Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Diakenen bij het Heilig Avondmaal

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Diakenen bij het Heilig Avondmaal

11 minuten leestijd Arcering uitzetten

De diaken is degene, die aan de tafel dient/dienstbaar is.

Onlangs werd mij door een diaken de vraag gesteld, wat toch de plaats was van de diaken aan het Heilig Avondmaal. Er werd bedoeld: de ambtelijke plaats. Waarom dienen diakenen aan de avondmaalstafel? Waarom kunnen diakenen de naaste niet dienen zonder die dienst bij het Heilig Avondmaal?

Voor predikant en ouderling liggen deze zaken in onze ogen vaak anders. De eerste bedient het Heilig Avondmaal en de tweede houdt opzicht, dat zijn, zeggen wij, geestelijke taken aan de geestelijke dis. Maar moeten daar nu ook nog diakenen bij?

Als diakenen zich bezig houden met de dienst aan de naaste, dan vinden wij dat toch niet zo geestelijk. Of is het misschien wel geestelijk, wat diakenen doen, ook en juist in zaken, die het 'gewone leven' betreffen?

Het gaat in dit artikel erom onze gedachten te bepalen bij de taak van de diaken aan de avondmaalstafel en daarmee samenhangend de verhouding tussen Heilig Avondmaal en diakonaat.

Het artikel is als volgt ingedeeld: na een aanduiding van de verhouding tussen de ambten, die gelijkwaardig zijn, richten we onze blik op de plaats van het Heilig Avondmaal in het gemeenteleven. De plaats van de diaken hierin volgt hierop, waarna we door de eeuwen heen - zeer vluchtig - zien hoe diakonaat en Heilig Avondmaal altijd weer verbonden zijn geweest. In het laatste gedeelte gaan we nog in op de praktijk: dienen aan de avondmaalstafel.

Drie ambten

Wij kennen in onze kerk drie ambten: predikant, ouderling en diaken. Al vanaf de eerste kerkorden na de reformatie heeft men ervoor gepleit, die ambten als gelijkwaardig te beschouwen. Het gevaar is namelijk groot, dat wij het ene ambt belangrijker vinden dan het andere.

Met die drie ambten is ook een soort taakverdeling ónder de ambtsdragers ontstaan, waarbij de ouderling de gemeente regeert, de predikant herder en leraar is en de diaken de dienst aan de naaste leidt. Die drie taken hangen nauw samen, sterker nog ze kunnen niet zonder elkaar. We zullen nog zien, dat dit niet komt, omdat de ambtsdragers elkaar zo hard nodig hebben - dat ook - maar met name, omdat ieder ambt voortkomt uit het ene drievoudige ambt van Christus.

Om te voorkomen, dat een der ambten zich op zou werpen als de belangrijkste, omdat men bijvoorbeeld met het 'geestelijke' bezig was en dat zag als het enige ware, of omdat men juist de naaste diende en dat zag als dé mogelijkheid om goed werk te doen, heeft men bepaald, dat het ene ambt niet over het andere mag heersen, ook al is de verzoeking groot, zo schrijven de vaderen in Embden in 1571, en dat men steeds in vergaderingen bijeen de zaken van de gemeente bespreekt.

Deze regeling, die al meer dan vierhonderd jaar oud is, is nog steeds in onze huidige kerkorde terug te vinden.

Uiteraard dient men zich ook te buigen over de eigen specifieke taak. Dat gebeurt ook: de predikanten komen bijeen in het ministerie, de ouderlingen in het presbyterie (en - als het over pastorale zaken gaat - samen met de predikant in het consistorie) en de diakenen in de diakonie.

Kortom: alleen als de drie ambten gezamenlijk naar voren komen in het midden van de gemeente, bij de kerkdienst, maar dan ook bij het Heilig Avondmaal, dan wordt er voldaan aan de opdracht: voortzetting van het drievoudige ambt van Christus.

De plaats van het Heilig Avondmaal in de gemeente

Minstens vier keer per jaar wordt het Heilig Avondmaal gevierd, zo schrijft onze kerkorde voor. De Heidelbergse Catechismus noemt de sacramenten als middel, waardoor de Heilige Geest het geloof versterkt. Het gaat bij het Heilig Avondmaal om de herinnering eraan en de verzekering ervan dat 'gij aan het enige offer van Christus, aan het kruis volbracht, en aan zijn weldaden deel hebt'. Christus' offer eenmaal en voorgoed volbracht staat centraal. Calvijn schrijft in de catechismus van Geneve (ook een belijdenisgeschrift van onze kerk), dat God de tekenen van het Heilig Avondmaal en de Heilige Doop geeft om onze zwakheid te hulp te komen, daar wij zijn genadegaven niet geestelijk kunnen aanschouwen, omdat wij van nature niet geestelijk zijn.

Het geloof moet gevoed en onderhouden wórden, opdat het dagelijks zal groeien en toenemen.

Van belang is ook, dat wij het Heilig Avondmaal gezamenlijk, als gemeente, vieren. Het gaat bij het Heilig Avondmaal om het Lichaam van Christus en zijn Bloed. Brood en wijn zijn daar tekenen van. Maar de gemeente, die bijeen is, wordt in de Bijbel evenzogoed het Lichaam van Christus genoemd. Hijzelf is daarvan het Hoofd. Deze gemeenschap, in Hem en gegeven door Hem, wordt ook zichtbaar aan het Heilig Avondmaal en zal als het goed is doorwerken in het gemeenteleven, waarin wij elkander een hand en een voet dienen te zijn.

Het geloof, dat de gemeenschap der heiligen gestalte zal krijgen door de werking van de Heilige Geest, ook dat geloof wordt gesterkt bij het Heilig Avondmaal. In het kort:

- het Heilig Avondmaal maakt de verkondiging van het Woord zichtbaar,
- ter versterking van het geloof,
- waarbij gemeenteleden opgeroepen worden om
- gezamenlijk en daadwerkelijk
- aan het Heilig Avondmaal deel te nemen
- en dat dit tenslotte doorwerkt in het 'gewone' (gemeente)leven.

De plaats van de diakenen en de gemeente

De diakenen geven leiding aan de gemeente bij het uitvoeren van de diakonale opdracht. Daarnaast treden zij noodgedwongen voor de gemeente op, daar waar de leden geen gehoor geven aan de opdracht en daar waar dat praktisch onmogelijk of ongewenst is. De diakonale opdracht is: dienen. In navolging van de twee geboden: dienen zowel van God als van de naaste. In de praktijk houden de diakenen zich met name bezig met de dienst aan de naaste. Hierbij moeten we echter niet uit het oog verliezen, dat we door naakten, gevangenen enzovoorts nabij te staan, wij dat aan de Heere zelf gedaan hebben. Het diakonaat is dus allerminst oppervlakkig of 'slechts' horizontaal. Deze dienst komt voort uit de grote Dienst, die de Heere Jezus de zijnen heeft bewezen. Zonder die Dienst wordt het dienen van de naaste een holle frase. Deze Dienst wordt ons verkondigd in het Woord en deze verkondiging wordt vergezeld van de sacramenten. Deze dienst maakt diakonaal geestelijk. De dienst aan de naaste begint daarom zichtbaar aan de avondmaalstafel, daar, waar diakenen aan anderen dienstbaar zijn, om bij de tekenen van de Dienst het offer van Christus, aan te zitten. Om de mensen bij de tekenen te brengen en de tekenen bij de mensen. Als diakenen de gemeente ingaan (en daarbuiten) zonder verbonden te zijn aan die ambtelijke dienst aan het Heilig Avondmaal, dan is het gevaar groot, dat het verband met het offer van Christus helemaal uit het oog verloren wordt en daarmee 'ongeestelijk'. Daarmee zou het diakonaat gelijk worden aan alle medemenselijkheid. De diaken is als mens aanwezig bij het Heilig Avondmaal, zoals allen, maar ook ambtelijk. Dit is niet te scheiden, maar wel te onderscheiden. Sterker nog, als mens kan de diaken soms niet aan het Heilig Avondmaal gaan (om allerlei redenen, die hier niet ter discussie zijn). Als ambtsdrager is het gewoonweg 'verplicht' om duidelijk te tonen, waar het beginpunt van het diakonaat ligt!

Dienen aan dè tafel, dienen na de tafel

Het woord diaken, zoals wij dat kennen komt uit het Grieks, de taal van het Nieuwe Testament. Het betekent daar tafeldienaar. Ook in het Nieuwe Testament komt dit woord zo voor, bijvoorbeeld bij de bruiloft te Kana. Daar zijn de dienaren bezig het water, dat wijn geworden was, aan de gasten uit te delen. De diakenen gaan rond met de wonderlijke gaven van de Heere.

Vaak wordt gesproken over de dienst aan God of aan Christus, maar net zo goed aan de naaste. In Handelingen 6 zien we, dat er voor die dienst aan de naaste zelfs een apart college wordt ingesteld. Deze mensen, die wij nu diakenen noemen, hielden zich echter niet alleen bezig met het uitdelen en verzamelen van goederen, maar net zo goed met het uitdelen van het Woord, lees de preek van Stefanus maar eens in Handelingen 7. Uitdelen van de liefdegaven van Christus in Woord en Daad gaan steeds samen.

Bij het laatste Avondmaal liet Jezus dit ook duidelijk zien, dat onze dienst helemaal afhangt en samenhangt met zijn dienst. Hij is bij die gelegenheid de minste van allen, gelijk aan een slaaf. Bij de voetwassing wordt duidelijk, dat de mensen door de Heiland gewassen moeten zijn om deel te hebben aan Hem (Joh. 13 : 8) en tevens wordt ons geleerd, dat de Heere dit doet als voorbeeld, wat wij na moeten volgen (vs. 15). Gewassen in zijn bloed heeft als gevolg het wassen van de naaste: de naaste dienen waar dat maar mogelijk is. En dan niet vragen: wie is mijn naaste dan wel, maar net als de barmhartige Samaritaan zelf een naaste zijn voor een ieder op wiens weg wij komen.

Wij weten, dat het Heilig Avondmaal ook te Corinthe gevierd werd. Verbonden aan het Heilig Avondmaal kende men de gemeenschappelijke maaltijd. Die voorzag echt in een behoefte. Hier konden armen en rijken van hun rijkdom en armoede delen en zo samen als gevolg van de liefdegaven geschonken in het Heilig Avondmaal ook elkaar dienen.

We worden gediend aan de tafel en wij dienen erna. Dit gebeurt al alle eeuwen door. In de loop der tijden heeft men één en ander steeds meer georganiseerd. Deze organisatie, deze kerkordening, zoals wij die nu ook in kerken van gereformeerde structuur nog steeds kennen is naar de letter moeilijk in de Bijbel terug te vinden. Wel echter naar de geest: de drie ambten geven het drievoudig ambt weer van Jezus Christus: Koning (ouderling), Profeet (predikant) en Hogepriester (diaken). Deze drie ambten zijn verbonden in de ene Persoon Christus. Daarom kunnen wij nooit het ene ambt boven het andere stellen, want dat zou betekenen, dat wij het ene werk van Christus meer waard vinden dan het andere. Men heeft in de kerk het diakonaat altijd verbonden gezien met het offer. Dit blijkt uit het feit, dat aanvankelijk de diaken dienst deed bij het altaar. Sinds de Reformatie kennen de calinistische kerken - waaronder de hervormde het altaar niet meer in de kerk. Calvijn heeft de diakenen 'de straat op gestuurd' naar de mensen in nood. Toch blijft ook bij Calvijn de diaken dienen bij het Heilig Avondmaal. Ook hier is dienst na de tafel verbonden met dienst aan de tafel.

De praktijk: dienen aan de avondmaalstafel

ambtsdragers
De predikant is degene, die het Heilig Avondmaal bedient.
De ouderling is degene, die over het geheel pzicht houdt.
De diaken is degene, die aan de tafel dient/dienstbaar is.

Op deze manier wordt het drievoudig ambt van Christus in het midden van de gemeente duidelijk van de weergegeven.

diakenen temidden van de anderen

Het dienen van de diaken dingt niets af van de taken van predikanten en ouderlingen, integendeel zij vullen elkaar aan.

De plaats van de diaken is een dienende aan de mensen. Mensen naar de plaats helpen, zorgen, dat bekers en schalen weer terugkomen, assisteren bij de werkzaamheden. Dit heeft ook te maken met een onderlinge taakverdeling, een verdeling, die - zoals we boven al zagen - beslist niet willekeurig of alleen maar naar gewoonte of uit pragmatische overwegingen tot stand komt. Ieder heeft zijn eigen taak. Dat geeft orde. Duidelijk is voor de gemeente hoe de taakverdeling binnen de kerkeraad naar de gemeente toe geregeld is. Wat daar gebeurt heeft zijn weerslag in het leven zowel persoonlijk als gemeentelijk. Het feit, of sommige ambtsdragers al dan niet aangaan aan het Heilig Avondmaal is wel belangrijk, maar doet in dit kader niets af aan de opdracht aan de ambtsdragers gesteld: te dienen.

Dienen aan de tafel voor mensen in nood door hun zondige bestaan.
Dienen in een wereld in nood als gevolg van de zonden van de mensen.
Getuigen in woorden en daden van het verlossende werk van de Heere Jezus.
Het Heilig Avondmaal 'voortzetten' (zoals bij Paulus) in een
gemeenschap(smaal).
Om vanuit dat gewassen worden ook anderen de voeten te wassen.
Leven vanuit wat Christus voor ons gedaan heeft.
Leven daarin, wat Christus ons voorgedaan heeft.

Tenslotte

Het Heilig Avondmaal werkt inwendig, geestelijk in de mens door de kracht van de Heilige Geest. Het Heilig Avondmaal werkt net zo goed uitwendig door de mens naar de andere mens, de naaste toe. Als 'werken der dankbaarheid'!

Wie inwendig en uitwendig tegenover elkaar uit wil spelen is zeer ongeestelijk en zeer onbijbels bezig. Uitwendig behoort echter wel net zo goed 'geestelijk' te zijn. Geestelijk in de betekenis van: gericht op wat God wil en door zijn kracht.

Goed letten op een ordelijke en geestelijke taakverdeling tussen de ambten overal, maar met name bij die zichtbare tekenen van het sacrament, en ook aan de gemeente duidelijk maken waarom dit er zo aan toe gaat, kan er toe leiden, dat we inwendig en uitwendig niet meer oneigelijk tegenover elkaar zetten.

Van Ruler heeft de kerkdienst een intensivering van het leven genoemd. Een intensivering in gelovig, geestelijk opzicht.

Het Heilig Avondmaal is toch een van de hoogtepunten van het kerkelijk leven.

Zouden we de ordening voor het leven, gegeven in de drie ambten van Christus niet des te intensiever voor de hoogtepurjten van de intensivering van dat leven laten gelden?

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 19 mei 1983

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Diakenen bij het Heilig Avondmaal

Bekijk de hele uitgave van donderdag 19 mei 1983

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's