Boekbespreking

Drs. M. van Campen, Leven uit Gods beloften, Een centraal thema bij Johannes Calvijn, De Groot, Goudriaan-Kampen, 1988, 183 blz., ƒ 27, 50.

Inderdaad, bij Calvijn is, zoals de ondertitel van het boek dat wij hier bespreken zegt, het leven uit Gods beloften een centraal thema. Wij zijn ermee ingenomen dat hetgeen collega Van Campen in een reeks artikelen in De Waarheidsvriend op grond van zijn doctoraalstudie heeft willen meedelen, nu in een vaste vorm vóór ons ligt. De artikelen hebben de aandacht getrokken, dit boek zal zeker niet minder de aandacht trekken.

Wie er nog niet van overtuigd is dat bij Calvijn de weg tot de zaligheid de weg des gelóófs is, te weten in Gods beloften, die leze wat Van Campen hier uit de werken, onder andere de preken, van Calvijn zélf citeert.

Als ik dit boek zou moeten kwalificeren, zou ik willen zeggen: het is geschreven met grote zorgvuldigheid, met een nauwgezet en respectvol luisteren naar wat Calvijn heeft willen zeggen en ook metterdaad gezegd heeft.

Het boek is bovendien zo geschreven dat het open staat voor 'gesprek'. Ik hoop dat het boek dan ook zó behandeld zal worden in de recensies. Ik schrijf dat omdat ik weet hoe gevoelig de zaken liggen die hier aan de orde worden gesteld, en dat men in het recenseren ook weleens onredelijk kan zijn.

Er komt in dit boek heel wat ter sprake. Belofte en geloof; belofte en Christusgemeenschap; belofte en verzegeling; belofte en ervaring; belofte en gebed; belofte en verkiezing; belofte en sacrament; belofte en vervulling; belofte en hoop; belofte en Israël; belofte en voleinding. Het boek eindigt met een Samenvatting en het bieden van een Perspectief

Naar mijn gevoelen zal niemand die ooit serieuze studie van Calvijn gemaakt heeft en getracht heeft hem wérkelijk te verstaan, tegen de hoofdlijnen die in dit boek getrokken worden, veel bezwaren kunnen inbrengen. Calvijn is hier duidelijk herkenbaar. En dat is eigenlijk de hoogste lof die aan een boek van dit soort gegeven kan worden.

Maar nu alles zo overzichtelijk in boekvorm voor mij ligt, zelfs hier en daar nog wat uitgewerkt, wil ik graag een paar 'gesprekspunten' aandragen, wetend dat Van Campen daar allerminst bezwaar tegen zal hebben.

Had niet, zo wil ik vragen, in dit boek ook een apart hoofdstuk opgenomen moeten worden over de boetvaardigheid bij Calvijn? Ik zeg niet dat het thema geheel ontbreekt (26), maar is het niet wat schraal uitgevallen? Alles wat Van Campen over het geloof in Gods beloften bij Calvijn geschreven heeft, had naar mijn overtuiging kunnen blijven staan, terwijl hij toch over de zondekennis, het berouw en de boetvaardigheid bij Calvijn explicieter en nadrukkelijker had kunnen schrijven. Er zou dan meer gewicht aan de klok gehangen hebben. Het geloof in Gods belofte staat bij Calvijn in de spanning van een diep ervaren verbrijzeling voor het aangezicht Gods.

Ten tweede, zou Van Campen er niet verstandig aan hebben gedaan dat hij in het hoofdstuk over Belofte en Verkiezing, waarin hij, naar mijn gevoelen, terecht de algemeenheid van Gods beloften bij Calvijn handhaaft, zich gehouden had aan Calvijns eigen formulering: dat Gods beloften algemeen zijn maar in het bijzonder voor de uitverkorenen (Inst. III.22.10). Niet alleen in de Institutie maar ook elders ben ik bij Calvijn dezelfde formulering tegengekomen. Ik val Van Campen bij als hij zegt dat men niet kan zeggen dat bij Calvijn de inhoud van Gods beloften alleen voor de uitverkorenen is, om dan zo van Calvijn een lijn te trekken naar het hypercalvinisme. Immers, daar­ mee 'ontledigt' men Gods algemene beloften, en hebben zij in feite geen enkele zin meer. Ik zou graag gezien hebben dat Van Campen dieper was ingegaan op de formule 'öThet bijzonder'. De algemeenheid van Gods belofte is daarmee niet prijsgegeven„terwijl toch het speciale adres meer accent zou hebben gekregen. Calvijn heeft aan een algemeen aanbod van genade èn aan een eeuwige goddelijke verkiezing beide vastgehouden, en beide zelfs in een zeer speciale relatie tot elkaar gezet. Gods beloften krijgen pas hun kracht in de uitverkorenen.

Ten laatste: waarom houdt Van Campen zich niet aan Calvijns duidelijke uitspraken ten aanzien van het huidige joodse volk? Zelf citeert hij uit Calvijn de ondubbelzinnige woorden, dat het joodse volk als volk geen deel heeft aan de beloften, en dat hun rol als volk definitiefis uitgespeeld (122). Waarom moeten wij nu naast dit onweersprekelijk getuigenis nog, op grond van vermoedens of gissingen, bij Calvijn een «evenlijn construeren, waarin hij ongeveer precies het tegenovergestelde zou hebben beweerd? Calvijn is waarlijk niet een man geweest die in onnadenkendheid zichzelf tegensprak. Zijn theologie was in hoge mate consistent. Met hem iets op te dringen wat in strijd is met zijn eigen Mare uitspraken lopen wij het gevaar het gehéél van zijn theologie aan te tasten.

Waarom gaat Van Campen niet breder in op de 'rest-gedachte' die bij Calvijn zo wezenlijk is. Heel zijn verkiezingsleer is ermee gemoeid. Calvijn heeft de lijn van het verbond en van Gods beloften zien lopen, net als Paulus, via het overblijfsel naar de verkiezing der genade. Terecht heeft Van Campen laten zien dat er voor Calvijn geen beloften zijn buiten Christus. Ik citeer: Geen mens heeft ooit een goddelijke belofte gekregen dan in Christus (31). Kan Van Campen zeggen dat de huidige ongelovige joden 'in Christus' zijn?

De woorden vaa Paulus dat er alleen maar beloften 'in Christus' zijn (2 Cor. 1:20) ben ik bij Calvijn in zijn uitleg van de oudtestamentische profetieën, ja juist daar, talloze malen tegengekomen. Niet één enkele belofte Gods uit de Profeten heeft Calvijn ooit betrokken op het ongelovige joodse volL

Zegt Calvijn bij Rom. 11 : 26 dat zich nog joden zullen begeven tot de gehoorzaamheid des geloofs, dan is dat niet een belofte aan de (ongelovige) joden, maar aan Gods kerk! Paulus heeft dit immers niet geschreven aan de joden, maar aan de gemeente Gods, dus de kerk te Rome. Zoals Gods kerk de belofte mag hebben dat heidenen zich bekeren zullen, zo heeft zij ook de belofte dat joden zich zullen bekeren. Wij hebben niet Itet recht om deze belofte Gods uit de kerk uit te lichtenen over te hevelen naar de ongelovige joden.

Deze 'gesprekspunten' zullen ons nog wel een poosje bezighouden. Met ze aan te dragen heb ik.niet het minste willen afdoen van de waarde en de intentie van dit boek. Het spreekt vanzelf; ik beveel het van harte aan.

K. Exalto

Ethiek in bedrijf, drs. N. Vogelaar, F. H. Tijssen en drs. K. B. Popta. Uitgeverij De Vuurbaak, Barneveld; 96 blz.; GSEV-reeks nr. 16; ƒ 16, 90.

Een ethische studie die geboren is uit de praktijk van het bedrijfsleven en uit referaten en ge^ sprekken op een landelijk congres.

Vogelaar schrijft over de relatie tussen onderneming en maatschappij. Hij mikt op het 'bieden van een bescheiden aanzet voor een christelijk normatief kader voor management'. Tijssen schrijft over de 'Ethiek in het ondernemen' en Popta voert het pleidooi voor verdere communicatie, vanuit een terugblik op het congres.

Een ethiek voor ondernemers en managers. Fragmentarisch, maar principieel.

S. Meijers

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen