De Hervormde synode over de kernwapens

Zoals te verwachten was heeft ook de hervormde synode zich gebogen over de problematiek van de kruisraketten. Het punt als zodanig stond niet op de agenda en er was dus ook geen stuk dat ten grondslag moest liggen aan het beraad. Het besluit om de kwestie alsnog in behandeling te nemen werd genomen met 33 tegen 22 stemmen. Sommigen vroegen zich af of - na de pastorale brief van 1980 - een nieuwe behandeling nodig was. Anderen - b.v. dr. S. Meyers - vroegen of het enkele weken geleden, toen de agenda werd vastgesteld, al niet duidelijk was dat de zaak actueel was. Waarom dan nu (alsnog) zo'n onverwachte agendering?

Ds. C. B. Roos

De discussie op de synode werd namens het moderamen ingeleid door ds. C. B. Roos, de synodepraeses. Hij stelde de aarzeling om toch te agenderen te begrijpen, juist ook omdat het vraagstuk zo actueel is en in de publiciteit heel wat stemmen en tegenstemmen worden vernomen. Het nieuwe in de - reeds door het moderamen geformuleerde - voorstellen is om de Pastorale brief van 1980, die toen aan de gemeenten gericht werd, nu ook te zenden aan het parlement en de regering (in die brief werd gebruik èn bezit van kernwapens afgewezen en werden voorzichtige stappen tot eenzijdige terugdringing van kernwapens bepleit). In een door het breed moderamen te schrijven brief moet nu duidelijk worden gemaakt tot welke inzichten de kerk is gekomen na vele jaren met het probleem van de kernbewapening bezig te zijn geweest. Wij binden - aldus ds. Roos - met deze uitspraken de gewetens niet. Ook naar de overheid toe dient dat duidelijk te zijn. Wij scherpen de gewetens wel aan. Het spreken van de kerk is pastoraal, (nu) ook naar de overheid toe. Wij hoeven in de in het oog springende situatie van dit moment de duidelijkheid niet te zoeken, die ligt in de stukken verankerd. Wij moeten naar de overheid toe bevestigen waar onze kerk staat en duidelijk maken dat het inzicht door de kerk vertolkt ('radicale afwijzing van gebruik en bezit van kernwapens') in onze samenleving, evengoed als elders, politieke vertaling behoeft; een vertaling die door politici gegeven dient te worden. Over die politieke weg spreekt de kerk zich niet uit (Woensdrecht en de kruisraketten worden in het hierna genoemde besluit niet genoemd, v. d. G.). Een duidelijk weten hoe de kerk denkt maakt een goed functioneren van de politieke verantwoordelijkheid mogelijk. Wij versmallen daarbij ons inzicht niet tot één kernwapen en niet tot dit moment en déze maanden, en ook niet tot eigen land. Maar dat neemt niet weg dat wij in deze situatie, in dit land op dit moment déze brief willen schrijven.

Discussie

Uiteindelijk heeft de synode met 37 tegen 15 stemmen, conform het voorstel van het moderamen besloten. Hier volgt de tekst van de besluitvorming:

De generale synode, in vergadering bijeen op 15 maart 1984,

overwegende

- Dat reeds vanaf 1952 binnen de Nederlandse Hervormde Kerk een proces van ernstige bezinning zich heeft voltrokken ten aanzien van de vragen van oorlog en vrede,

- dat dit bezinningsproces geleid heeft tot het herderlijk schrijven van 1962, waarin het gebruik van kernwapens radicaal werd afgewezen, en

- dat de generale synode zich in haar vergadering van februari 1978 heeft aangesloten bij de brief van de Raad van Kerken, waarin deze zich uitsprak tegen de invoering van de zgn. neutronenbom en tegen 'iedere voortgaande ontwikkeling en uitbouw van de kernbewapening';

- vervolgens, dat de generale synode in november 1979, toen de kwestie van de modernisering van de kernbewapening van de NAVO aan de orde was, heeft uitgesproken dat 'produktie en opstelling van een geheel nieuwe generatie van kernraketten in Europa (en waar ook ter wereld) door haar ervaren wordt als een onomkeerbare stap in de bewapeningswedloop en als zodanig bedreigend voor alle mensen die door God geschapen zijn om te leven';

- dat de synode zich in november 1980 tot de gemeenten der Kerk gewend heeft met een pastorale brief, waarin werd gezegd: 'Wij moeten daarom allereerst ons "neen" van 1962 herhalen en daarbij nu ook in alle duidelijkheid vaststellen dat dit "neen" ook onverkort geldt voor het bezit van deze wapens. Maar met deze herhaling en verduidelijking van ons standpunt van 1962 kunnen wij niet volstaan. Wij moeten ons afvragen waar wijzelf tekort zijn geschoten. En wij moeten ons wagen op een andere weg',

en waarin voorts met betrekking tot deze andere weg werd geschreven:

'Nu het niet mogelijk is gebleken via meerzijdige afspraken tot zulke stappen te komen, dienen zij eenzijdig te worden gezet. Zij dienen niet alleen een richting aan te wijzen, maar ook te getuigen van de bereidheid om zelf in deze richting te gaan. Wij menen, dit betrekkend op onze verantwoordelijkheid in onze eigen samenleving, dat denuclearisering van Nederland een dergelijke ondubbelzinnige stap zal zijn. Wij roepen op tot steun aan dit voorstel';

Zich rekenschap gevende

- van haar opdracht zich te wenden 'tot overheid en volk met de oproep, het leven naar Gods beloften en geboden te richten' (ord. 4-19);

- van haar verantwoordelijkheid in de huidige situatie, waarin regering en parlement voor de beslissing staan van het al dan niet plaatsen van kruisraketten;

Besluit

Regering en parlement de pastorale brief van 1980 toe te zenden, met een door het breed moderamen op te stellen begeleidend schrijven, waarin duidelijk uiteengezet wordt

- dat onze kerk zich heeft uitgesproken voor het verwijderen van de reeds aanwezige kernwapens en tegen het toelaten van welke nieuwe kernwapens dan ook;

- dat dit getuigenis in de huidige Nederlandse situatie zeker van toepassing is.

Discussie

Gegeven de uitslag van de stemming en ook de uiteenlopende motieven bij de vóórstemmers waren er ter synode ook andere geluiden. Ds. P. H. van Trigt (Aalst) stelde dat op de vorige synode vergadering besloten is een commissie in het leven te roepen, die de bijbelse fundering van de pastorale brief van 1980 zou doordenken en verwoorden, juist ook omdat door de pastorale brief velen (o.a. militairen en politici) in gewetensnood zijn gebracht. Alleen een verantwoording vanuit de Schrift zélf zal deze gewetensnood weg nemen. Door een vóór of tégen van de kerk ten aanzien van kruisraketten worden leden van onze kerk en de overheid niet enigermate verder geholpen. Het is niet onze taak om als kerk een politieke uitspraak te doen, wij worden geroepen om volk en overheid te leiden en te troosten vanuit de Schriften. Wanneer we daar niet of nauwelijks toe in staat zijn - en dat is wellicht de nood van onze kerk - dan blijft er maar één weg open, namelijk om samen met de gemeente op een biddag het Aangezicht van onze God te zoeken, die in de Schrift Zelf zegt dat Hij krachtig bevonden is een Hulp in benauwdheden.

Ds. van Trigt merkte verder op dat onze Koning weende toen hij Jeruzalem, de stad van de vrede, zag, omdat die stad van God niet wilde gedenken wat tot haar vrede diende en daardoor het oordeel van God over zich haalde. Moeten wij in deze lijdenstijd ook niet in de eerste plaats onze bewogenheid tonen met allen, die nog vijanden zijn van het kruis van Christus, dat is van de Vredevorst? Ook met hen die misschien, ondanks al hun inzet voor de vrede, toch óók niet bedenken wat tot hun vrede dient? Het vredesaanbod van de Vredevorst aan een zich meer en meer van Hem vervreemdende wereld zal in een brief van de synode ook centraal moeten staan.

Diaken D. G. van Vliet Wilnis stelde dat als de kerk spreekt haar spreken gegrond moet zijn op de Schrift; dat ze bedenken moet dat het haar opdracht is overheid en volk op te roepen het leven naar Gods geboden en beloften in te richten; en dat ze zodanig moet spreken dat de gehele kerk geacht moet worden gesproken te hebben. Aan de eerste voorwaarde (en de tweede) wordt vaag voldaan. Aan de derde voorwaarde geenszins! Omvangrijke en belangrijke delen van de kerk blijken zich te verzetten tegen een oproep als de onderhavige. Een meerderheid trekt zo een minderheid mee. Diaken van het pleitte er verder voor de eigen verantwoordelijkheid van de overheid in de brief overeind te houden, in het bijzonder met betrekking tot haar taak ten aanzien van vrede en gerechtigheid. Hij stelde daarom voor om in de brief een dergelijke passage op te nemen, waarbij ook in het bijzonder de vrijwaring van overheersing door verwerpelijke totalitaire regimes aandacht krijgt. Wat de problematiek zelf betreft, we dienen de aarde te bebouwen en te beaarden en we zouden wel eens grenzen kunnen overschrijden als we kernwapens ontwikkeling en die opstellen tot daadwerkelijk gebruik. Daarom mag er ook geen uitbreiding komen van het arsenaal van dit alles vernietigende wapentuig.

Diaken N. A. de Waal (Alblasserdam) vroeg zich af of de synode niet, op een goedbedoelde manier, haar spreken van 1980 ontkracht door te constateren dat dit getuigenis juist nu van toepassing is (en daarom de brief van 1980 aan de minister president te zenden, voor het geval deze de brief kwijt mocht zijn). Laten we niet 'aktualistisch' willen doen!

Diaken de Waal vroeg zich ook af hoe een uitspraak als bedoelde zich verdroeg tot de instelling van de studiecommissie, waartoe op een vorige synodevergadering besloten werd. Diaken de Waal stelde voor dat de synode zich zou beperken tot het zenden van de pastorale brief van 1980 en minder niet, want méér kan niet.

Dr. S. Meyers (Leiden) vatte zijn visie samen in een motie van de volgende inhoud:

De generale synode, in vergadering bijeen op 16 maart 1984,

Besluit

Inzonderheid naar aanleiding van de plaatsing van atoomraketten in Nederland, een dienst te beleggen waarin de nood en de schuld van ons tijdsgewricht als onze nood voor Gods aangezicht worden gebracht en voorbede wordt gedaan voor de overheid.

In de besluitvorming wilde hij toegevoegd zien, dat de synode zich bewust is van de toenemende actualiteit van haar pastoraal schrijven en de noodzaak van doorwerking daarvan in het praktische politieke handelen.

Deze motie kreeg 22 stemmen.

Dr. W. Balke (Den Ham) diende ook een amendement op het besluitvoorstel in van de volgende inhoud:

- dat dit getuigenis in de huidige Europese situatie zeker van toepassing is,

- dat onze kerk onze overheid oproept alles in het werk te stellen dat in West-en Oost-Europa reeds aanwezige kernwapens worden verwijderd en geen nieuwe kernwapens worden toegelaten;

Besluit, voorts andere Europese kerken alsmede de Europese kerkenkonferentie te verzoeken zich eveneens tot hun overheden te wenden, op te roepen tot voorbede voor allen die verantwoordelijk zijn voor uitermate zware beslissingen in deze vragen.

Deze motie werd verworpen.

Drs. R. H. Kieskamp (Leerdam) vroeg stemming over de volgende motie:

De generale synode, in vergadering bijeen op 16 maart 1984, ervan uitgaande dat regering en parlement voldoende op de hoogte zijn van haar besluiten en publikaties inzake het vraagstuk van de kernbewapening, besluit onze regering en ons parlement wijsheid en sterkte van God toe te wensen om in eigen verantwoordelijkheid als overheid een verantwoorde beslissing te nemen inzake het vraagstuk van de plaatsing der kernraketten en draagt het breed moderamen op een schrijven dienaangaande op te stellen. Ook deze motie haalde het niet.

Gematigder

De uitspraak van de generale synode van de Nederlandse Hervormde Kerk over de onderhavige kwestie werd algemeen als gematigder (minder politiek) beoordeeld dan die van de synode van de Gereformeerde Kerken. De kwestie ligt inderdaad uitermate subtiel. Ds. Roos heeft uitgesproken dat de kerk de gewetens niet wil binden. Men heeft niet anders besloten dan de pastorale brief - die in 1980 publiek was - te sturen aan de regering en het parlement met het oog op de actuele situatie. 'Tussen ja en nee zit niets', zei dr. Meyers inzake de uiteindelijk te houden stemming. Maar zó is er uiteindelijk toch een uitspraak uitgekomen, die wat de conclusie betreft, dicht ligt bij die van de Gereformeerde Kerken. Die conclusie blijft tenslotte 'hangen', de motivering (ook de nuancering daarin bij voorstemmers) gaat teloor. Het mag intussen wel een zaak van diepe verootmoediging zijn, dat een oproep tot verootmoediging inzake onze hele cultuursituatie geen meerderheid kreeg in de synode. Dat is toch typerend voor de eigenlijke (politieke) motivering bij een groot deel van de synode voor het besluit dat nu genomen is. En verder, deze uitspraak werd gedaan door een kerk (door onze kerk), waarvan een groot deel, dat tot haar zegt te (willen) behoren, de zondagse erediensten niet bezoekt. Ook diverse 'leeggelopen' classes geven stem aan deze stem van de kerk. Was daarom de oproep van ds. van Trigt om ook te spreken over datgene wat tot onze echte vrede dient niet actueel?

Er is alle reden tot verootmoediging, naar buiten (naar de samenleving toe) èn naar binnen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen