Reformatorisch - gereformeerd - evangelisch

Binnen het orthodox protestantisme worden organen en verbanden met één van de bijvoeglijke naamwoorden, die de titel van dit artikel vormen, aangeduid. Elk van die aanduidingen begint intussen een eigen leven te leiden en het kan niet worden ontkend, dat hier ook merkwaardige verschuivingen te constateren zijn. Het kan zijn nut hebben op deze woorden wat nader in te gaan, temeer daar te vrezen is dat het 'gereformeerde' het kind van de rekening gaat worden ten bate van het reformatorische en het evangelische. Een korte duik in de geschiedenis kan daarbij geen kwaad.

Reformatorisch

Wie reformatorisch wil heten zal bij de reformatie moeten uitkomen, bij de met Maarten Luther begonnen kerkhervorming, maar niet minder - als we eerlijk zijn - bij de reformatoren Calvijn en Z\yingli. De Reformatie omvat immers de brede stroom, die in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland ontstond terzijde van de Katholieke kerk, waarmee men in conflict kwam. Calvijn, Luther en Zwingli zijn de reformatoren, die - bij alle verscheidenheid die hen kenmerkte (en de verschillen waren hier en daar ook ingrijpend) - de vaderen van de Reformatie en dus van het reformatorische mogen heten.

Gereformeerd

Het gereformeerde heeft door de tijden heen een afbakening, een verbijzondering gevormd van het reformatorische. De gereformeerde bedding is één van de beddingen, die uit de Reformatie zijn ontstaan. Als zodanig is het gereformeerd protestantisme onderscheiden van het lutheranisme en dat onderscheid lag met name in het grote verschil in visie op het avondmaal. Verder is er binnen de kring van het gereformeerd protestantisme immer grote verscheidenheid geweest. Ook de Anglicaanse Kerk is immers wel tot het gereformeerd protestantisme gerekend, ondanks afwijking in liturgie en inrichting, omdat haar belijdenis een gereformeerd stempel draagt. Maar bij alle verscheidenheid binnen het gereformeerd protestantisme was het gereformeerde bepaald door een aantal kenmerken: de belijdenis van de verkiezing (ook al zijn er infra-en supra-lapsariërs geweest en al is er altijd verschil van visie geweest in de verhouding van verkiezing en verbond), de presbyteriaal-synodale kerkstructuur, waarbij verder kleinere zaken als sobere inrichting van de eredienst, bezwaren tegen het vrije lied e.d. gevoegd kunnen worden. Het gereformeerd , protestantisme is bij alle verscheidenheid één in de belijdenis, al kunnen de belijdenisgeschriften van land tot land verschillen (Heidelbergse Catechismus, die vrij algemeen is, Nederlandse Geloofs Belijdenis, Westminster Confessie, Franse Geloofsbelijdenis etc). Maar in de confessie zijn de gereformeerden onderscheiden van de Lutheranen en de Dopersen.

Evangelisch

Vaak zijn de evangelischen aangeduid met de Engelse term 'Evangelicals'. J. Vanderbrom noemt 'evangelicals' diegenen, die vasthouden aan de hoofdwaarheden van het reformatorisch belijden, met name de rechtvaardiging door het geloof alleen. Onder hoofdwaarheden dienen dan verder te worden verstaan: de zonde van de mens en de verlossing door Jezus Christus, de Heilige Schrift als het gezaghebbend en onfeilbaar Woord van God en het toepassend werk van de Heilige Geest. Als bijkomende, hoewel niet onbelangrijke zaken zijn te noemen: nadruk op persoonlijke vroomheid, omgang met de Bijbel.

Grondleggers van de evangelische beweging zijn geweest de Engelse opwekkingspredikers Charles en John Wesley en John Whitefield, die in hun streven naar vromer, nauwgezetter leven de naamMethodisten kregen. Binnen dit methodisme neigden de Wesley's echter tot het arminianisme, in de sterke nadruk op de menselijke verantwoordelijkheid, het aanvaarden van de roep tot bekering, terwijl Whitefield, in zijn nadruk op Gods vrijmacht én de menselijke verantwoordelijkheid, calvinist bleef.

De evangelicals, zoals die zich in de hoofdstroom hebben ontwikkeld gaan evenwel niet terug tot de grondstructuur van de gereformeerde belijdenis, waarin de genade en de vrijmacht Gods zo'n centrale plaats innemen.

Overeenkomst

In (te) summiere trekken tekenden we enkele hoofdmomenten van wat reformatorisch, gereformeerd en evangelisch inhoudt als we teruggaan in de geschiedenis. Bij al deze verschillen zullen we benadrukken, dat de eenheid in het aanvaarden van de Schrift als het gezaghebbende Woord Gods tussen reforma.torischen, gereformeerden en evangelischen (zoals ze zich in hun historische wortels voordoen) dieper is dan tussen diegenen die beiden gereformeerd of evangelisch heten, maar wat het geloof in de Bijbel betreft als het volle Woord Gods ten gevolge van al of niet aanvaarde en Schriftkritische methoden uiteengaan.

Verschuiving

We zeiden in het begin van dit artikel, dat er ten aanzien van de genoemde begrippen in onze tijd een merkwaardige verschuiving aan de gang is. Niet in de zin dat er wijziging gekomen is in de verhouding van evangelisch en gereformeerd. Er ontstaan in onze tijd aller-lei evangelische verbanden. Géén van die zal in de grondslag de drie Formulieren van Enigheid hebben. Men volstaat met de Heilige Schrift.

Met erkenning van de hierboven al genoemde fundamentele eenheid in die erkenning van het gezag van de Schrift beseffen we, dat er een niet minder fundamenteel verschil tussen evangelischen en gereformeerden is als het gaat om stukken van de heilige leer, zoals die in de belijdenis voorhanden zijn (totale verdorvenheid van de mens, de dubbele predestinatie) . We zien hier dan voorbij aan het feit dat óók evangelische verbanden ontstaan, die de naam evangelisch gebruiken omdat de toevoeging bijbels niet haalbaar is en die in de grondslag het Evangelie noemen omdat de Heilige Schrift net te ver gaat. Met name in samenwerkingsverbanden van Rome en Reformatie signaleren we dit.

Waar de verschuiving dan wél ligt? In de onderscheiding van reformatorisch en gereformeerd. Het gereformeerde is altijd een verbijzondering van het reformatorische geweest. Thans lijkt het reformatorische een verbijzondering van het gereformeerde te worden. Het kan zelfs een uiterste verbijzondering worden als in grondslagformuleringen, naast de Schrift en de daarop gegronde Drie Formulieren van Enigheid, nog komen moet welke bijbelvertaling wordt gebruikt (met alle waardering, wél te verstaan, voor de dan begeerde Statenvertaling) of dat die Drie Formulieren moeten worden opgevat naar hun voorwerpelijke en onderwerpelijke zijde (hoezeer het voorwerpelijke en het onderwerpelijke ook onafscheidelijk zijn).

Omvatte de Reformatie de brede stroming van de kerkhervorming en was de gereformeerde reformatie nog breed genoeg van schakering, thans dreigt het gevaar (en daarmee generaliseren we uiteraard niet) dat reformatorisch een benaming wordt voor een stringent deel van wat Gereformeerde Gezindte heet; dat althans die naam wordt opgeëist niet alléén voor wie aan de confessie trouw wil zijn maar in bepaalde gevallen óók voor wie voldoen kan aan enkele marginale kenmerken, kenmerken in de rand.

Kind van de rekening?

Het gevaar is niet denkbeeldig, dat in de polariserende ontwikkelingen van heden de hang naar evangelische of reformatorische polen wel eens fnuikend zou kunnen werken voor het gereformeerde. Met de benaming gereformeerd kan men steeds minder uit de voeten, vandaar de keuze voor evangelisch of reformatorisch. Enerzijds is dat wel te begrijpen als we zien hoe in allerlei gereformeerd hetende kringen het werkelijk gereformeerde is gedevalueerd. Het gereformeerde is aan een slijtageproces onderhevig geweest. Reformatorisch aan de éne kant of evangelisch aan de andere kant klinkt vertrouwder. Als het nu alleen een kwestie van een naam is, dan praten we over in feite onbelangrijke zaken. Maar in de naam ligt het wezen. Wellicht zal het woord gereformeerd weer nieuwe glans moeten krijgen in een werkelijk openleggen van datgene wat het gereformeerde protestantisme altijd heeft gekenmerkt en wat dit protestantisme ook vandaag onderscheidt van doperse en arminiaanse ontsporingen.

We zullen dunkt me toch zuinig op het woord gereformeerd moeten zijn, welke waardering we ook hebben voor veel wat zich onder de naam evangelisch of reformatorisch aandient. Pas jaren later blijkt immers hoe stromingen, die dicht bij elkaar zijn begonnen, elk onder eigen vlag uiteen gingen groeien.

Het gereformeerde bevat al de legitieme elementen van het evangelische (zonde en verlossing) en van wat zich als reformatorisch aandient, maar heeft de totaliteit van de leer in zich, zoals we die in de belijdenis verwoord vinden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen