Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Het derde réveil

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Het derde réveil

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

De naam 'réveil' is in onze cultuurgeschiedenis niet alleen gebruikt voor de bekende, vernieuwende, stroming in het protestantisme tussen plm. ISlOenplm. 1860, waartoe onder meer Bilderdijk, Da Costa en Groen van Prinsterer behoorden. In 1933 gaf K. Heeroma - die als dichter bekendheid verwierf onder de naam Muus Jacobse - een bloemlezing uit van prot. chr. dichters met als titel: Het derde réveil. Hij motiveerde deze benaming in de inleiding als volgt: 'Het eerste réveil was dat van Da Costa en Groen van Prinsterer, voorafgegaan door Bilderdijk. Het tweede was dat van Kuyper en De Savornin Lohman. Het derde réveil zijn wij.' Met 'wij' bedoelde hij, behalve zichzelf: Willem de Mérode, Roel Houwink, Hein de Bruin, JanH. Eekhout, Jan H. de Groot, W. A. P. Smit, W. Hessels, H. M. van Randwijk en Jan Iets waart. Deze dichters behoorden allen tot de kring van het protestantse literaire tijdschrift Opwaartsche Wegen, dat van 1922 tot 1940 een belangrijke plaats heeft ingenomen in de Nederlandse letteren. Tot dit tijdschrift kunnen we ook prozaïsten als Anne de Vries - Bartje! - en J. K. van Eerbeek rekenen en verder hoorden daar-,

bij C. Rijnsdorp en Koos van Doorne, die beiden nog steeds als criticus publiceren, o.a.. in het dagblad Trouw.

Heeroma vatte de term 'réveil', die 'ontwaken' betekent, dus niet in de eerste plaats op als een godsdienstige beweging - het eerste 'réveil' - of als een politieke beweging - het tweede 'réveil' - , maar als een literaire herleving. Ongetwijfeld spreekt uit de term tevens een gevoel van verwantschap met de diep religieuze intenties van de mensen van het eerste réveil, ook al was de groep van Heeroma c.s. duidelijk heterogeen.

In dit artikel dat gericht is op het Kerstfeest, wil ik een aantal auteurs uit de kring van Het derde réveil en Opwaartsche Wegen d.m.v. hun gedichten tot ons laten spreken. Uiteraard kies ik verzen waarin het grote gebeuren van Kerst centraal staat: de geboorte van de Heiland in deze duistere wereld, én de beleving daarvan in de wereld van nu.

Kerst is maar al te vaak het feest van zelfbedrog en goedkope vreugde. Deze gedachte vinden we terug in een gedicht van Koos van Doorne (1908-heden). Het gedicht is een gebed om verandering van het hart. De mens is immers sedert Bethlehem niet verbeterd:

Gebed in de advent

Er is niet veel veranderd, Heer, sinds Bethlehem:

Gij zijt voor ons een kind gebleven; om Die wij kruisten te Jeruzalem behoeft geen Kerstvreugd prijsgegeven...

Nu wij Uw dag weer zullen vieren bij kaarslicht en bij rode wijn, en onze woning zingende versieren omdat wij menen zonder kwaad te zijn,

doe. Heer, ons toch verschrikt begrijpen dat Golgotha begint bij Bethlehem: wie rond Uw stal slechts dromen rijpen, hij zoekt vergeefs een nieuw Jeruzalem.

Kerst is ook het feest van onze onmacht. Van die onmacht spreekt een kort maar knap gedicht van Muus Jacobse (1901-1972), dat te vinden is in de hundel A Dieu, waairin Ad den Besten de nagelaten poëzie van deze dichter verzameld heeft. (Tussen haakjes: die titel is een vondst van de eerste orde, omdat de gedichten erin enerzijds als een 'vaarwel', een 'adieu' zijn op te vatten, en anderzijds in heel' letterlijke zin 'Aan God' zijn gewijd.) Het begin van het Kerstfeest ligt niet bij ons mensen, maar bij God die Zijn Zoon in deze wereld zond. Tegenover onze onmacht plaats Muus Jacobse Gods genade die in Jezus Christus zichtbaar wordt.

Feest van Kerst

Geboorte. Het moet beginnen Met geboren worden, beginnen Met de boodschap van een engel. Beginnen bij het begin.

En wij komen vandaag niet verder Dan geboren worden, niet verder Dan dat het weer zal beginnen Omdat het bij God begon.

Kerst is het feest van onze schande. Wij mensen zijn verdorven. Kunnen wij, in onze schande, de Heiland wel verwachten en tegemoet treden? De dichter Roel Houwink (geb. 1899) benadrukt dat Jezus niet voor 'rijken' gekomen is, maar voor 'simpelen', voor eenvoudigen:

Kerstliedje der simpelen

Wij dragen onze schande bevend in open handen - sneeuw, dek de landen, dek onze schande...

waar zullen onze voeten de Heiland weer ontmoeten? met sterre-stoeten. God, leid onze voeten...

hoger klimt ons verwachten door duizend lege nachten - wat englen brachten kan geen verwachten...

sneeuw, dek de landen, dek onze schande...

Kerst is, Gode zij dank, ook het feest van het heil in Jezus Christus, het licht dat onze donkerheid kan verdrijven en 'alle zonde en plagen' kan verjagen. Daarvoor is nodig dat onze ogen opengaan voor onze eigen duisternis en voor het licht van het Kind. Echt Kerstfeest is Christus-feest in ons hart. Dan wordt Jezus in ons geboren. Deze gedachte vertolkt Willem de Mérode, de vierde en laatste dichter van wie ik hier een gedicht overneem. Het heet Kerstliedje. Hij schreef het op 17 december 1918. Het werd opgenomen in de bundel met de kenmerkende titel Het kostbaar bloed.

Kerstliedje

Kind, komt Gij ditmaal in ons hart om alle duisternis en smart en alle zonde en plagen op eenmaal te verjagen?

Ach Heer, wij zijn zo boos gezind. Wij hebben ' t kwaad alleen bemind. En uwe ster wil schijnen alleenlijk voor de reinen.

Bedek onze ogen voor een wijl en dan - doorlicht ze met uw heil, en ' t hart dat uw geboden belacht, ai, wil het doden.

Wie weet, zijn nare donkerheid wordt glanzend licht, als Gij er schreit. Want Gij komt zonder vrezen, daar, waar geen mens wil wezen.

O Kind, dat glimlacht zacht en teer, wij zien uw ster, wij zien U weer. O Jezus, wil ons horen: Word nu in dns geboren.

Dit waren vier stemmen van protestantse dichters die hun werk voor het grootste gedeelte publiceerden tussen de twee wereldoorlogen. Al was de aanduiding 'Het derde réveil' wat hoog gegrepen - Rijnsdorp sprak in dit verband van een 'al te stoute greep' - , we mogen dankbaar zijn voor wat deze groep op het gebied van poëzie, verhalend proza en kritisch werk heeft gepresteerd. De groepering heeft een wezenlijke bijdrage geleverd aan wat we 'christelijke literatuur' noemen. Ondanks verschillen in dogmatisch opzicht hebben alle auteurs rond Opwaartsche Wegen op hun wijze geprobeerd hun christelijke levensovertuiging te verbinden met het terrein van de kunst. Die poging is zeker niet altijd gelukt; een flink deel van hun werk is terecht door de tijd achterhaald. Maar een ander deel behoudt zijn waarde* en daarom verdienen deze auteurs het niet dat zij en hun werk verdwijnen in de nevels van het verleden. Het christelijk voortgezet onderwijs heeft m.i. tot nu toe deze groepering te veel genegeerd. Er waren onder hen meer belangrijke auteurs dan Willem de Mérode, die ongetwijfeld als dichter de primus inter pares was. Juist daarom heb ik in dit artikel slechts één gedicht van hem opgenomen.

De vier gedichten zijn vier verschillende stemmen van het derde réveil. Maar ze getuigen alle van Gods genade in Jezus Christus. Alleen Hij is in staat door onze goedkopq^ vreugde, onmacht en schande heen te breken, zoals eenmaal ook de duisternis moest wijken voor de engelen in de velden van Efratha.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 20 december 1979

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Het derde réveil

Bekijk de hele uitgave van donderdag 20 december 1979

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's