De wereld van Willem de Mérode

Een wereld met conflicten

Het gedicht Eenzamen van Willem de Mérode begint met de volgende strofe:

Is er een nood, die meerder nijpen kan dan deze:

in liefdes lusthof zijn een eenzaam man en een bevreesde?

Liefde is enerzijds een lusthof; anderzijds leidt ze tot eenzaamheid en vrees. Dit duidt op spanning en conflicten. Hét conflict in De Mérodes gedichten is dat tussen aardse liefde en geloof.

Welke mens gaat er achter deze dichter schuil? We worden over diens leven en wereld uitvoerig en gedegen ingelicht in de herziene biografie van Hans Werkman: De wereld van Willem de Mérode (Amsterdam 1983, 280pag., ƒ 49, 50). De presentatie ervan vond plaats tijdens een bijeenkomst in Lindenberg's boekhandel te Rotterdam op 25 november jl.

De tragedie

In 1887 kwam De Mérode in het Noordgroningse Spijk ter wereld als Willem Eduard Keuning. Reeds jong ontwaakte in hem de belangstelling voor poëzie en koos hij zijn pseudoniem. Na zijn onderwijzersstudie kreeg hij in 1906 een baan aan de christelijke lagere school te Uithuizermeeden. Daar zou hij blijven tot de tragedie van 1924 er een abrupt einde aan maakte.

In dat jaar werd de rustige dorpsgemeenschap volkomen onverwacht opgeschrikt: 'meester Keuning' was door de marechaussee opgehaald en gevangen gezet. Het was in het dorp wel bekend dat hij weinig met meisjes ophad, maar men had daar nooit veel achter gezocht. Nogal laconiek zei men wel eens: 'Hai het gain vraaluuvlais an hom' (hij heeft geen vrouwenvlees aan zich) en daar lachte men wat om. Men wist van zijn innerijk conflict niets af. Hij had namelijk een structureel homofiele geaardheid, maar hij wilde op grond van de bijbel niet tot de homoseksuele daad komen. Dat kostte veel strijd. Zijn geloof gaf hem echter kracht:

Ik laat heel de wereld los en val Uw Vaderarmen toe... God! Wees genadig!

Toch was hij bij één jongen tot de daad gekomen, ... op verzoek van die jongen zelf en uit angst een vriend te verliezen. Het resultaat is bekend: veroordeling, gevangenis, ontslag, eenzaamheid en verworpen zijn.

Na de tragedie

Na de tragedie eind 1925 vinden we De Mérode in het Veluwse Eerbeek, waar hij een paar kamers huurde op een boerderij. Hij voelde zich een verschoppeling en was het ten dele ook: een deel van zijn familie, ook van zijn vroegere lezers en 'vrienden', keerde zich van hemaf. Voor de Gereformeerde Kerk had hij bedankt omdat hij naast een schriftelijke schuldbelijdenis niet nog eens in het openbaar schuld wilde belijden. De rest van zijn leven bleef hij, afkomstig uit de kring van het Réveil, buiten de officiële kerk, al had hij bijvoorbeeld met een hervormde predikant als ds. Touw wel goede kontakten. Zijn 'wereld' was grondig aangetast door het gebeuren in 1924. Diep heeft hij geleden onder de hardheid van bepaalde kerkmensen. Zo schreef hij eens: 'Dacht je dat ook maar één Gereformeerde zich er om bekommerde hoe 't me gaat? Zelf bidden ze: vergeef en werp mijn zonden achter Uwen rug in de zee van eeuwige vergetelheid. Maar zelf vergeven ze niet en vergeten - nooit!'

In diverse verzen heeft De Mérode uitgesproken dat in die moeilijkste periode van zijn leven alleen de weg tot God overbleef:

Heer, liefde hebt Gij van mij weggenomen,
maar ook 't gehuichel van de schijnbaar vromen.
Zij dringen ver van zondaars zich tezaam.
't Is goed, laat mij maar eenzaam tot U komen.

En over de rechtspraak schreef hij:

Bewaar mij voor de waanzin van het recht,
de sluwe waarheid van de letterknecht.

Geloofsovertuiging

De Mérode wist zich schuldig aan heeft zijn zonden voor God beleden, telkens weer. Nooit is hij meer tot de homoseksuele daad gekomen. Niet voor niets staat op zijn graf gebeiteld: 'God boog de rechte lijn'. Zijn geaardheid - die bleef! - zag hij als een kruis hij dat in déze wereld moest dragen, maar hij had weet van een andere wereld, een ander vaderland.

Werkman besteedt terecht aan de tragedie van 1924 ruimschoots aandacht, omdat dit gebeuren van zo'n grote betekenis is geweest voor de ontwikkeling van De Mérodes dichterschap én omdat de dichter er recht op heeft dat zijn geloofsovertuiging, zijn standpunt t.o.v. homoseksualiteit, duidelijk uit de verf komt. Dat standpunt is heden ten dage zeker niet populair. Men probeert zelfs in huidige homofiele kringen dat standpunt te verklaren als een gevolg van sociale controle. In de trant van: De Mérode had wel anders gewild, maar dat mocht toen nog niet! Uit de brieven van De Mérode komt echter ondubbelzinnig naar voren wat zijn diepste overtuiging was en wat hij aan anderen met dezelfde geaardheid als hij doorgaf: 'Het hoeft niet hopeloos te wezen. Keer je om!' Dit is iets anders dan de sociale controle die scribenten als Boudewijn Büch hem in de schoenen willen schuiven.

Zijn geloofsovertuiging verklaart ook dat het motief van de verloren zoon in zoveel verzen van hem aanwezig is, met enerzijds de zekerheid van Gods genade en anderzijds de bitterheid van het berouw over het bedreven kwaad:

'k Weet, God vergeeft, hoe snood wij van Hem dwalen,
ons meer dan zeventig maal zeven malen.
Maar, o, 'k moet Zijn gena met bittre rouw
ook zeventig maal zeven maal betalen.

Christelijke dichterschap

De Mérode is de belangrijkste protestantschristelijke dichter tussen de twee wereldoorlogen. Hij was eigenlijk de enige die bij diverse grote literatoren erkenning afdwong. Ook heeft hij een aanzienlijk aantal jonge protestantse dichters geïnspireerd. In zijn laatste levensperiode trachtte hij zelf corrigerend op te treden. Hij vond namelijk dat in sommige protestants-chrisfelijke poëzie de verticale band met God verslapte en dat er een te eenzijdige horizontale boodschap in werd doorgegeven.

Het is van belang dat we over deze dichter nu een goede biografie bezitten. Werkman kent leven en werk van De Mérode uitstekend. Register en bibliografie verhogen de waarde van zijn boek. Vergeleken met de eerste druk valt op dat Werkman nu objectiever en terughoudender te werk is gegaan. Ook dat is de kwaliteit ten goede gekomen. We hebben weinig 20e-eeuwse protestantschristelijke dichters van niveau. Op de dichters die we wél hebben moeten we zuinig zijn. Het is te hopen dat er na deze biografie nog eens een omvangrijke bloemlezing verschijnt van De Mérodes poëzie, voorafgegaan door een diep gravende inleiding. Een grondige studie over het werk van deze dichter wordt op dit moment node gemist. Al zal een deel van zijn gedichten door de tijd achterhaald zijn, een ander deel blijft zijn waarde behouden ook voor de komende geslachten. Ter illustratie een gedicht dat tot de kern van zijn dichterschap behoort en waarmee ik dit besprekingsartikel afsluit:

Mijn zoon, geef Mij uw hart

De zomernacht werd zwart,
toen, zacht en duidlijk klonk er
een klare stem door 't donker:
Mijn zoon: geef Mij uw hart!

Ik aarzelde... verward...
Was het de wind die zoefde?
En weer zei, maar bedroefder,
de stem: geef Mij uw hart!

Ik wrong mij op de grond,
tot ik de woorden vond:
Heer, 't moet door U genomen!

En nog eens overviel
die stille stem mijn ziel:
daartoe ben Ik gekomen.

* Enkele passages in dit artikel zijn vrijwel letterlijk overgenomen uit een bespreking die ik schreef voor Koers, 14e jrg., nr. 341, 23 dec. 1983, pag. 36.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen