Geloven door woord en geest (1)

Inleiding

Wie iets afweet van het leven van Kohlbrugge, weet hoe twee mensen een beslissende indruk op hem hebben gemaakt, nl. zijn grootmoeder en zijn vader. Van zijn grootmoeder leerde hij de achting en de eerbied voor het Woord en het alleenrecht van het Woord. Zij was het vooral die hem leerde in dat Woord van God weg te kruipen om daar alles te vinden voor tijd en eeuwigheid. Van zijn vader heeft hij vooral geleerd dat dit leven uit het Woord geen slag in de lucht is maar een kracht Gods tot zaligheid. Daar leerde hij wat het 'sola fide' in het leven van iedere dag vermag, daar leerde hij wat beproefdheid, bevinding is en daar leerde hij boven alles dat het geloof op Gods Woord alleen een zaak is die alle menselijke beuzelingen, alle kleingeloof en alle schijngeloof op een radicale wijze uitsluit. Het levende Woord, en dat geloofd, schenkt de goddeloze mens een troost en een rust en een geloofszekerheid die hij van nature niet heeft en nooit kan hebben. Een eeuwig houvast. En dat komt doordat, om het met A. de Reuver te zeggen, het heil des Heeren is, 'door Hem is het bedacht en door Hem wordt het ook teweeggebracht' - 'God doet het, geheel en al'. Het is dan ook geen 'natuur'-lijke zekerheid, geen 'natuur'-lijke rust maar een genade-zekerheid, een genade-rust, een Gods-rust. Het is alles gave Gods, genade-gave Gods. Zo bezien heeft Da Costa niet eens ongelijk wanneer hij in 1843 aan zijn vriend Willem de Clercq schrijft dat het Kohlbruggiaanse gevoelen of stelsel in zijn oog, als beginsel van geestelijk leven, is als opium, dat onnatuurlijk rust geeft! Wellicht zat daar juist het verschil tussen hen, Kohlbrugge wilde geen natuurlijke rust maar een rust in en van God, vandaar dat bevrijdende gevangennemen door Woord en Geest in zijn preken en geschriften van hoorders en lezers. Vandaar ook die twee hoofdlijnen in zijn werken waarachter we nog duidelijk de godsdienstige opvoeding herkennen van zijn grootmoeder en zijn vader, het levende Woord en een levend geloof, de twee hoofddelen van deze artikelen serie gaan dan ook over het Woord en het geloof bij Kohlbrugge.

Het Woord boven de Geest

Veel mensen hebben Kohlbrugge in het verleden bejubeld als de man die de kerk heeft bevrijd van een ziekelijke vroomheid en een geestelijk gevoelsleven dat neigde naar een vorm van mystiek. Kohlbrugge zou degene zijn bij wie men terecht kon voor een goed gefungeerde Woord-theologie zonder gehinderd te worden door ervaring, bevinding enz. Naar mijn stellige overtuiging heeft een man als Karl Barth Kohlbrugge aanvankelijk ook zo gelezen en geïnterpreteerd. En nog steeds zijn er velen die Kohlbrugge juist hierom me­nen te moeten waarderen, om zijn objectieve Woord-theologie welke diametraal tegenover het vrome bevindelijke leven, dat verfoeilijke piëtisme zou staan. We zouden hier kunnen spreken van een 'verbocratie', een visie waarin het werk van de Heilige Geest bijna geheel is opgenomen in het geschreven Woord van God, een identificatie van Woord en Geest. God regeert door middel van Zijn Woord.

De Geest boven het Woord

Anderen die Kohlbrugge óók zo hebben gelezen en geïnterpreteerd hebben hem juist daarom als ketters, verbondsmatig, voorwerpelijk en verstandelijk in hun kerkelijke ban gedaan. Kohlbrugge legt, zo menen zij, zoveel nadruk op het Woord dat hij aan een zelfstandig werken van de Heilige Geest geen enkele plaats meer zou toekennen. En dit is juist wat deze mensen, de huyper-bevindelijken met hun bekende 'kenmerken', het voornaamste vinden. Het gaat om wat de Heilige Geest in een mens doet! Het geschreven Woord heeft voor hen op zichzelf heel weinig tot geen waarde. Nee, het komt aan op de werking van Gods Geest, rechtstreeks en on-middellijk. De nadruk wordt dan ook vooral gelegd op de gebeurtenis, de beleving, de 'Frömmigkeit', d.w.z. het vrome gevoelsleven. We zouden hier kunnen spreken van een 'pneumatocratie'. God regeert door middel van Zijn Geest.

Geen letterkennis

Centraal staat dus de vraag; hoe is bij Kohlbrugge nu eigenlijk de verhouding tussen Woord en Geest? Om hierop een antwoord te vinden laten we hem zelf aan het woord. Het Woord is in ieder geval niet zoiets als een louter verstandelijke letterkennis want:

'De mens kan met zijn verstand en goed geheugen alles opnoemen wat letterlijk in den Bijbel staat, maar zijn verstand zal hem nooit leren wat voor hem in dit Woord geschreven is. Hij zal er op zijn hoogst in vinden (zo hij naar eigen mening een vroom man is) algemene uitspraken zoals dat het de vrome eindelijk wel zal gaan, dat de goddeloze, als hij zijn einde bereikt heeft, ontvangen zal naar zijn goddeloosheid en roekeloosheid; of algemene gezegden als vertrouwen op God, over het nut der ellende, over het eeuwige leven en daarbij hoe de vreeze des Heere het beginsel der wijsheid is; daarna moge hij nu zowat zijn wandel regelen, in de grond van zijn hart en gemoed leeft en sterft hij zonder waarachtige vreeze Gods!'

Hoe sterk en scherp tekent Kohlbrugge hier de godsdienstige mens, de kerkmens die 'natuurlijk' wel gelooft en 'natuurlijk' naar de kerk gaat, als een vanzelfsprekendheid. Zo heb ik 't toch geleerd? Zo hoort 't toch? Dat is toch heel gewoon? Het leven is voor zulke mensen als een puzzel van wel duizend stukjes en de godsdienst is er een van net als eten en slapen en werken stukjes zijn van de levenspuzzel. Van Geest-drift, door de Geest gedreven zijn is hier geen sprake. Maar zulk een godsdienst en zulk een Woord-kennis is bij Kohlbrugge toch te weinig, ja, zelfs eeuwig te weinig. Het Woord an sich, als letter, als traditie, als gewoonte het is dood, zo dood als de mens die ermee bezig is. Vandaar: 'Waarom leest gij, jongeman hier en gij, jongedochter daar de Schrift en blijft evenwel vóór en na een kind, dat voor deze zaken geen hart hebt? Waarom hebt gij, volwassenen dan zo weinig licht bij het lezen des Woords, hetwelk evenwel voor de eenvoudigen geschreven werd? ' Dode letters, dood papier, dode harten. Het geschreven Woord alleen is voor Kohlbrugge ontoereikend.

We zien dus dat de 'verbocraten' Kohlbrugge ten onrechte spannen voor het karretje van hun ervaringsloze, koude en kille en gortdroge Woord-theologie. Op deze wijze wordt hij beslist te kort gedaan en verkeerd begrepen. Zij tekenen een Geest-loze Kohlbrugge, een karikatuur.

Kohlbrugge toch een pneumatocraat?

Zie je nu wel, roepen de 'pneumatocraten', zie je nu wel, niet het Woord, o nee, er zal iets anders moeten gebeuren met een mens, hij zal eerst een nieuw hart moeten hébben door de verlichting van de Heilige Geest, daar komt het op aan! Lees Kohlbrugge maar eens! En, inderdaad, het lijkt erop dat Kohlbrugge ook zo denkt wanneer hij schrijft: 'Vandaar die waarachtige overtuiging van zonde en schuld? Zulks is van de Heilige Geest. Dat doet de Geest die van de Vader uitgaat, de Geest van Christus!' En ergens anders: 'Al stijgt de Heere van Zijn troon, al legt Hij het sprekendste getuigenis af van de liefde des Vaders, al overstelpt Hij de mens met weldaden, al is het meer dan openbaar dat Hij onschuldig en vlekkeloos, dat Hij voor de zonden geleden heeft en gestorven is en dat Hij door Zijn opstanding het leven en de onverderfelijkheid heeft aangebracht, zo zal toch des mensen stenen hart niet breken. Het is door de Geest des Heeren, dat het stenen hart uit de mens genomen en hem een vlezen hart gegeven wordt'.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen