Schuld en angst

Enkele weken geleden schreef ik over 'Schuldbesef en schuldvergeving'. Daarover kreeg ik reacties van uiteenlopende aard. Is schuldbesef eigenlijk wel een specifiek christelijke notie? Ook niet-christelijke mensen zitten toch soms met een niet verwerkte schuld in hun leven? Zij komen dan meestal niet verder dan de gedachte, dat ze zèlf weer moeten goed maken wat ze verkeerd deden. Ze moeten het verkeerde compenseren door het goede, zodat de balans weer in evenwicht komt. Terwijl de gelovige weet, dat er niets te compenseren valt. We zijn overgeleverd aan genade en aangewezen op schuldbelijdenis en schuldvergiffenis.
Eén moment wil ik in het hiervolgende nog onder ogen zien en wel de relatie tussen angst en schuld(besef). Ook daarover ontving ik vragen. Soms lijken dat gelijkwaardige grootheden te zijn. Maar is dat ook zo? Voedt het christelijke geloof de angst? En gaat dat dan door voor schuldbesef?

Angst
Angst hoort om zo te zeggen bij het door de zonde geschonden leven. Welk mens kent niet de angst, in wèlke vorm dan ook? Er is onder de mensen angst voor gevaar, voor ziekten, voor pijn, voor lijden, voor de dood. Er is angst voor hoogte, diepte, water, vuur. Er is sprake van angst voor de toe­komst, voor oorlog, voor geweld, voor verdrukking. Er kan sprake zijn van angst voor het welzijn van kinderen en kleinkinderen.
Mensen kennen verder soms faalangst: haal ik het wel, stelt mijn werk (nog) wel iets voor, hoe beoordelen anderen mijn werk? Faalangst kan bij mensen zelfs diepe depressies oproepen. Bij het ouder worden - zo las ik deze weken bij iemand, die in het brede publieke leven had gestaan en nu met het ouder wordt geconfronteerd - ondervinden soms diegenen, die een vooraanstaande plaats innemen in de samenleving of door een bepaald publiek worden bejubeld, die faalangst. Ze krijgen de angst over het hoogtepunt heen te zijn en terzijde geschoven te zullen worden. Die faalangst kan ook zelfs gepaard gaan met meer of minder diepgaand gevoel van eigen tekortkomingen. Nog een stap verder en er ontstaat een soort levensangst. Mensen met grote verantwoordelijkheden kennen soms een faalangst en dientengevolgde een levensangst, die zelfs suïcidale trekken kan krijgen.
Het merkwaardige verschijnsel doet zich wat dit betreft soms in het menselijke leven voor dat, terwijl vrees voor de dood toch een algemeen menselijk verschijnsel is, de dood verkozen wordt boven het leven, omdat men het leven niet meer ziet zitten. Nie­mand is te goed voor deze aanvechting.

Angst vanwege schuld
Een stap verder en dieper is angst vanwege schuld. Er kunnen zwarte plekken in het menselijke leven zijn, die een eigensoortige angst oproepen, de angst namelijk dat 'het' ontdekt wordt, dat de omgeving weet wat er gebeurd is en dat daarvoor de tol moet worden betaald. Geldt dit nu in de samenleving in het algeméén, het geldt niet minder binnen de christelijke gemeente. We belijden wel, dat we allen zondaren zijn, maar wanneer zonde concréét wordt in een mensenleven, kan de omgeving onbarmhartig toeslaan. Vergevingsgezindheid is vaak niet de hoogste deugd in de samenleving, en ook niet in de kerk. Mensen kunnen zo de angst hebben voor de gevolgen van hun verkeerde daden. Zulk een angst kan zelfs leiden tot een zekere wroeging, die mensen in hun leven niet meer te boven komen. Hun angst kan dientengevolge voeren tot uitzichtloosheid in het leven. En nòg spreken we dan niet over schuldbesef. Want zulke angst heeft toch vooral te maken met het intermenselijke verkeer.

Schuldig
Schuldig staat de mens allereerst tegenover God. 'Ik heb tegen U, ja U alleen, zwaar en menigmaal misdreven.' Tegenover God halen wij het niet, nú niet en nóóit niet. Dat betekent dat wij er in de spiegel van Gods Wet altijd schuldig afkomen. Zelfs ónze beste werken zijn met zonde bevlekt, zegt de Heidelberger (Zondag 24). Dan gaat het er nota bene niet eens om of we hebben gestolen, gedood, gelogen, op welke wijze dan ook tegen het zevende gebod hebben gezondigd. Het gaat zelfs niet om onze goede werken maar om onze beste werken. Dat betekent dat er in het licht van Gods heiligheid en gerechtigheid, in de spiegel van Zijn wet sprake is van schuld-hóé-dan-ook. Is dat het niet wat we belijden als we zeggen niet alleen 'geneigd te zijn tot alle kwaad', maar zelfs 'onbekwaam te zijn tot enig goed'? (Zondag 3 H.C.). Het eerste (geneigd zijn tot alle kwaad) leert de dagelijkse levenspraktijk ons nog wel. Het tweede (onbekwaam zijn tot enig goed) doet ons deugdzame mensen steigeren. Wat denkt die Wet wel! Ik ben er ook nog. Jawel, ik ben er en ik mag er zijn, maar dan zó, dat ook mijn beste werken, mijn prestaties, waar ieder verbaasd van opkijkt, reiniging, zuivering, loutering behoeven. Het 'ik' moet eruit. Want wat heb 'ik', dat ik niet ontvangen heb?
Als we niet tot de belijdenis geraken, dat het beste van onze werken met zonde bevlekt is, dan is de kans groot, dat we met de slechtste van onze werken, met dat wat diep in ons hart leeft en met onze geneigdheid tot alle kwaad, in de angst blijven steken. We blijven dan vrome zondaars. We zijn nimmer voor het gericht van God geweest. De Schrift leert ons dat we voor God hebben te vrezen (Hebr. 12 : 29). Want Hij is een verterend vuur. Maar deze belijdenis volgt op de vermaning om de genade vast te houden (vs. 28). God is niet wreed-angstaanjagend maar, dankzij de Middelaar van het Nieuwe Testament (vs. 24) vreze (Gods-vreze)-wekkend.
Zó bezien ligt de diepste schuldbelijdenis in de ootmoed, in het klein zijn met ons integrale leven voor God. Het eerste kenmerk van een christen is ootmoed, het tweede is ootmoed, het derde is ootmoed. Als schuldbelijdenis alleen zou bestaan uit angst voor de gevolgen van bepaalde daden, dan mist het de dimensie van de belijdenis van de verdorvenheid van ons bestaan in het licht van Gods heiligheid. Maar als schuldbelijdenis bestaat in de erkenning van onze hemelhoge schuld - zelfs over zonden die, we ons niet bewust zijn - dan wordt de angst om datgene wat we misdeden en niet meer kunnen herstellen verslonden in het pardon, dat God geeft aan allen die op Hem hopen.

Vergeving
Hiermee wil niet gezegd zijn, dat schuldbelijdenis niet concreet moet zijn. Maar ze is wel ingebed in de belijdenis van onze onbekwaamheid tot enig goed. Luther heeft gesproken over 'poppenzonden', die ons angstig kunnen maken, terwijl we toch niet weten wat schuld is tegenover God. En Kohlbrugge sprak over erkentenis van schuld, zelfs daar waar die niet lijkt te zijn. Beiden worstelden om de existentiële erkentenis van menselijke schuld in bijbels licht.
Wie dan ook aangezicht tot Aangezicht komt met God weet wat schuld is maar ervaart tevens wat genade is. Waar ligt dan toch het manco als jongeren vandaag geen schuldbesef meer hebben? Ligt het in de prediking?

Schuld en boete
Mensen van niet-christelijke overtuiging - zo stelde ik in het begin - hebben soms de neiging om te compenseren voor wat ze verkeerd deden in het leven. Zo kan het overigens ook zijn, dat christenen soms tot een soort boetedoening komen inzake datgene wat ze misdreven. Ze willen het verleden goedmaken.
De geschiedenis dóór zijn mensen in het klooster gegaan. Ze zochten onthechting van het leven, omdat ze er teveel aan waren gehecht. Soms gingen mensen ook een zekere onthechting van het leven aan door een bepaalde kleding te gaan dragen, die in tegenstelling stond tot de luxe, waaraan ze zich eerder hadden gehecht. Soms gingen mensen op andere wijze over tot een sobere manier van leven. In dit alles lag een zekere boetedoening. Op zichzelf geen kwaad woord daarover, als namelijk in die wijze van onthechting een daadwerkelijk getuigenis ligt naar buiten, een getuigenis om onthechting te praktiseren. Maar boetedoening, op welke wijze dan ook, neemt de angst niet weg. Ze kan zelfs uit angst voor het oordeel voortkomen. Een boetedoening behóéft zo nog geen schuldbelijdenis te zijn.

Christus
'Komt laat ons tezamen richten', zegt God. Dat wil zeggen: 'Komt, laat ons samen rechtspreken', maar ook 'de zaak recht zetten'. Al waren uw zonden als scharlaken. Ik zal ze maken als witte wol. Beter dan onze beste werken maakt de richtende God onze schrijnende zonden, zonden waarvan we wakker liggen. God neemt er de angst uit weg, doordat Hij ze schuldvergevend (be)oordeelt als witte wol.
'De schuld Uws volks hebt G' uit Uw Boek gedaan
Ook ziet Gij geen van hun zonden aan'.
Zo komen wij tot Christus, als onze schuldovernemende Borg. Zijn werk ligt nooit in het verlengde van ons gevoel, ons schuldbesef, onze angst voor het oordeel. We komen in het geloof dan ook altijd sprongsgewijs tot Christus. Hij was op unieke wijze in de angst en in het gericht van God. Maar Hij is eruit weggenomen (Jes. 53 : 8). Hij, nota bene Hij, die nooit zonde gekend of gedaan heeft, is uit de angst en uit het gericht van God weggenomen. Derhalve geschiedt dit ook met diegenen, die Hem van de Vader gegeven zijn. 'Vader, Ik wil dat ook diegenen bij Mij Zijn, die Gij Mij gegeven hebt'.
Het is Christus, die onze schuld op Zich nam. Daarmee nam Hij ook onze levensangst, faalangst, angst voor wat dan ook op zich. Ook de angst voor de gevolgen van de zonde. Maar ten diepste de angst voor het gericht. Hij doordroeg namelijk de angst voor hel en Godverlatenheid. Plaatsvervangend! Zodat er te leven valt!

Daarom is prediking, als het goed is geen angstpredilang en is oproep tot schuldbelijdenis iets anders dan het kweken van angst om wat in het leven is gebeurd.
En de volmaakte liefde drijgt de vrees buiten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen