Kerk in meervoud

Samen op weg

Onder de naam 'Samen kerk zijn in de nabije toekomst' is op de gecombineerde vergadering van de synoden van de Hervormde Kerk en van de Gereformeerde Kerken, in de oktobermaand van het vorig jaar, een stuk behandeld dat, voorzover mij bekend is, buiten deze synodevergadering zelf, nog maar weinig kritische aandacht heeft gekregen.

En toch is het een stuk dat die aandacht wel waard is. Er zijn principiële zaken in aan de orde gesteld die voor de toekomst van de kerk in ons land van het grootste belang zijn. Dat er aan de Samen-op-weg-beweging verschillende aspekten zijn, mogen wij als algemeen bekend veronderstellen.

In ieder geval is er aan deze beweging ook een theologisch, confessioneel en spiritueel aspekt.

Het van twee kerken één kerk maken schept geheel eigen problemen, niet alleen van materiële maar ook van geestelijke aard.

Al deze problemen tezamen veroorzaken dat aan de eenwording van de Nederlandse Hervormde Kerk en van de Gereformeerde Kerken een betrekkelijk lange tijd van voorbereiding voorafgaat. Wij zitten daar op het moment nog middenin.

Heel veel in deze voorbereidingstijd is nog onzeker en in beweging. Vandaar dat het zinvol is thans onze stem daarin te laten horen. In elk geval, er kwam op deze combi-synode een stuk op tafel, dat door ons bepaald niet genegeerd kan worden.

Kernen van belijden

Wij willen eerst in enkele grote lijnen de inhoud van een gedeelte van de Nota weergeven, te weten dat gedeelte dat ons onderwerp raakt, en dan vervolgens die inhoud aan kritische opmerkingen onderwerpen. Tijdens dit alles zal men wel ontdekken dat hetgeen hier behandeld wordt een bredere betekenis heeft dan alleen maar die van een reaktie op de SOW-beweging.

Doch allereerst iets over de formele kant van de zaak. Sinds geruime tijd bestaat er een werkgroep die de naam Kernen van Belijden draagt. Op de bewuste combi-synode van 11 en 12 oktober jl. bood deze werkgroep een gespreksnota aan onder de reeds genoemde titel 'Samen kerk zijn in de nabije toekomst'. In feite bestaat deze ene Nota uit 5 nota's, voorafgegaan door een Inleiding. De eerste nota heet: De uitdaging van de nabije toekomst; de tweede: Pluraliteit; de derde: De kerk als het lichaam van Christus; de vierde: De kerk in de reformatorische belijdenisgeschriften; en de vijfde: De beide kerken in verleden en heden.

Pluraliteit

Het spreekt voor zichzelf dat het ons in deze lezing vooral gaat om de tweede nota, die over de Pluraliteit. Zij is geschreven door de Gereformeerde dr. J. W. Vlijm.

De aard van de gespreksnota brengt met zich mee, dat de inhoud van de diverse stukken, dus ook de inhoud van het stuk over de Pluraliteit, in hoofdzaak ligt voor de verantwoordelijkheid van de scribent, in dit geval dr. Vlijm. Toch menen wij daarnaast te mogen stellen, dat hetgeen door dr. Vlijm hier geschreven is representatief mag worden geacht voor de denkwijze van velen, waar dan nog bij komt dat ook dit stuk door de werkgroep in z'n geheel is aanvaard als geschikt voor de discussie ter synode.

Uit de nota van dr. Vlijm haal ik nu het volgende. Het vraagstuk van de pluriformiteit is niet nieuw, maar heden vooral stuiten wij herhaaldelijk op dat verschijnsel. Pluriformiteit is een zwaar belast woord. De term werd in het verleden steeds gebruikt om er het bestaan van verschillen tussen diverse kerken mee aan te duiden. Maar dr. Vlijm gaat het in zijn nota niet om de verschillen tussen de kerken onderling, maar om de verschillen binnen een en dezelfde kerk. De nota heeft immers betrekking op de geünieerde kerk van de toekomst.

waarin de Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken zullen zijn opgenomen. Hij wijst om die reden de term pluriformiteit af en kiest voor het woord pluraliteit.

Groepen

Wat is nu het eigenlijke probleem dat met dit woord wordt aangeduid? Dr. Vlijm constateert dat de pluraliteit in de kerken er gewoon is. Hij spreekt in dit verband ook van 'groepen' in de gemeente. En dan stelt hij vragen als: Om welke verschillen gaat het, waar liggen de oorzaken van de thans bestaande pluraliteit, brengt de pluraliteit niet gevaren mee voor de gemeente, hoe kan de communicatie tussen de groepen in stand worden gehouden, waar liggen de grenzen van de pluraliteit, en kan de pluraliteit misschien ook op een goede wijze funktioneren?

Op lang niet al deze vragen biedt dr. Vlijm in zijn nota een antwoord, maar hij stelt ze opdat men zich er op bezinnen zal.

Geen symptoom van verval

Een misverstand acht dr. Vlijm het om in de pluraliteit alleen maar een symptoom vanverval te zien. En hij keurt het dan ook sterk af dat in hen die aandacht vragen voor de pluraliteit wegbereiders voor de ketterij worden gezien. Er bestaat, volgens hem, al binnen het getuigenis van het Nieuwe Testament een grote variatie, een veelheid van concepties (opvattingen), die niet op een gemakkelijke wijze met elkaar in overeenstemming kunnen worden gebracht.

In de tijd van de Reformatie zou er ook volgens dr. Vlijm, een grote plurateit hebben bestaan, terwijl pas later gestreefd werd naar uniformiteit (eenvormigheid). Als bewijs hiervoor verwijst hij naar het aanvaarden van de drie Formulieren van Enigheid, waartussen - ik citeer hem zelf - niet geringe verschillen bestaan, en dan noemt hij de leer van de praedestinatie en de visie op de verhouding van kerk en overheid. Kortom, ook de vaderen zouden reeds op hun manier met een zekere mate van pluraliteit hebben moeten leven.

Situatie in de kerken

Vervolgens schenkt dr. Vlijm aandacht aan de situatie in de kerken. Hij herhaalt zijn stelling dat de pluraliteit er al is. Er zijn verschillen, zegt hij, in geloofsbeleving, in prediking, in ethische opvattingen, in liturgische vormgeving. Deze verschillen lopen dwars door de kerken heen. Hij geeft vervolgens daarvan enkele voorbeelden. Als oorzaak van al deze verschillen ziet dr. Vlijm het verschil in visie op de Bijbel, op de geschiedenis van de kerk en de verschillende plaats die men inneemt in de maatschappij.

Er is, zo constateert hij, bij vele gemeenteleden een discrepantie (uiteengroeien) ontstaan tussen hun geloof en de belijdenisgeschriften.

Overwegingen

Tenslotte geeft dr. Vlijm in zijn nota nog de volgende 4 overwegingen:

1. Wij belijden de eenheid van de kerk in Jezus Christus. Wat deze eenheid ontkent of weerspreekt, valt buiten de kring van aanvaardbare pluraliteit. De grens van de pluraliteit valt dus voor dr. Vlijm bij het willen behoren tot de kerk. Hij voegt er echter onmiddellijk aan toe: Maar de eenheid van de kerk is niet statisch. De kerk behoeft dus volgeiïs dr. Vlijm niet altijd hetzelfde te zijn; zij ontwikkelt zich en dat is legitiem (wettig). Ik merk hierbij op: dit raakt natuurlijk ook het belijden van de kerk. Dr. Vlijm richt zich zoals hij zegt, op een 'grotere eenheid', die van de straks samengevoegde twee kerken, en pleit dan, in dat verband, voor pluraliteit. In de nieuwe kerk zal ook het geloof pluriform tot uitdrukking moeten worden gebracht.

2. Wij belijden dat de kerk van Christus apostolische kerk is, naar de wereld gezonden gemeente. Wegens haar missionaire opdracht moet de kerk bepaalde vormen van pluraliteit aannemen.

Ik merk hierbij op: Hier overschrijdt dr. Vlijm de grenzen die hij eerst zichzelf gesteld heeft. Immers hij koos voor het woord pluraliteit, omdat dat woord ziet op de verhoudingen binnen een en dezelfde kerk, terwijl het woord pluriformiteit ziet op de verhoudingen tussen de kerken onderling.

Ditzelfde bezwaar onzerzijds geldt ook ten aanzien van zijn derde overweging.

3. Wij belijden dat de kerk algemeen, katholiek is. Op zich, zo is ons oordeel, is dit juist, maar het raakt een ander onderwerp.

4. Wij belijden dat de kerk een heilige gemeenschap is. Bij deze laatste overweging keert dr. Vlijm zich scherp tegen hen die menen de grenzen der kerk te kunnen vaststellen. Ziehier dan, in grove lijnen, de nota van dr. Vlijm.

Representatief

Wij merkten al op: zij mag zeker representatief worden geacht voor wat er leeft aan gedachten en plannen onder hen die bezig zijn met de eenwording van de Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken.

Dat bewijst ook wel het Inleidend overzicht, dat aan het geheel van de 5 nota's voorafgaat. Daarin worden de ideeën van dr. Vlijm overgenomen. In dit Inleidend overzicht kunnen wij moeilijk iets anders zien dan een stuk dat valt onder de verantwoordelijkheid van de werkgroep in z'n geheel.

Welnu, in dit Inleidend overzicht wordt er vooral voor gepleit de pluraliteit toch niet enkel negatief te zien. Wij zullen ons af moeten vragen, zo staat er, of wij de pluraliteit niet eerst positiever zullen moeten gaan. waarderen. Teveel wellicht zien wij die als iets, dat er per gratie mag zijn. Misschien is het ons veeleer geboden die te zien als een gegeven, dat behoort tot het wezen van de kerk.

Verder wordt dan ook nog, in dit verband, herinnerd aan het bestaan van buitengewone wijkgemeenten, deelgemeenten, noodgemeenten, huisgemeenten, basisgemeenten en kritische gemeenten.

Ik merk hierbij op: Alleen al uit dit laatste zal ons duidelijk moeten zijn van welk een belang de kwestie is; niet alleen voor de toekomst wanneer, zoals men hoopt, de beide kerken één zullen zijn, maar ook nu al.

Wij zullen ons er goed van moeten vergewissen, dat de idee van de pluraliteit héél het kerkelijk leven raakt, landelijk en gemeentelijk, naar binnen en naar buiten, dus binnenkerkelijk en oecumenisch.

Toch willen wij in deze lezing ons houden aan het binnenkerkelijke aspekt. Zending en oecumene laten wij er buiten, omdat zij een onderwerp op zich vormen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen