Bezinning over Zuid Afrika

Toen professor Jonker in De Waarheidsvriend zijn artikelen over Zuid Afrika publiceerde viel er in de kerkelijke pers aanvankelijk een stilte. Het was alsof de afspraak was gemaakt: doodzwijgen. Toch kon dat niet volgehouden worden. Öp vergaderingen, in studentenkringen, her en der werden de artikelen driftig besproken. Emotionele discussies volgden op wat prof. Jonker schreef. En langzaam maar zeker kwam ook de pers in beweging. In NRC-Handelsblad kreeg prof. Jonker gelegenheid zijn visie weer te geven. Een reactie van dr. A. H. v.d. Heuvel volgde. InKerken Theologie wijdde ds. A. A. Spijkerboer een kritische kroniek aan Jonkers artikelen, hoewel een weerwoord van prof. Jonker niet werd toegestaan. Dat laatste was trouwens ook het geval met het dagblad Trouw. Toen prof. Jonker een stuk had ingezonden waarin hij de redactie vroeg welk staatkundig beleid zij voorstaat in Zuid Afrika om daar een vreedzame samenleving tot stand te brengen zonder bloedige conflicten en volkerenoorlogen en zonder dat een volkse meerderheid over een volkse minderheid heerst, antwoordde de redacteur geen antwoord te hebben maar er wel op te zullen reageren. Het stuk werd niet geplaatst en er kwam ook geen reactie.

Duidelijk is, dat een evenwichtige discussie over de Zuid Afrikaanse kwestie nauwelijks meer te voeren is, terwijl de wereldopinie met Zuid Afrika bezig is als met geen ander land ter wereld. Zuid Afrika krijgt intussen nauwelijkse gelegenheid zelf zijn zaken zó te regelen, dat vreedzame samenleving van de twaalf verschillende volkeren mogelijk is.

‘Zuid Afrika in Opspraak’

Onder de titel 'Zuid Afrika in opspraak' heeft prof. Jonker zijn zestien artikelen, aangevuld met nog enkele hoofdstukken, gebundeld. Wié het allemaal nog eens rustig naleest'zal moeten zeggen, dat het geheel uiterst gefundeerd en ook evenwichtig is, de hetze die er her en der op volgde ten spijt. Het lijkt me goed de kern van Jonkers boek hier nog weer eens summier weer te geven, temeer daar in eigen kring met name onder de jongeren de bezinning op Zuid Afrika ook gevoerd wordt. 'Twintig jaar geleden' - aldus prof. Jonker, heb ik al geen geloof gehecht aan de theologische fundering van de toen geheten 'apart-, heidspolitiek', een theologische fundering van Zuid Afrikaanse zijde... Ik heb er nooit geloof aan gehecht want zo simpel liggen de verbindingen tussen theologische uitspraken en politieke gegevenheden en doelstellingen nu eenmaal niet. 'Het probleem in Zuid Afrika is een volkenkundig, sociologisch en staatkundig probleem, waarvan de oplossing met zin voor realiteit moet worden gezocht.

Eveneens verzet prof. Jonker zich thans tegeii een theologische fundering van het verzet tegen de apartheidspolitiek, vanuit de verzoeningstheologie. Het probleem is: hoe kunnen volkeren die wel gelijkwaardig zijn maar niet gelijk, in achtergrond iiiet, in cultuur niet, in mentaliteit niet, in ontwikkeling niet, zo met elkaar samenwonen, dat er geen bloedbad komt, zó dat'de vier miljoen blanken kunnen leven naast de achttien miljoen zwarten en kleurlingen? Op deze vraag reageerde dr. Van den Heuvel laconiek met de opmerking, dat hij idealist was en hoopte dat er voor de blanken bij een zwarte meerderheidsregering een plek overblijft

Prof. Jonker heeft in zijn artikelen en nu in zijn boek begrip gevraagd voor een multinationale oplossing van het probleem: de verschillende volken vreedzaam naast elkaar te doen leven; terwijl hij de multiraciale opvatting (kort gezegd de verschillende soorten volken leven door elkaar met democratisch bestuur en dus een zwart meerderheidsbewind), niet afwees door uit te gaan van de gedachte als zouden de verschillende rassen ongelijkwaardig zijn, maar wel van kritische kanttekeningen voor­ zag, omdat de geschiedenis tot op vandaag leert welk een immense problemen men oproept als men volkeren van verschillende cultuur en achtergrond - Zuid Afrika overigens na een situatie die eeuwen geduurd heeft - plotseling vermengt fen men de situatie revolutionair wijzigt.

Men kan deze politiek van gescheiden ontwikkeling, van differentiatie van kritische kanttekeningen voorzien, men kan deze politiek zelfs afwijzen, maar - en daarin vallen we prof. Jonker van harte bij - wanneer.men zulk een afwijzing een bijbels-theologische onderbouw wil geven is dit een ongeoorloofde versimpeling van de verbinding tussen theologie en politiek. Niet zelden heeft zulk een theologiseren overigens wortels in een ideologisch denken, zoals we dat in de theologie der revolutie en van de bevrijding tegenkomen, waarin vaak leentjebuur wordt gespeeld bij het marxisme of waarin op z'n minst vergoelijkend over marxisme' en communisme wordt gesproken. Dat het communisme 'ook aan de grenzen van Zuid Afrika loert krijgt in de heersende wereldopinie, ook in de terzake leidinggevende théologie geen aandacht.

Een boodschap?

Wanneer prof. Jonker stelt dat men afwijzing of aanvaarding van een politiek als de apart-•heidspolitiek niet theologisch moet en kan motiveren, dan wil dat niet zeggen dat bij het licht der Schrift verschijnselen binnen zo'n politiek niet kritisch ter discussie zouden staanen dat we er om zo te zeggen geen Boodschap aan hebóen. Prof. Jonker heeft er geen onduidelijkheid over laten bestaan hoe hij b.v. oordeelt over de zeer rechts georiënteerde 'Herstigte Nationale Partif, die in feite wél uitgaat van ongelijkwaardigheid der volkeren. Prof. Jonker heeft in zijn artikelen ook niet nagelaten kritische opmerkingen te maken over allerlei verschijnselen binnen het beleid.

Men zal vanuit de Schrift niet anders kunnen. Elke politiek dient getoetst te worden aan de Schrift als het gaat om recht en gerechtigheid, om ethische vragen en vragen, die betrekking hebben op het omgaan van de mensen met elkaar. En de kerk-met name ook in Zuid Afrika - zal vragen van ethische aard (bijvoorbeeld wie met wie trouwen mag en wie met wie samenwerken of bijeenkomen mag) niet door de staat mogen laten bepalen. Maar prof. Jonker heeft er ook opgewezen hoe er in dit opzicht - na een situatie van eeuwen-de laatste twintig jaar veel ten goede is veranderd. Bij dit alles blijft echter gewenst kritische zin bij het licht van de Schrift; al kunnen we ons wel afvragen waar we in de wereld de moed vandaan halen om over één land zo uitvoerig te spreken en te schrijven alsof er in eigen land geen problemen bestaan.

Kentering?

In het maartnummer van Theologia Reformata wijdt prof. Jonker een uitvoerige kroniek aan Z. Afrika. Hij signaleert een lichte kentering wijst op recente publicaties en discussies en vraagt zich af: 'gaat de echte discussie over Zuid Afrika nu toch beginnen? ' In dat verband wijst hij ook op de Hervormd Gereformeerde Jeugd Bonden, die bezig zijn met een project in Zuid Afrika, t.w. een zendingshospitaal voor gehandicapte Bantoes en vrouwen van trekarbeiders in het thuisland Gazankoeloe. Hij wijst erop, dat het boekje Zuid Afrika land van goede hoop? Dat door de H. G. J. B. terzake werd uitgegeven veel goede en objectieve informatie bevat, maar acht het wel een 'misstap', dat tenslotte de conclusie van dit boekje is, dat Zuid Afrika ongenuanceerd wordt opgeroepen de apartheidspolitiek te laten varen, waarbij dan het woord apartheid toch ook weer een vulling krijgt van discriminatie, uitbuiting, overheersing, zonder dat het wordt uitgelegd als differentatie, gescheiden ontwikkeling, zonder superioriteitsgevoel.

Het is duidelijk dat met de verschijning van dit boekje van de H. G. J. B. gebleken is, dat ook onder ons niet gelijk gedacht wordt over deze kwestie. We stellen voorop, dat inderdaad het genoemde boekje, alsmede het eveneens verschenen boekje van de H. G. J. B. 'Zicht op Zuid Afrika' veel goede en evenwichtige informatie bevat en ook dat in de enkele artikelen, waarin de apartheidspolitiek wordt afgewezen de toonzetting en de argumentatie verre is gehouden van de gebruikelijke hetzesfeer. We zijn ook dankbaar dat deze bezinning ter hand genomen is en dat de jongeren zich met een concreet Zuid Afrika project bezig houden. Toch nemen we het woord misstap over als het gaat om die ongenuanceerde conclusie, met name in het artikel van ds. H. J. Smit. Hij zegt b.v., dat je als buitenstaander jhet gevoel ' hebt, dat de (kritische) ds. Beyers Naudé dichter bij de diepste bedoelingen van de Schrift staat dan zij die hem als een verrader van de blanke zaak en van de gereformeerde erfenis beschouwen en hij komt tot de conclusie, dat beginsel en praktijk van de apartheid in strijd zijn met Gods Woord. Als ds. Smit dit bedoelt ten aanzien van ideologisch gefundeerde apartheid, uitgaande inderdaad van ongelijkwaardigheid van volkeren en rassen, zeggen we van harte accoord. Maar zeker ook na de artikelen van prof. Jonker had onderscheid gemaakt moeten worden tussen die apartheidsgedachte (die in Zuid Afrika zelf door een kleine minderheid voorgestaan wordt en ook nog op retpur is) en de gedachte van differentiatie, gescheiden ontwikkeling, met het oóg op het vreedzaam kunnen leven van de volkeren. Hoewel ds. Smit in zijn artikel met begrip voor blank en zwart schrijft had hij dunkt ons duidelijker distantie moeten nemen van die stemmen, die de verschijnselen als trekarbeid en huwelijkswetgeving, waarvoor ook in deze boekjes grote aandacht is, samen met de thuislandenpohtiek als één zaak veroordelen en afwijzen, zonder een deugdelijk alternatief te bieden yoor het samenleven der volkeren daar.

Naar wij menen is ds. Smit er in zijn bijdrage niet voldoende in geslaagd de opstelling van deH. G. J. B. duidelijk af te grendelen naar de kant van de kritische stemmen, , die met vermeende en ondeugdelijke theologische argumenten een praktisch politiek verschijnsel als dat van gedifferenteerde ontwikkehng, gericht op een zo goed mogelijk samenleven uiteenlopende volkeren te kunnen afwijzen.

Daarom zouden we willen zeggen, wanneer we ons bezinnen op de Zuid Afrjka problematiek, mag naast de boekjes van deH.G.J.B, het boek van prof. Jonker niet ontbreken, waarbij we ook zouden willen wijzen op het boek 'Ras, volk en natie', een goedgekeurde uit­ gave van de synode van de Nederduitsch Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika, alsook op een pas verschenen boek van dr. J. H. van den Berg(schrijver van het bekende hoekMetabletica) getiteld Gedane Zaken, waarin hij een cultuurhistorische studie geeft.

Intussen realiseren we ons ten zeerste, dat ook in het bespreken van deze complexe problematiek ons kennen ten dele is. Zou dat niet het geval zijn dan zou over deze kwestie niet zo intens gesproken en geschreven worden. Maar dat ideologische machten hier op de loer liggen is zeker. Dat maakt ons voorzichtig om al te absolute uitspraken te doen.

Prof. dr. H. Jonker. Zuid Afrika in opspraak; Uitgave Buijten en Schipperheijn, Amsterdam, 152 pagina's. Prijs ƒ 14, 90,

Zuid Afrika, land van goede hoop? (118 pagina's) en Zicht op Zuid Afrika; uitgaven van de H.G.J.B. te Bilthoven. Prijs ƒ 5, - .

Ras, volk en natie; Uitgave van die Verenigde Protestantse Uitgevers (Edms) Beperk, Kaapstad, 104 pagina's.

Prof. dr. J. H. v.d. Berg: Gedane Zaken; Uitgave G. F. Callenbach, Nijkerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen