan de nationale regering en niet aan de Engelsen gepresenteerd. Wereldraad, V.N. en wereldpers denken nog steeds op de manier van  het Brits kolonialisme: Zuid-Afrika als kunstmatige eenheidsstaat, wat het nooit geweest is.

In de tweede plaats kwam na de tweede wereldoorlog een zwart zelfbewustzijn op dat zich uitte in een zwart nationalisme met 44 grote en kleine staten. Dit nationalisme nam hier en daar de houding aan van zwart imperialisme, een verleiding, waar het alleen maar gelet op het getal,  ook wil heersen over de blanke gebieden. De regering doorzag dit. Ze wilde niet de weg op van de oude koloniale eenheidsstaat, waarbij conflicten tussen de volkeren niet zouden uitblijven en waarbij de mogelijkheid voor de hand lag dat de ene volkse meerderheid over de andere volkse minderheid zou gaan heersen. De door de V.N. gevolgde beleidslijn van de erkenning van 44 afzonderlijke zwarte volkeren werd doorgetrokken voor Zuid-Afrika.

Maar met de redelijke opdracht om die volkeren met financiële en intellectuele hulp van de Zuidafrikaanse blanken tot eigen onafhankelijke en zelfstandige staten met eigen grondgebied en eigen souvereiniteit in de toekomst te begeleiden en te ontwikkelen.

Voor elkaar

Niet alleen naast elkaar, maar ook voor elkaar. De directeur van de planning van het Bantoeonderwijs vertelde mij dat thans driekwart van alle zwarte kinderen op school zit nl. bijna 4 millioen. Een hele prestatie ! Er zijn 75000 onderwijzers onder wie 1000 blanken. Ook voor universitair onderwijs werd gezorgd. Naast de oude universiteit Fort Hare in de Kaapprovincie (gesticht 1915) werden in 1960 de universiteit van die Noorde (Turfloop) en de universiteit van Zululand opgericht. In 1960 was het totaal aantal zwarte studenten 481, in 1973: 3306.

Is de oprichting van zwarte universiteiten noodzakelijk ? Aan andere universiteiten studeren ook zwarte studenten (in 1974:  4222 aan andere universiteiten en 3721 aan zwarte universiteiten), maar gezien hun culturele achtergrond en het feit dat zij het onderwijs in een andere taal (meestal engels) ontvangen is het verstandiger in hun eigen sfeer en denkklimaat de colleges in te richten. Ook is gelet op de eigensoortige achtergronden van de Bantoevolkeren zelf: In Turfloop studeren de Sotho's met de Veuda's en de Tsonga's (ieder met hun eigen talen), aan de universiteit van Zululand studeren de Zoeloe's, aan Fort Hare, de Xhosa's uit Ciskei en Transkei. Ook de wetenschappelijke staf wordt steeds 'zwarter', in 1974 waren er 90 zwarte stafleden onder wie 6 zwarte professoren.

Zo werkt Zuid-Afrika aan de verheffing van de zwarte volkeren binnen zijn gebied: een stuk ontwikkelingswerk dat zijn weerga in de wereld niet heeft: Vergeleken met ons ontwikkelingswerk, dat — volgens de verslagen — in weerwil van alle universitaire bemoeienissen maar heel weinig resultaat heeft afgeworpen, kan deze ontwikkeling ons nederlanders wel wat bescheidener maken. Maar alle statistieken, die de Zuidafrikaanse regering onverdroten en volhardend ter tafel brengt bereiken de wereldpers en de nederlandse pers niet.

Menselijk patroon

Het geheim zit hierin dat de Afrikaners met de rooms katholieke missionarissen veel beter dan de academisch afgestudeerde Europeanen de ziel van een volk verstaan. Wij denken ongenuanceerd over 'de' zwarten. Maar een Europese zwarte is een geheel ander mens dan een Xhosa uit Transkei. Het gaat in Zuid-Afrika daarom ook niet om 'rassenscheiding', maar om 'volkerenscheiding' krachtens volkerendifferentiatie. En daarna wordt een diepgaand onderzoek ingesteld aan verschillende universitaire instituten.

Op mijn vraag of een Bantoe minder intelligent is dan een blanke antwoordden zowel de directeur van het Bantoe-onderwijs als de onderzoeker van het Afrikainstituut niet bevestigend. Men moet rekening houden met hun culturele achtergrond en — naar westerse maatstaven gerekend — culturele achterstand en met het feit dat de Bantoe steeds een andere, tweede taal moet spreken om deel te nemen aan het culturele leven. Wel is er een duidelijk verschil in aanleg. De Bantoe heeft een beter geheugen dan de blanke en een beter vermogen om talen te leren. Negentig procent spreekt 3 tot 5 talen, terwijl de engelssprekenden over één en de afrikaan sprekenden over twee talen (engels en afrikaans) beschikken. Het merkwaardige is dat ze niet driemensionaal kunnen kijken (in de verte afstand bepalen) of denken (abstract). In de toepassing van het geleerde zijn ze ook zwak. In de luchtmacht van 8 bantoestaten zijn geen bantoe-piloten, wel Pakistani. Ook in de abstracte wetenschappen vindt men weinig of geen bantoes, zwarte ingenieurs in natuur-en wiskunde kom je niet tegen. Daarentegen zijn ze sterk in de meiiswetenschappen. Ze begrijpen de ander snel, ook al verstaan ze de taal niet. In de kunst maken ze mensengezichten, nooit land­ schappen met diepte dimensie. Automatisch werk doen ze vooral in teamverband graag en gemakkelijk. Maar beslissingen bij ingewikkelde zaken nemen ze moeilijk. Het zijn goede advokaten en ze hebben een fijn uitgewerkt bantoe-recht, dat zeer gecompliceerd moet zijn. In Zuid-Afrika valt op het platteland het privaatrecht onder het bantoerecht van een bepaald volk. Alleen het crimineel recht valt onder het romeins-hollands recht, en het handelsrecht onder de britse rechtsbedeling. Het huwelijksrecht valt uiteen in een traditioneel huwelijk met de bruidsschat (lobola) of het blank huwelijksbestel voor ontwikkelde Bantoes. De lobola houdt de betaling in van 10 koeien voor een niet-maagd of 11 koeien voor een maagd. Voor een dochter van kaptein, hoofd van een groep families, moet meer dan 15 koeien betaald worden.

Oorspronkelijk kenden de Bantoes geen rente en winstmotief. Men leeft met elkaar in het heden en maakt zich geen zorgen om de toekomst. Men staat met de rug naar de toekomst en met het gezicht naar het verleden gericht. Planning is er niet bij. Men leeft sterk farnilie-en stamverbonden. Een Zoeloe zal nooit mèt een Sotho trouwen eventueel nog wel met een Xhosa (dezelfde Ngoeni-stam). Ze leven dicht bij de natuur, menselijk, concreet, samen met elkaar in gemeenschappen. Bepaalde elementen in de Bantoe cultuur doen denken aan het Oude Testament. Is er in de verre voorouders via Abessinië contact geweest met Israël ? De volkenkundige van het Afrika-instituut kon de vraag niet beantwoorden al erkende hij typische overeenkomstpunten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen