'Potentieel antichristelijk'

Vorige week is door ondergetekende op de jaarlijkse predikantenconferentie van de Gereformeerde Bond gerefereerd over de Wereldraad van Kerken, onder de titel De Wereldraad van Kerken-graadmeter voor de wereldchristenheid(?)'. Publicatie van deze lezing is nog in voorbereiding. Gezien echter het feit, dat, bij de brede aandacht, die aan één en ander in de pers werd geschonken, waarbij vooral één uitspraak sterke aandacht kreeg, wil ik daarop nog wat nader ingaan. Aan het slot van mijn lezing kwalificeerde ik, op grond van gesignaleerde ontwikkelingen in theologie en beleid de jaren door, de Werelraad van Kerken als 'potentieel antichristelijk'. In deze zin werd ook over de Wereldraad gesproken in de zogeheten 'Verklaring van Berlijn'.

Wat wil bedoeld zijn met deze kwalificatie? Uit de toevoeging 'potentieel' moge duidelijk zijn, dat het niet gaat om een absoluut oordeel. Het Nederlands Dagblad had als kop 'Wereldraad van Kerken antichristelijk'. De volgende dag is dat gecorrigeerd. Antichristelijk is absolúút, potentieel antichristelijk is dat niet. Ook prof. dr. C. Graafland heeft in de rubriek Reflexen in Theologia Reformata (december 1991), zij het in vragende vorm, het woord antichristelijk gebruikt voor de Wereldraad. Dit naar aanleiding van de geruchtmakende assemblee, die vanwege de Wereldraad is gehouden in Canberra in het begin van 1991. Toen had de Koreaanse theologe, mevr. Chung Huyun Kyung, de Heilige Geest verbonden met door haar opgeroepen geesten van overledenen uit een ver en nabij verleden (zie bijgaande tekst) en één en ander geplaatst in het teken van de bevrijdingsstrijd vandaag. Allerwegen is protest geuit tegen dit buitenbijbels betoog van mevr. Chung dat allerwegen ook is aangeduid als syncretistisch (vermenging van godsdiensten, in dit geval van christendom en boeddhisme).

Tolerantie
Het is niet voor het eerst, dat vanuit assemblees schokkende, want buitenbijbelse visies naar buiten zijn gebracht. Eigenlijk is met name vanaf halverwege de jaren zestig de theologie van de Wereldraad omgebogen van 'eenheid van kerken' naar 'eenheid der mensheid.' Dit heeft vlees en bloed gekregen in tal van publicaties en lezingen, waarin niet de Heilige Schrift maatgevend is maar waarin allerlei eigentijdse stemmen, ervaringen en zelfs ideologieën het voor het zeggen hebben. Niet zel­den was er sprake van een politiek verbasterd evangelie, tot in de meest centrale heilsnoties toe.
Welnu, wanneer niet de Schriften centraal staan als de enige kenbron en norm voor (theologisch) denken en (praktisch) handelen, maar er b.v. ook sprake is van vermenging van het christelijk geloof met de wereldgodsdiensten (syncretisme), is er geen sprake van een christelijk getuigenis maar van een ànti-christelijk 'getuigenis'. Als zodanig is het woord antichristelijk op de Wereldraad van toepassing.

Waarom dan toch de toevoeging potentieel? Allereerst omdat stemmen als die van mevrouw Chung geduchte tegenspraak ontvingen, ook op de assemblee in Canberra. In de tweede plaats, omdat in de boezem van de onderscheiden lidkerken van de Wereldraad zich dezelfde tweespalt openbaart als in Canberra aan het licht trad. Dat geldt ook voor de Nederlandse Hervormde Kerk, blijkens de zeer verdeelde reacties op de hervormde synode tijdens de behandeling van het verslag van de hervormde delegatie naar Canberra.

Het gaat dus niet aan de kerken, die bij de Wereldraad zijn aangesloten, te kwalificeren als antichristelijk. Een absoluut oordeel over de Wereldraad zou terugslaan op de kerken zelve. Binnen de Wereldraad speelt, vanwege de innerlijke verdeeldheid van de wereldchristenheid, die ook dóórtrekt binnen de kerken, zich een strijd af tussen licht en donker, tussen waarheid en leugen. Daarom noemde ik de Wereldraad potentieel — in aanleg — antichristelijk. Antichristelijke theologieën en uitingen krijgen daar een kans; volop de kans zelfs om zich breed te maken. Men kan zelfs stellen, dat 'Genève' een speciale antenne heeft om mensen, theologen in de wereld op het spoor te komen, die weer 'iets nieuws' brengen en dat dan ook mogen uitdragen. Het woord ketterij komt in het woordenboek van de Wereldraad, wat de organisatie en de leiding betreft, niet voor. Maar protest tegen ketterse uitlatingen wordt wel terdege ook van binnenuit gehoord. In Canberra is dat inzake de vertekening van de Heilige Geest gebeurd van de zijde van de Oosters Orthodoxe Kerken en de brede evangelicale vleugel. Met de laatste is bedoeld het geheel van de bijbelgetrouwe vleugels in de grotere en kleinere lidkerken.

Elke theologie, tot de meest ketterse toe. krijgt weliswaar binnen de Wereldraad kansen. Het zij echter toegegeven, dat van tijd tot tijd ook bijbelse stemmen klinken. Vandaar dat een absoluut oordeel ook dáárom niet kan.

Waar en vals
Als we echter over 'potentieel antichristelijk' spreken zouden we per consequentie de lijn ook wèl moeten doortrekken naar de lidkerken van de Wereldraad. Wanneer de hervormde delegatie een ànder betoog over de Heilige Geest en diens werk — waarin in ieder geval de Schriften aan het woord kwamen — afdoet met 'het oude traditionele geluid', terwijl het betoog van mevr. Chung breed wordt uitgemeten — toegegeven: mèt het noemen van pro's en contra's, die er waren — dan valt de Nederlandse Hervormde Kerk onder hetzelfde oordeel, gezien het feit, dat ze als lidkerk niet protesteerde bij de Wereldraad. Dan blijkt binnen de Nederlandse Hervormde Kerk een hoge mate van tolerantie te bestaan, althans bij een deel, ten aanzien van buitenbijbelse, dus ketterse theologieën. Datzelfde geldt voor de Gereformeerde Kerken. In de gereformeerde delegatie ontving het betoog van mevr. Chung zelfs sterke bijval.

Dit alles betekent dus, dat de kwalificatie 'potentieel antichristelijk' van toepassing is ook op de lidkerken. Dit moet naar aanleiding van Canberra maar in alle eerlijkheid worden gezegd. Maar dan blijkt verder ook, dat bijvoorbeeld binnen de Hervormde Kerk zich ook de strijd tussen licht en donker, waarheid en leugen voltrekt.

In feite staan we hier voor het vraagstuk van de ware en valse kerk. Moet nu worden gezegd, dat de lidkerken van de Wereldraad valse kerken zijn? Mij dunkt — en dat is eerder in een artikel van prof. dr. C. Graafland in Theologia Reformata betoogd — dat in elk der kerken in principe de ware kerk en de valse kerk aanwezig zijn, in de éne kerk meer van de éne zijde, in de àndere kerk meer van de àndere zijde. We staan hier voor het beschamende feit, dat de wereldchristenheid, in het beweeg van de grote (en ook kleinere) kerken, vaak ver is afgegroeid van de waarheid der Schriften (als enige norm) en van het enige fundament, dat gelegd is: Jezus Christus en Dien gekruisigd. De verdeeldheid der kerken zelf, intern en extern, is daar het toonbeeld van. Daar staat onze kerk, waaraan we zelf déél hebben, niet buiten. En het verbreken van de band met de Wereldraad zou nog niet betekenen — zo is door mij óók gezegd — een innerlijke sanering van de Hervormde kerk. Datzelfde geldt voor andere lidkerken.

Contacten
Rest de vraag hoe we met één en ander in verband met de 'oecumene' dienen om te gaan. Mij dunkt, dat eerst gezegd dient te worden, dat de Wereldraad van Kerken de kèrk niet is. Tot een kerk behoort men, door geboorte, qua overtuiging. Over 'ons' behoren tot de Nederlandse Hervormde Kerk, als een principiële keuze, wil ik nu niet verder uitweiden.
De Wereldraad echter is een internationale raad van kerken (meervoud). Het staat een kerk vrij daarbij aan te sluiten of ook daarvan afscheid te nemen. Dan behoeft men daarmee nog niet de wereldwijde eenheid van de Kerk van Christus te bevestigen, respectievelijk te ontkennen. Het is zelfs zó, dat slechts één vierde deel van de kerken, zeg ook van de christenheid in de wereld bij de Wereldaad is aangesloten.

Aan de Wereldraad behoeven we ecclesiologisch niet zo zwaar te tillen als aan de wereldwijde kerk van Christus. Met dit wereldwijde wil ik intussen wel onderstrepen, dat de kerk méér is dan wat zich daarvan openbaart in een dorp, een regio, een land of zelfs een werelddeel. Het is altijd weer een zaak van grote vreugde als men in landen ver weg de kerk van Christus ontdekken en ontmoeten mag. Altijd weer is die kerk herkenbaar aan de ene Naam, die in vele accenten uitgesproken wordt: Jezus Christus. Als zodanig ontmoeten we de kerk van Christus ook in (de) vele kerken, die bij de Wereldraad zijn aangesloten. Persoonlijk heb ik dankbare herinneringen aan de ontmoetingen met vele bijbelgetrouwe christenen, toen ik in 1976 de assemblée in Nairobi bijwoonde. Als zodanig is het ook zó, dat elk kleiner wereldwijd verband van Schriftgetrouwe of ook gereformeerde kerken in de wereld een veelheid van christenen uitsluit, die evenzéér bijbelgetrouw of gereformeerd zijn. Daarom, nogmaals: de Wereldraad moge potentieel antichristelijk zijn, daarmee is niet alles, misschien wel heel weinig gezegd over de lidkerken.

Strijd
De strijd tussen licht en donker, waarheid en leugen, de strijd in feite om het bijbels getuigenis, dient zich vandaag intussen wel wereldwijd aan. En dan is het maar de vraag of (ook hier) voor het isolement wordt gekozen of voor de confrontatie, voor het getuigenis in het open veld van de ontmoeting. Dezer dagen zei mij iemand uit één van de kleinere kerken van gereformeerde confessie, dat hij erg geïsoleerd leefde en dat het daarin ook best behaaglijk was. In zekere zin is dat soms wel te begrijpen. Zoals Herman Bavinck ooit zei, dat hij de eenvoudige huisvrouw wel eens benijdde, die achter de wastobbe stond en zich niet behoefde af te matten met vragen, waarmee hij zich moest bezig houden. Een kerkelijk isolement is echter nu eenmaal 'ònze' positie niet. En daarmee ook niet onze positie binnen de wereldwijde christenheid.

De andere kant van de medaille is evenwel, dat er ook vreugde is in de ontmoeting met andere christenen, uit andere culturen en tradities, bij wie men het wézenlijke, waarom het gaat, ontdekken mag. Mij dunkt dat dit de vreugde ook is van de zendingsarbeid. Wie in de dienst der zending niet het smachtend verlangen kent om iets van de eenheid van de wereldwijde kerk van Christus te ontwaren, is dunkt me voor zending niet geschikt.
Maar in die wereldwijde contacten met kerken, ook waar die via de Wereldraad lopen, ligt ook de roeping tot strijd, namelijk dáár, waar zich de geest van de antichrist — onbegrijpelijkerwijs — in de kerken openbaart. Maar diezelfde strijd tekent zich dichtbij af. Maar dan kan het ook een grote vreugde betekenen om een voluit bijbels getuigenis te horen, daar waar men het niet verwacht. Zo denk ik aan de indrukwekkende acht-minuten-toespraak van John Stott op de assemblée in Nairobi toen hij uitriep: 'De Wereldraad hoort nauwlettend naar de schreeuw der onderdrukten, hoort ze echter ook het geschrei der verlorenen?' Hij riep de héle kerk op tot zending als verkondiging van het héle Evangelie aan de héle wereld voor de héle mens.
Zo kan het ook een vreugde zijn om geroepen te worden tot een eenvoudig bijbels getuigenis op plaatsen waar dat niet vanzelfsprekend is. Maar de één wordt ook hier geroepen en in staat gesteld tot bréder contacten en confrontatie in de stnjd der geesten, die zich voltrekt, dan de ander.

Maar, het zij nogmaals gezegd: De Wereldraad is de kerk niet. En juist als zich in een wereldwijd oecumenisch lichaam antichristelijke tendensen openbaren, zijn de consequenties ervan ook wereldwijd. Dan kan de kerk wereldwijd de trekken krijgen van een antichristelijk geheel. En daarmee kunnen de lidkerken op hun beurt dan ook worden besmet. Dat maakt toch onze moeite uit met het feit, dat ook de Hervormde Kerk deel uitmaakt van de Wereldraad, ook al weten we, dat in de wereldwijde contacten met andere kerken kostbare ontmoetingen voorkomen.

Zolang de Hervormde Kerk evenwel deel uitmaakt van de Wereldraad zullen we haar herinneren aan haar roeping om bijbels protest te laten horen wanneer dat nodig is. De eerlijkheid gebiedt te zeggen, dat het daaraan vandaag helaas maar al te zeer schort.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen