Torenspitsen-gemeenteflitsen

SINT PHILIPSLAND
De Zeeuwse Delta maakte in de late middeleeuwen op tal van plaatsen een verlaten indruk. In het noordoostelijke deel van het huidige Zeeland beheersten schorren en slikken de horizon. Alleen herders met hun schapen waren de eenzame beoekers van deze gebieden. De graaf van Holland en Zeeland rekende de schorren tot zijn eigendom. Vooral in de tweede helft van de 15e eeuw sloeg de bedijkingskoorts in het noordelijke deel van de delta toe. De initiatiefnemer bij die bedijking was de Zeeuwse edelman Adriaan van Borsele, gehuwd met Anna van Bougondië, een buitenechtelijke kind van hertog Philips de Goede. Zij hertrouwde met Adolf van Kleef. Beiden zetten het werk voort. In 1487 kwam de bedijking tussen het Zijpe en het Slaak tot stand. Anna bepaalde dat de nieuwe polder Sinte Philipsland zou heten. Deze naam werd vermoedelijk geïnspireerd door de naam van haar vader. De heilige Philippus was een apostel, die gekruisigd zou zijn door de heidenen. In 1487 ontstond dus het Zeeuwse eiland Sint Philipsland. In 1987 is ter gelegenheid van de 500e verjaardag een boek uitgegeven met de geschiedenis van Sint Philipsland. Uit dit boek haal ik de informatie voor dit artikel.
De inwoners behoorden voor het merendeel tot de gereformeerde kerk (later: De Nederlandse Hervormde Kerk) van die dagen. Er waren onder de nieuwe inwoners van het eiland ook wel aanhangers van de Roomse godsdienst. Zij waren echter in de minderheid en tot de vestiging van een kerk of priester zou het niet komen. Zij bleven daarvoor aangewezen op Brabant. De inwoners die 's zondags een preek wilden beluisteren, moesten naar Sint Annaland varen. Dat gaf uiteraard veel problemen. Vaak was de overtocht niet mogelijk, afgezien van de lange reistijd. In 1647 verzochten de inwoners van Sint Philipsland aan de classis Tholen en Bergen op Zoom (thans valt de gemeente onder de classis Zierikzee) om af en toe een preek te mogen horen op het eiland. Pas in 1649 werd een rooster opgesteld, zodat Sint Philipsland om de veertien dagen een predikant in haar midden zou hebben. Er ontstaat dan een verlangen naar een eigen dominee. De weg om die te krijgen is erg lang. Telkens wordt men 'van het kastje naar de muur gestuurd'. Ds. Heijnsbergen kon in de classisvergadering van 2 januari 1657 een verheugend bericht laten horen. Hij toonde een uittreksel uit de resoluties van de Staten van Zeeland, waarbij aan Sint Philipsland een predikant werd toegestaan op 21 januari 1657. Op die dag werd een kerkeraad gekozen, bestaande uit twee ouderlingen en twee diakenen. Aanvankelijk was de gemeente klein. In 1657 omvatte ze ruim 20 leden. Tegen het einde van de 18e eeuw is het ledenaantal sterk gegroeid. Op dit moment heeft de gemeente ongeveer 750 zielen, waarvan 294 belijdende leden.
Aanvankelijk hield de gemeente haar diensten in een van de huizen op het dorp, later in een schuur. In 1668 kwam een kerkgebouw gereed. Het zaalkerkje op een langwerpige achthoekige plattegrond is een fraai voorbeeld van de protestantse architectuur uit de 17e eeuw. Sommigen zeggen dat de kerk veel weg heeft van een schip. Daarom is het een scheepke onder Jezus' hoede. Boven het portaal van de kerk zijn de in elkaar geplaatste letters H T te zien, waarmee bedoeld wordt: 'Hoc Templum', d.w.z. 'Dit is de Kerk'. Eronder is een doodskop te zien, met daarbij twee gekruiste doodsbeenderen. Dit is het teken dat er vroeger in de kerk werd begraven. De grafstenen die zich in de kerk bevinden, getuigen daar ook van. Links staan de initialen W. B. Boven deze letters is een balletje te zien. Deze letters staan voor Willem Marinisse Bal, een van de aannemers. Rechts staan de initialen I. L., met een huismerk. Vermoedelijk betreft het een andere aannemer. Een nieuwe klok werd in 1668 gegoten door Johannes Burgerhuijs uit Middelburg, met daarop onder meer Soli Deo Gloria. Deze klok is in de oorlog door de Duitse Weermacht gevorderd en niet meer teruggevonden. In 1844 kreeg de kerk een belangrijke herstelbeurt. Op 10 november wijdde ds. A.F. Gerlach het vernieuwde kerkgebouw in met een gelegenheidspreek n.a.v. Genesis 28 : 17b: 'Dit is niet dan een huis Gods, en dit is de poort des hemels'. In 1953 werd de kerk door de watersnoodramp zwaar beschadigd. Na de ramp werd het jeugdgebouw aan de kerk gebouwd. Tot op de dag van vandaag vinden hier de meeste kerkelijke activiteiten plaats. In 1985/'86 kreeg de kerk een grondige opknapbeurt. Een nieuwe verwarming werd aangelegd. Het interieur werd in passende kleuren ge­schilderd. Op korte termijn worden de ramen met glas in lood vervangen door authentieke kozijnen.
Wat betreft de landelijke kerkgeschiedenis is de naam van Pontiaan van Hattem belangrijk. Hij werd geboren in 1645 in Bergen op Zoom, studeerde in Leiden en in het buitenland en werd in 1672 predikant in Sint Philipsland. Hij heeft hiervandaan lange tijd de kerk onrust veroorzaakt. Hij stond onder de invloed van de wijsgeer Spinoza. Hij sprak over de openbaring van Gods liefde in Christus. Het kruisoffer van de Heere maakt dat de mens, die dit op zich laat inwerken, anders dan tevoren over God gaat denken en als een herborene één wordt met deze liefdevolle God. Om de afwijzing in de verzoeningsleer en om zijn pantheïstische gedachten werd Van Hattem in 1683 afgezet. Zijn leer klinkt onbijbels en kan de toets van de belijdenis niet doorstaan. Hoewel de kerk niet anders heeft kunnen doen dan ze deed, is de procedure die tegen Van Hattem is gehouden, verre van fraai te noemen. Na zijn afzetdng ging Van Hattem conventikels houden in Bergen op Zoom. Zijn aanhangers worden 'Hattemisten' genoemd. Zij bekommeren zich niet meer om het betrachten van de wet. Na het midden van de 18e eeuw horen we nog weinig van hen. Na de afzetting van Van Hattem is Sint Philipsland weer in het rechte spoor gekomen.
Vermeldenswaard is nog, dat ds. W.L. van Oosterzee, die te Sint Philipsland kwam op 5 november 1809 en daar bleef tot 19 oktober 1815, tijdens de Franse overheersing de enige persoon op Sint Philipsland was, die de Franse taal beheerste. Van 1811 tot 1813 was hij daarom gemeentesecretaris. Bij zijn 50-jarig ambtsjubileum spreekt hij met liefde over Sint Philipsland als 'Mijn Patmos'. De Afscheiding van 1834 en de Doleantie van 1866 hebben hun invloed gehad in de gemeente. Er zijn naast de Nederlandse Hervormde Kerk drie kerken: de oud-gereformeerde gemeente (de grootste kerk in het dorp), de gereformeerde gemeente en de gereformeerde kerk (deze bevindt zich in Anna Jacobapolder). Ondanks de verscheurdheid vergadert de Heere ook hier Zijn Kerk en mag de Kerk alhier een klein gedeelte vormen van de Kerk van alle tijden en plaatsen, zoals we in het Apostolicum belijden: 'Ik geloof één heilige, algemene, christelijke Kerk, de gemeenschap der heiligen.'

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen