Diakonaat in deze tijd (3)

4. Onze eigen positie

10. Daarmee zijn we gekomen bij ons zelf en bij een toetsing van de eigen positie. Ik wil u daarbij de kritische noties van prof. Veenhof nog een keer in herinnering roepen, om van daar uit onszelf wat vragen te stellen.

a. Hij verweet de kerk van de vorige eeuw gewenning aan de armoede als onvermijdelijk gegeven.

Maar is er ook bij ons en onze gemeenten niet sprake van een verregaande gewenning aan de mensonwaardige omstandigheden, waarin vele miljoenen op deze aarde moeten leven? Aanvaarden wij niet de diepe kloof tussen rijk en arm, weliswaar met een zeker schuldgevoel, maar tegelijk in berusting omdat er nu eenmaal niet veel aan is te doen?

Ook nu houden soms christenen met het excuus van de druppel op de gloeiende plaat en met het verhaal van de strijkstok de hand op de beurs.

b. De hulpverlening bevestigde de kloof tussen rijk en arm, ja scherpte de tegenstellingen nog aan, aldus Veenhof. We moeten vragen: heeft veel van onze hulpverlening (al is het onbedoeld) niet de uitwerking, dat de afhankelijkheid erdoor wordt vergroot en de status quo erdoor wordt bevestigd? 36) Is er bij ons niet dezelfde huiver voor een hulpverlening, die de oorzaken van de tegenstelling 'arm en rijk' wil aanpakken, door naar verandering van de structuren te streven? Heldring werd onmiddellijk van revolutionaire gezindheid verdacht.

Maar zijn ook wij soms niet wat snel geneigd door middel van het oordeel 'linkse politiek' de vragen van het onrecht in de wereld van het lijf te houden? 36a)

c. Veenhof stelde met name de predikanten schuldig. Hoe staat het daarbij met onszelf? Geven wij in prediking en catechese voldoende leiding aan de gemeente, om die van haar diakonale taak bewust te maken? 37) Zijn voor ons vraagstukken van rijkdom en armoede, sociale gerechtigheid, racisme, terreinen waarin we ons door het Evangelie laten gezeggen, waarover we in de verkondiging het licht van Gods geboden en beloften laten schijnen, en waarin we zelf niet buiten schot blijven?

d. Veenhof verweet de diakonie kapitaalvorming in tijden van bittere nood. Maar onlangs vertelde een P.D.C. lid me, dat er nog altijd diakonieën zijn waar men jaarlijks de helft van de inkomsten overhoudt en als batig saldo weer belegt, terwijl er niets aan werelddiakonaat wordt gegeven. En dat in een wereld waar zeker een miljard mensen honger lijden of lijden aan ondervoeding. Is er in dergelijke gevallen sprake van enige verbetering ten opzichte van de vorige eeuw?

11. Stellig speelt in dit alles een stukje begrijpelijke verlegenheid mee. De ontwikkelingen in het diakonaat hebben zich de laatste jaren in een snel tempo voltrokken. Niet iedereen zag kans om alert op de nieuwe situatie in te spelen.

Tot de Tweede Wereldoorlog was het werkterrein van de diaken duidelijk afgebakend: als belangrijkste taak was er de armenzorg, het beheren en verdelen van diakonale bezittingen en inkomsten, vooral door ondersteuning te verlenen aan individuele gemeenteleden.

Daarnaast was er dikwijls de afdeling huisvesting, in de vorrn van diakoniehuizen, in de grotere plaatsen soms een oudeliedenhuis.

Maar in 1956 kwam de A.O.W. (de Alg. Ouderdomswet) en in 1963 werd de A.B.W. (de Alg. Bijstandswet) van kracht, waarin deze vormen van hulpverlening voor een belangrijk deel door de overheid werden overgenomen. Vervolgens hebben diakonieën een nieuw arbeidsveld opengelegd; overal in het land ontstonden stichtingen voor gezinsverzorging, later uitgebreid met maatschappelijk werk. Maar ook daarin is al weer veel veranderd. De overheid heeft vrijwel alle kosten voor haar rekening genomen. Onder druk van de subsidiebepalingen zijn veel protestants-christelijke instellingen opgegaan in algemene stichtingen, waarbij van een 'gevulde algemeenheid' werd gesproken. Het is begrijpelijk, dat men zich wel heeft afgevraagd, welke taak er voor een diakonie in een welvarende verzorgingsstaat nog overblijft.

5. Ontwikkelingen

12. Terzake van de vraag, wat de taak is van het diakonaat in deze tijd wil ik op vier ontwikkelingen wijzen.

Allereerst wordt hoge prioriteit gegeven aan de toerusting van de gemeente tot dienstbetoon. 38)

Voorheen werd de diakonale taak vooral door de diaken zelf verricht. In het klassieke bevestigingsformulier zijn het de diakenen, die tot hulpverlening zijn geroepen. Ze kregen daarin de tweevoudige taak toegewezen de aalmoezen te verzamelen en te bewaren, en vervolgens deze aalmoezen voorzichtig, alleen waar dat echt nodig was, en dan ook blijmoedig uit te delen. Daarbij behoorden dan de 'troostelijke redenen vanuit het Woord Gods'. De gemeente werd slechts in zoverre aangesproken, dat ze geroepen was de diakenen van goede middelen te voorzien.

In de huidige visie wordt de diakonale roeping veel stérker gelegd bij de gemeente zelf, waarbij de diakenen de taak hebben de gemeente daarvoor toe te rusten.

De inzet van de ordinantie voor het diakonaat' zegt: 'de gemeente, in al haar leden geroepen tot de dienst der barmhartigheid, beantwoordt onder de leiding of door de arbeid van de diakenen, aan deze roeping in het diakonaat' (ord. 15-1-1).

Deze verschuiving van het accent naar de gemeente is van grote betekenis. Juist in de jaren, die als het 'ik-tijdperk' worden aangeduid, waar de verindividualisering tot veel vereenzaming leidt, is het te meer van belang het onderling dienstbetoon te onderstrepen. In de gemeente Ieren we omzien naar elkaar, omdat God naar ons heeft omgezien.

13. Naast deze individuele hulpverlening is er steeds meer aandacht gekomen voor de structurele problematiek, voor de knelpunten in onze samenleving en in de mondiale verhoudingen. 39) Men beseft niet meer te kunnen volstaan met het verzachten van de nood, wanneer men tegelijkertijd de diepere oorzaak van de kwaal buiten beschouwing laat. In de prediking van de profeten blijven ook de structuren van onrecht en geweld niet ongemoeid. 40)

Ik noem nu slechts enkele voorbeelden waarin de grotere aandacht voor structurele problemen blijkt:

- in 1980 heeft de G.D.R. een werkmap uitgegeven over het Racisme, om een aanzet te geven tot gedachtevorming en gesprek in de gemeente onderling en met de vreemdeling die zich zo vaak buitengesloten voelt. De kerken zullen een begaanbare weg moeten wijzen, die uit het verstikkende moeras van het racisme leidt, aldus het voorwoord.

- in 1981 had de zomerconferentie van de G.D.R. als thema 'gastvrijheid in een pluriforme en multiculturele samenleving.

14. Een derde ontwikkeling, die de laatste jaren heel duidelijk zichtbaar is geworden, is de sterk toegenomen belangstelling voor het werelddiakonaat. In 1975 bedroegen de inkomsten voor het hervormde werelddiakonaat ƒ 3, 8 miljoen, terwijl in 1982 een bedrag van bijna ƒ 8 miljoen wordt verwacht. Direkte aanleiding tot het ontstaan van het werelddiakonaat is de ellende, die door de beide wereldoorlogen over Europa was gebracht. 41) In 1945 waren er in het ontredderde Duitsland miljoenen vluchtelingen uit Oost Europa, die daadwerkelijke hulp nodig hadden. Zo ontstond in 1945 het Interkerkelijk Comité voor Internationale Hulpverlening, het latere S.O.H. (Stichting Oecumenische Hulp aan kerken en vluchtelingen). De Hervormde Kerk heeft pas sinds 1956 een eigen orgaan, dat nu, de Commissie Werelddiakonaat heet. De vraag wordt nog wel eens gesteld of een apart werelddiakonaat naast de zendingsinstanties wel nodig en gewenst is. In de zending krijgen diakonale aspecten toch al sinds jaar en dag de nodige aandacht, bijvoorbeeld in medische zorg, landbouwvoorlichting, vorming en toerusting.

Is bij de zending de twee-eenheid van Woord en daad, getuigenis en dienstbetoon niet beter gewaarborgd? 42)

Ik meen dat een nauwe samenwerking tussen zending en werelddiakonaat zeker geboden is, maar zou er niet voor willen pleiten het werelddiakonaat helemaal in de zending te laten opgaan. 43) Bij de kerken waarmee we via de zending een relatie onderhouden, kan de diakonale hulp via dat kanaal worden geboden. Maar de nood van de wereld beperkt zich niet tot die zusterkerken. Het werelddiakonaat kan elders ondersteuning bieden, dikwijls door middel van projekten van kortere duur, via tal van kerkelijke en interkerkelijke relaties.

De zending werkt doorgaans in een langdurige relatie met een enkele zusterkerk; 44) het werelddiakonaat is er meer op ingericht om overal in te springen waar acute nood is, om (waar mogelijk via de kerkelijke kanalen 45) ter plaatse) snel en doeltreffend hulp te bieden.

36. vgl. Revolutie en gerechtigheid, nota van de ROS van de N.H.K., 's Gravenhage, 1969, blz. 27

36a-37. A. Romein, Het diakonaat van de gemeente, blz. 276

38. zie o.m. A. Romein, a.w., blz. 274 vv., J. C. van Dongen, a.w., blz. 58vv. W. H. Velema spreekt van het 'revalideren van het lichaam van Christus' tot de dienst in de wereld: Christen zijn in deze wereld. Kampen, 1978, blz. 152

39. A. Noordegraaf, a.w., blz. 203. Vgl. ook de . discussie tussen H. Goedhart en J. H. Beenakker in Theol. Reformata 16 (1973) blz. 32vv en 319vv

40. zie G. de Ru, , De verleiding der revolutie. Kampen, z.j., blz. 27vv

41. J. Verkuyl, a.w., blz. 115vv

42. Vgl. J. J. Tigchelaar in: Gij die eertijds verre waart... Utrecht, 1978, blz. 225

43. Vgl. A. Romein, a.w., blz. 277

44. Vgl. J. Bos, Zending Werelddiakonaat Ontwikkelingshulp Ontwikkelingssamenwerking (brochure ICCO)

45. J. A. Hebly, Werelddiakonaat en solidariteit, (nota CWD 8041) blz. 5.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen