Psychiaters over Rusland

In de kranten was te lezen, dat op een bijeenkomst van de World Psychiatrie Association te Honoloeloe een door psychiaters uit Groot Brittanië, Australië en Nieuw Zeeland ingediende resolutie is aangenomen, waarin de beschuldiging werd uitgesproken, dat in de Sowjet Unie misbruik wordt gemaakt van psychiatrische inrichtingen om er poiiiieke dissidenten tegen hun zin een behandeling te laten ondergaan.

De Europa Commissie, uitgaande van de protestantse Kerken in Nederland, heeft er goed aan gedaan uitgebreide documentatie te verstrekken over het misbruik van de psychiatrie in Rusland, én er bij de Nederlandse psychiaters op aan te dringen zich aan te sluiten bij hun collega's in andere landen.

Ook op een vorig wereldcongres van de psychiaters werd deze kwestie aan de orde gesteld . Maar de meerderheid van de deelnemers weigerde toen 'de kwalijke russische praktijken zelfs ter discussie te stellen'. Men pleegde verraad, aldus de Europa commissie, aan de bekende russische dissident Vladimir Boekovski, 'die als eerste een omvangrijke kollektie documenten naar het Westen had gezonden, waaruit zonneklaar bleek, dat in de Sovjet Unie andersdenkenden met medewerking van artsen-psychiaters ter behandeling in psychiatrische klinieken werden opgesloten'.

Boekovski zegt daarin, dat vóór de dood van Stalin het Sowjet-regiem het niet nodig achtte de politieke onderdrukking teverdoezelen. De 'zuiveringen' hadden een plaats in deklassenstrijd. Onder die omstandigheden-van martelingen etc. - 'waren de mensen, die ontoerekeningsvatbaar werden verklaard en naar een psychiatrisch gevangenis-hospitaal werden gebracht in feite gered' (curs. van mij, v. d. G.). Maar sinds er onder het Chroestjewregiem verklaard is, dat er in de Sowjet Unie geen politieke gevangenen zijn, ligt de situatie anders. En dan vertelt Boekovski zijn eigen geschiedenis, die we hier laten volgen:

'Nadat ik in 1963 was veroordeeld tot een verblijf in een psychiatrische gevangenis kon ik zelf meemaken hoe werd gebroken met de gewoonte deze instituten als 'zegeningen' te zien. Er veranderde iets in de samenstelling van het gevangenenbestand en in de houding van de psychiaters tegenover hen. Geleidelijk werd de intensieve behandeling ingevoerd. (In die tijd werden in Leningrad medicijnen voornamelijk toegediend bij wijze van straf voor het breken van de regels; maar er waren al een paar gevallen van mensen, die aan intensieve psychiatrische behandeling werden onderworpen omdat ze hadden geweigerd 'berouw' te tonen.)

Zelf werd ik gearresteerd in 1963 omdat ik twee fotokopieën had gemaakt van Djilas' boek' De Nieuwe Klasse'. Ik werd in eenzame opsluiting geplaatst in de Loebjankagevangenis. Dikwijls werd ik bij generaal Swetlitsni geroepen (toendertijd hoofd van de geheime dienst in Moskou) en kreeg dan het aanbod spijt te betuigen, te vertellen van wie ik het boek had, en wie me bij het kopiëren had geholpen. Dan zou ik worden vrijgelaten. De opzet was duidelijk: ze wilden me laten samenwerken met de autoriteiten.

Maar toen daar niets van terecht kwam kreeg ik een psychiatrisch onderzoek. Ik werd geestesziek verklaard en naar Leningrad gezonden. Mijn vrijlating aldaar schrijf ik toe aan de strijd tussen de Leningradschool en de Moskou-school die op dat moment nog aan de gang was: 'Leningrad' verwierp de diagnose van Moskou. In februari 1965 kwam ik vrij. A.3n het eind van dat jaar werd ik opnieuw gearresteerd wegens het organiseren van een betoging voor de rechten van de mens (ter verdediging van de gevangen dissidenten Sinjawski en Daniel) waarbij ik de leuze droeg 'Eerbiedig uw grondwet'. Op dat moment stond er in het wetboek van strafrecht nog geen artikel 190 lid 3, dat spoedig daarna speciaal werd ingevoerd tegen dergelijke demonstraties. Er waren sinds 1927 geen demonstraties meer geweest en de wetgever was daardoor vergeten te zorgen voor een passende strafmaatregel tegen mensen die aan demonstraties deelnamen. Het gevolg was dat er geen wettige grond voor bestraffing was. Daarom werd ik simpelweg toegewezen aan één van de psychiatrische inrichtingen in Moskou met de bedoeling dat mijn oude diagnose zou worden bevestigd zodat ik weer naar Leningrad kon worden gestuurd als iemand die tijdens zijn eerste verblijf aldaar toch niet helemaal was genezen. Het plan van de geheime dienst werd ondermijnd door eerlijke jonge dokters in stadsziekenhuis nummer 13, die een uitvoerig rapport opstelden met als conclusie dat ik niet geestesziek was. Ondanks de bevindingen van deze dokters werd ik naar een ander ziekenhuis gebracht, volgens instructies van de geheime dienst. In dit ziekenhuis vonden de dokters me eveneens niet ziek en blevert er bij dat ik vrij gelaten moest worden. Opnieuw werd ik overgebracht, deze keer naar het Serbski-instituut, een instelling van justitie. Maar tegenover de goed onderbouwde conclusies van twee ziekenhuizen durfde zelfs het Serbski-instituut het niet aan mij gek te verklaren.

In die tijd bezocht mijn moeder generaal Swet­litsni. Bij die gelegenheid stampte hij met zijn voet en riep: 'Hij za' nooit vrij worden gelaten. Wij zullen hem laten rotten in het asiel voor geesteszieken'.

Ondertussen had mijn geval grote aandacht gekregen in het westen dankzij de verklaringen van Valeri Tarsis en de activiteiten van Amnesty International. Tenslotte werden de autoriteiten gedwongen een onafhankelijke commissie te benoemen. Maar vier speciaal opgeroepen professoren konden niet tot een eensluidende conclusie komen. Twee van hen, vertegenwoordigers van de Sneznewski-school, verklaarden mij gek. De andere twee, tegenstanders van deze school, verwierpen die diagnose. Door dit alles bleef ik acht maanden gevangen, waarvan zes maanden in het Serbski-instituut. Denk niet dat het dispuut zuiver wetenschappelijk was. Het was ook een kwestie van mentaliteit onder de artsen. De autoriteiten konden voor dit geval, dat zoveel publiciteit had gekregen, niet genoeg artsen vinden die zich schikten naar het heersende systeem.

Ik werd vrijgelaten nadat een vertegenwoordiger van Amnesty International naar Moskou kwam, rechtstreeks naar de directeur van het Serbski-instituut ging en hem vertelde dat mijn zaak voor het Russeltribunaal zou worden gebracht als ik niet direct op vrije voeten werd gesteld.

Tegen het eind van de jaren zestig wa& er een hecht stelsel van psychiatrische onderdrukking ontstaan. Het was gegroeid door een goede samenwerking tussen de KGB en de psychiaters, waarbij de KGB de ideologische richting aangaf door te zeggen dat tegenstanders van het regiem gek moesten worden verklaard, en de psychiaters een systeem opbouwden met een wetenschappelijke basis. De volgende groepen mensen kwamen het meest in aanmerking om gek verklaard te worden:

1. Bekende figuren, wier processen uit oogpunt van propaganda wel eens ongunstig konden zijn. (Voorbeelden: generaal Pjotr Grigorenko en Zjores Medwedew.)

2. Zogenaamde revisionisten, dat wil zeggen mensen die het systeem aanvielen vanuit marxistische standpunten. (Leonid Pljoetsj, Iwan Jakhimowitsj en Pjotr Egi-. des).

3. Mensen die zich tegen hun veroordeling verzetten tijdens het onderzoek en daarbij wettige middelen gebruikten en vasthielden aan hun recht dat ze zelf niets hoeven te bewijzen. (Wladimir Gersjoeni, Nikolai Danilow en Natalija Gorbanewkaja).

4. Gelovigen, met inbegrip van degenen die puur politieke aanklachten zonder enig 'geloofsartikel' tegen zich ingebracht kregen. (Joeri Below).

Gelijk met deze forensisch-psychiatrische vervolging is er nog een andere methode van onderdrukking met behulp van de psychiatrie ontwikkeld. Tegen heleind van de jaren zestig was het gebruikelijk geworden mensen bij wijze van voorzorgsmaatregel in een ziekenhuis op te nemen. Dat gebeurde op instructie van de KGB bij gebeurtenissen als partijcongressen, nationale feestdagen en bezoeken van Westerse staatshoofden. Als regel bestonden er geen medische gronden voor deze praktijk. Het verschijnsel is al eens treffend aangeduid als 'congressofrenie'.

De laatste tijd is deze vorm van psychiatrische onderdrukking toegenomen. Zeer vaak wordt deze methode toegepast bij oud-gedetineerden uit psychiatrische inrichtingen. In de jaren zeventig is het ook steeds vaker voorgekomen, dat politieke gevangenen naar een psychiatrische inrichting worden gestuurd vlak voordat hun straftijd in het kamp afloopt. Dit biedt de autoriteiten de gelegenheid de straftijd in feite onbeperkt te verlengen.

Deze methode heeft tegenwoordig ook nog een andere toepassing: vlak voordat ze uit het kamp worden ontslagen worden politieke gevangenen psychiatrisch onderzocht. De 'diagnose' blijft daarna als het zwaard van Damocles boven hun hoofd hangen. Ze kunnen zo weer worden opgenomen voor een dwangbehandeling'.

Dankbaar mogen we constateren dat een wereld organisatie als die van het W.P.A. gesproken heeft t.a.v. wat in Rusland gebeurt (zij het met de krappe meerderheid van 90 tegen 88 stemmen). Erkentelijk mogen we óók zijn voor de stellingname van de Europacommissie in deze (een commissie die immers officieel van de kerken alhier uitgaat). Veelal wordt gevraagd: en wat doen we als Kerken naar de kant van Rusland etc? Welnu, hier geschiedt het dan.

Hongarije

In dit verband wil ik nog op iets anders wijzen. Dezer dagen lazen we in Trouw een artikel over Hongarije van de hand van mevr. De Vries-Delhaas, een weergave van wat een Hongaars predikant op bezoek aan gemeenten in de Achterhoek had verteld. Het valt daar allemaal wel mee, was de teneur van het verhaal. Nu is het ongetwijfeld zo dat het in Hongarije humaner, liberaler toegaat dan in Rusland. Maar dit artikel was een versluiering van de werkelijke toestand. Worden in het ene land psychiatrische methoden toegepast, in het andere psychologische. Men staat de Kerk dingen toe en maakt daarvan gebruik om de buitenwereld te tonen dat het allemaal zo kwaad niet is. En staats-loyale predikanten zijn best bereid één en ander wereldkundig te maken. Maar de feiten zijn dat er geen echte vrijheid is. Typerend daarvoor is één zinnetje in het Trouw artikel, nl. waarin gezegd wordt dat er (immers) 250 predikanten in Hongarije zijn, die 'helemaal vrij zijn om het evangelie te prediken zonder bepaalde toestemmingen'. Hoe is het dan met de overige 950? Daarover zijn nogal verschillende verhalen te vertellen. Men vrage het de afgezette predikanten of er vrijheid is. Men vrage het (recent) gevluchten, men vrage het hen die gevangen gezet werden omdat ze één uur catechesatie per week méér gaven dan vanwege de 'bepaalde toestemmingen' mogelijk was. Men vrage het de methodisten-dominees, die zeer recent uit hun woning werden gezet of van hun kerk werden beroofd.

Positief wordt in het Trouw artikel vermeld hoe de Hongaarse Bisschop Bartha Tibor zich beijvert voor een oude van dagen tehuis in Boedapest. Het moderamen van onze synode is benaderd om een orkest uit Szeged, uitgere-kend de plaats waar ook één van de methodisten-predikanten woont, naar Nederland te laten komen en dat, voorzien van collecten uit Holland, naar Hongarije te laten terugkeren. Bisschop Bartha Tibor zal hierover verder contact opnemen met óns moderamen. Te informeren ware hoe kritisch in Hongarije wordt aangekeken tegen dit zogSnaamde Altersheim vanwege dé politieke kanten die er aan zitten.

Ook hier is sprake van een psychologische methode om de echte problemen te versluieren.

Er is in de communistische landen geen échte vrijheid, al is er sprake van geschokeerdheid bij vergelijking van de verschillende landen. Dat maakt het nodig uiterst kritisch om te gaan met verkregen informatie. Daarom zetten we bij het Trouw-artikel vele vraagtekens.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen