Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Tertullianus van Carthago

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Tertullianus van Carthago

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

Wie ooit wat hoorde of las over de kerkvaders uit de eerste eeuwen van het christendom moet wel de naam van Tertullianus zijn tegengekomen. En mochten er soms onder de lezers zijn bij wie die naam vreemd in de oren klinkt, dan willen wij graag proberen hem ook bij hen wat meer bekendheid te bezorgen. Wij noemden hem een 'Kerkvader'. Maar kerkvaders zijn er niet zo heel veel geweest. Als ik een handboek opsla, kom ik er maar een betrekkelijk klein aantal tegen. Dat feit alleen al wijst er op dat wij bij Tertullianus te maken hebben met een groot man. En dat was hij ook inderdaad. Hij behoorde zelfs tot de allergrootsten, Augustinus heeft hem overtroffen, maar na Augustinus komt al spoedig Tertullianus aan de beurt.

Literaire arbeid

De betekenis die Tertullianus gehad heeft voor de kerk zal vooral gezocht moeten worden in zijn literaire arbeid. Meer dan 30 geschriften heeft hij nagelaten en die hebben een belangrijke functie gehad. Met die geschriften zullen wij het moeten doen, want van de levensloop van deze man weten wij, merkwaardigerwijs, maar bitter weinig. De duitse geleerde, Hans von Campenhausen schreef eens, dat het schrijven van een biografie van Tertullianus zo goed als onmogelijk is; en hij kan het weten want de kennis van de Oude Kerk is zijn specialiteit. De bedoeling van dit artikel is, de schaarse gegevens over Tertullianus' leven op te rakelen en zodoende een eerste indruk van deze kerkvader te geven. In enkele volgende artikelen willen wij bepaalde gedachten van Tertullianus aan de orde stellen.

Motief

Het motief dat ons drijft, is ten eerste wat meer bekendheid te geven aan deze kerkvader en zijn theologische inzichten, omdat daar naar ons gevoelen, nog wel het een en ander van te leren valt; en in de tweede plaats zodoende te schetsen de achtergrond van Reformatie en Piëtisme. Zoals wij heden ons beroepen op de 'vaderen' en daarbij denken aan de mannen van de Reformatie en de mannen van de 17e en 18e eeuw, zo hebben de hervormers in hun tijd en ook de mannen van de Nadere Reformatie, zich beroepen op de kerkvaders, die hun geestelijke 'vaderen' waren.

Levensloop

Nu dus eerst Tertullianus' levensloop. Zij volledige naam was Quintus Septimius Florens Tertullianus. Hij heeft geleefd in Noordelijk Afrika, in het tegenwoordige Tunesië. Omstreeks in het midden van de 2e eeuw moet hij geboren zijn. De berekeningen schommelen tussen 150 en 160 na Christus. De stad van zijn geboorte was Carthago. Het gebied was een Romeinse provincie. In zijn optreden is Tertullianus een Romein geweest, maar toch ook niet geheel en al, omdat hij een Africaner was. Tertullianus' vader was officier. Dat gaf hem van jongsaf bekendheid met het militaire leven. Beelden daaruit ben ik bij het lezen van zijn werken meermalen tegengekomen. Zijn onderwijs moet hij wel in Carthago hebben opgedaan. Hier werd hij ook opgeleid in de rethorica, die algemeen vormend van aard was, en in de jurisprudentie, die hem in staat stelde om zelfstandig als advocaat op te treden.

Bekering

In zijn jonge jaren was Tertullianus nog een heiden. Hij moet al een volwassen man zijn geweest, waarschijnlijk rond de 40, toen hij tot het christendom is overgegaan. Het is niet uitgesloten dat de levenswijze der christenen in zijn vaderstad, waar al vroeg een christelijke gemeente was, hem daartoe de stoot heeft gegeven. Het is in elk geval een feit dat al heel spoedig na deze grote verandering in zijn leven Tertullianus naar de pen gegrepen heeft, om zijn 'nieuw geloof' te verdedigen tegen de heidenen. En hij deed dat al dadelijk met al de vurigheid die hem eigen was.

Het staat vast dat Tertullianus veel gelezen heeft, ook christelijke litertuur. Zijn werken leggen er getuigenis van af. Hij kende het heidendom niet enkel door eigen aanschouwen, maar ook uit tal van literaire bronnen. Hij was goed geïnformeerd, niet alleen over eigen land, maar ook over wat er elders, onder andere in Rome, zich afspeelde.

Harnack heeft hem 'een filosoferende advocaat' genoemd, ik dacht het beter is hem een 'theologiserende advocaat' te noemen. Filosofie kwam ik bij hem niet zoveel tegen, des te meer theologie.

Apologeet

Door zijn verdediging van het christendom tegenover het heidendom heeft Tertullianus zich de naam verworven van 'apologeet'. Heel wat oudkerkelijke schrijvers kunnen wij rekenen tot de apologeten. Niet voor het minst Augustinus, wiens boek De Stad Gods ook een apologetisch werk is. Wij hopen op het thema: Tertullianus als apologeet, nog nader terug te komen. Niet alleen tegenover de heidenen heeft Tertullianus het christendom verdedigd, ook tegen­ over de joden. Hij heeft daarbij rake dingen gezegd. Maar hij heeft het katholieke geloof vervolgens ook verdedigd tegenover allerlei ketters. Eén van zijn dikste boeken is geschreven tegen de ketter Marcion, die afrekende met de God van het Oude Testament en ook met het Oude Testament zelf. Het mag ons niet ontgaan, dat Tertullianus, bij al zijn critiek op het Joodse volk, allerminst het Oude Testament heeft prijsgegeven, en de God van het Oude Testament zag als de God en Vader van de Heere Jezus Christus, en dat ook met gloed verdedigd heeft.

Montanist

In zijn latere levensjaren is Tertullianus in de ban geraakt van het montanisme. Hij had een bijzondere reden dat hij daar terecht kwam. Tertullianus was een zeer streng man. Hij eiste van zichzelf en van anderen als christenen het hoogste. Alle zedelijke losheid en slapheid veroordeelde hij. Zijn werken hebben een sterk ethische inslag, soms zelfs een echt moralistische inslag. Hij eiste een ascetische levenswijze. En die was er ook wel binnen de kerk van zijn dagen. Dat blijkt uit Tertullianus' eigen werken herhaaldelijk. Maar uit diezelfde werken blijkt ook dat er nogal wat christenen waren die het minder serieus namen. En dat nog wel terwijl het een tijd van vele vervolgingen was. Ook in Carthago stierf menigeen de marteldood. Dat waren dan de getrouwen; die alles over hadden voor het geloof in Jezus Christus. Maar er waren ook anderen. Dat ergde Tertullianus. Waar dan nog bijkwam dat hij een man was die geneigd was de dingen of zwart of wit te zien. En toen kwam de kennismaking met het montanisme. De secte was ontstaan in Klein-Azië, maar ook in Noord-Afrika kreeg zij aanhang. In Carthago moet een klein groepje montanisten hebben gewoond. Zij namen het wat levenswijze betreft zeer streng. Zij oefenden een zware tucht. Dat heeft Tertullianus aangesproken, de verleiding werd hem te machtig. Wat hij miste in de Katholieke Kerk scheen hij te zullen vinden bij de montanisten. Zo kwam het in zijn leven, op gevorderde leeftijd, tot een breuk met de Kerk. Deze breuk zal opzien gebaard hebben. Temeer omdat naar alle waarschijnlijkheid Tertullianus priester was geworden, dus een kerkelijke ambtsdrager was. Een aantal jaren heeft Tertullianus geleefd in de kring der montanisten. Niet alles wat er in deze secte leefde, kan hij geaccepteerd hebben. Uit de werken die hij in deze montanistische periode van zijn leven geschreven heeft, blijkt wel zijn zedelijk rigorisme maar niet de in deze secte zo sterk levende geestdrijverij en eschatologische overspannenheid. Bij de kerkelijke theologen geraakte hij intussen steeds meer op de achtergrond. Men had hem afgeschreven.

Een vrije gemeente

In de laatste jaren van zijn leven moet volgens een bepaald getuigenis, Tertullianus nóg een keer een zwenking hebben meegemaakt. Hij zei de secte der montanisten vaarwel. Ook daar vond hij blijkbaar toch niet wat hij zocht. Hij stichtte nu te Carthago een eigen kleine gemeente. In onze tijd zouden wij zeggen een 'vrije' gemeente. In die gemeente moet hij zelf voorganger zijn geweest. Op heel hoge leeftijd is hij overleden. Het moet een wonder heten dat Tertullianus niet zelf slachtoffer van de vervolgingen is geworden. Zijn houding en zijn spreken waren er uitdagend genoeg voor. Het is mogelijk dat zijn aanzien zo groot was, dat men het niet aandurfde. De autoriteiten konden zich niet alles veroorloven! Door zijn wonderlijke kronkelgang in het kerkelijke leven heeft Tertullianus het bij velen verbruid. Men ging hem verzwijgen. Of men gebruike wel hetgeen hij geschreven had, maar zonder zijn - besmette - naam te noemen. Men heeft hem wel gebruikt, zei ik. Zijn bijdrage aan de theologie is te wezenlijk geweest dan dat men hem negeren kon.

Origineel

Hij was een origineel man. Hij kon ook haarscherp definiëren. Bepaalde uitdrukkingen van Tertullianus zijn gevleugelde woorden geworden. Andere uitspraken zijn later in de officiële dogma's der kerk opgenomen. Er zit in zijn werken iets dwingends.

Hij sleept mee. Daarom is hij boeiend. Er is bijna geen thema in de theologie dat hij niet aangeroerd heeft. Hij had het exact formuleren van de advocaat, het speelse en soms ook al te vernuftige van de rethor en de eruditie van de theoloog. Wij kunnen het met Tertullianus in lang niet alles eens zijn. De hervormers hebben hem in inzicht in het Evangelie mijlenver overtroffen. Toch, hij was een groot man. Een ware 'kerkvader'. Wij willen daar iets van laten zien.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 mei 1986

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Tertullianus van Carthago

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 mei 1986

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's