Studiedag over de catechismusprediking

Toerusting van de gemeente
Op donderdag 9 december 1993 werd in het theologische seminarie van de Ned. Herv. Kerk te Doorn een studiedag gehouden over de catechismusprediking. Deze dag was belegd in verband met het verschijnen van een nieuw boek over dit onderwerp. Een boek, waarin schetsen worden geboden over de 52 zondagen van de Heidelbergse Catechismus.
Deze studiedag is een signaal! Namelijk van een toenemende belangstelling voor dit leerboek van de kerk en de prediking ervan in de leerdienst. Deze toenemende belangstelling hangt samen met de behoefte aan toerusting van de gemeente inzake de beleving en de praktijk van het geloof in onze tijd. Allerlei vragen komen op de gemeente af. We zoeken naar antwoorden. We mogen die vinden in de Heilige Schrift. Maar wij zijn niet de eersten die naar die antwoorden zoeken. Dat hebben de generaties voor ons ook al gedaan. Zo is ook de Heidelbergse Catechismus een uniek hulpmiddel bij het gaan van 'de weg' van de gemeente in onze tijd. Een uitstekende en betrouwbare gids bij het leren verstaan van de Schrift.

Aanleiding
Enkele jaren geleden kwam de kwestie van de catechismusprediking op de tafel van de synode van de Ned. Herv. Kerk. De synode besloot toen aan de catechismusprediking een nieuwe impuls te geven. Dat was verblijdend, want nodig.
In 1991 speelde de uitgeverij Boekencentrum daarop in. Op zijn initiatief werd een redactie samengesteld voor een geschrift, waarin aan predikanten en anderen preekschetsen worden aangereikt als hulpmiddel bij heet voorbereiden en het houden van de catechismuspreek.
De redactie bestond uit de volgende personen: dr. J. H. van de Bank, dr. G. Bos, prof. dr. F. G. Immink, dr. A. Noordegraaf, prof. dr. M. J. G. van der Velden en dr. W. Verboom.
De redactie heeft zich eerst beziggehouden met een theologische bezinning op de catechismusprediking, om van daaruit criteria te ontwikkelen waaraan de preekschetsen zouden moeten voldoen. Daarna is een 18-tal scribenten aangetrokken, meest hervormden (niet allemaal), die samen met de redactieleden de schetsen hebben geschreven.
Elke schets bestaat uit de volgende rubrieken: het thema, eerste indrukken, beknopte uitleg, de vertolking (met aandacht voor de hermeneutische vragen) en aanwijzingen voor de prediking.
De bedoeling van de redactie was niet om een van tevoren kant en klaar patroon voor de catechismuspreek aan te bieden, maar veel meer een handreiking te doen, waarin de eigen vrijheid, de eigen inbreng en noodzakelijke studie, tot zijn recht zouden kunnen komen.
Nu het boek verschenen is, mag de redactie dankbaar zijn. De arbeid is rijkelijk beloond. Het is een prachtig boek geworden, een sieraad in de boekenkast, maar nog veel meer een hulpmiddel dat veel biedt, dogmenhistorisch, exegetisch en homiletisch. De redactie hoopt werkelijk dat de catechismusprediking door het verschijnen van dit boek een nieuwe impuls zal krijgen. Het is toch de moeite waard om in onze tijd het oude leerboek weer te ontvouwen. Mooi is het dat in diverse gemeenten hiermee een geheel nieuw begin gemaakt wordt.

Uitgangspunten
De catechismusprediking in onze tweede dienst staat in een lange traditie. De gemeente is onder andere een leergemeenschap. In de Bijbel zelf wordt de gemeente van Israël en de christelijke gemeente in het Nieuwe Testament zo getypeerd. Ik denk bijvoorbeeld aan Hand. 2 : 42 waar we lezen van de eerste christelijke gemeente in Jeruzalem, dat zij volhardde in de leer der apostelen. In de Reformatie heeft dit bijbelse gegeven nieuwe actualiteit gekregen. De catechismusprediking als leermiddel voor de gemeente is al zo oud als de Reformatie zelf. Ook in ons land is de catechismusprediking al heel snel na de Reformatie begonnen, al kostte het wel veel moeite om haar overal in te voeren. Toch spreken de Synoden van de 16e eeuw zich onomwonden positief uit voor het belang van de catechismusprediking. Sinds de Synode te Den Haag in 1586 zijn de leerdienst en de Heidelbergse Catechismus dan ook voorgoed met elkaar verbonden. In deze lange traditie staan we met onze catechismusprediking vandaag. Het is dan ook verblijdend dat er nieuwe vraag naar het 'lerende element' in de eredienst ontstaat. Lange tijd was leren in de kerkdienst taboe. Leren en liturgie hoorden niet bij elkaar. Dat we vandaag opnieuw gaan inzien hoe belangrijk juist de combinatie is, is een hoopvol teken. We worden er ook in gestimuleerd door belangrijke theologen, zoals prof. R. Bohren, die een pleidooi heeft gevoerd voor het leren van de Heidelbergse Catechismus. Hij noemt dit leren een 'Sportliche Spiritualitat', een geestelijke spiritualiteit, een geestelijke oefening.
In dit kader moeten we de verschijning van Kennen en vertrouwen zien. Met de titel wordt teruggegrreepen op een kerngedachte uit de Catechismus zelf, namelijk dat kennen en vertrouwen in het geloof een eenheid vormen (zondag 7, vraag en antwoord 21). Kennen is niet alleen maar iets rationeels, iets wat je met je hoofd doet. Kennen is ook iets van je hart. Het mag niet los staan van het vertrouwen, maar beide: kennen en vertrouwen is iets van de hele mens. Het zijn de twee kanten van dezelfde zaak. Het gaat derhalve in de catechismusprediking niet om een abstract leren van dogmatische waarheden, maar om een leerproces, waarin geestelijke leiding ontvangen wordt.
Dat we met de oude Catechismus midden in onze tijd willen staan, juist om er leiding voor het geloof nu uit te ontvangen, betekent ondertussen wel dat de vertolking van de Catechismus naar onze tijd toe erg belangrijk is. Het kan er niet om gaan de Catechismus alleen maar te herhalen (repristinatie), maar om hem opnieuw tot klinken te brengen in onze eigen tijd. Temidden van de vragen en problemen van onze tijd zijn er dingen in de Catechismus die ons vandaag aan de dag minder helpen, minder aanspreken ook, maar tegelijk ontdekken we in de Catechismus juist ook weer vandaag aan de dag allerlei bijzonder actuele zaken, waar we juist wel erg veel aan hebben. Zo moeten we de Catechismus is zijn context zien staan. Die context was een andere dan van ons. De kernzaken van het reformatorisch belijden blijven staan, want daarin klopt naar onze overtuiging het hart van de Schrift, maar op bijzaken, die met het contextuele te maken hebben, mogen we andere accenten leggen. Anderzijds betekent de Catechismus preken ook dat we bereid moeten zijn om ons door de Catechismus te laten corrigeren. Ook in onze tijd. Ons past nooit en te nimmer de houding van de betweter, maar van de luisterende leerling.

De studiedag
De studiedag is een goede dag geworden. Er is op een levendige, praktische wijze getheologiseerd rondom het thema. Na de opening in de kapel en na een welkomstwoord van dhr. N. A. v. d. Waal van het Boekencentrum, hield prof. dr. v. d. Velden een lezing over het onderwerp: 'Homiletische aspecten van de catechismusprediking'.
We moeten ons realiseren dat een catechismuspreek in wezen een themapreek is. We preken dus niet over een tekst, ook niet de tekst van de catechismus, maar over een centrale gedachte, aangereeikt door de Schrift, zoals b.v. de troost, het geloof, het avondmaal, enz.
Vervolgens ging hij in op het begrip 'traditie'. Hij zei daar o.a. dit van: 'Nu zit in traditie een dubbel aspect: ze is in haar neerslag tijdbetrokken en tijdgebonden, maar tegelijk bevat goede traditie iets boventijdelijks, iets dat geldt in alle tijden. De catechismus is meegegaan de tijden door en spreekt tot op vandaag. Daarom geldt hij terecht als belijdenis van de kerk. Ondertussen veranderen de tijden en het denken en beleven. Er is een geschiedenis van de interpretatie van de catechismus. Als de vragen veranderen, verandert het horen naar de traditie. Ook daarvan zijn de sporen in de catechismuspreken door de loop der eeuwen terug te vinden.'
Later in zijn lezing ging hij in op het leren als activiteit van het geloof. De didactische methode van de catechismus is tevens een theologische zaak. De catechismus zegt de geloofstaal voor opdat wij die na zouden zeggen, niet alleen met het verstand, maar ook met het hart. Het Frans noemt het uit het hoofd leren treffend: 'apprendre par coeur' en het Engels: 'learning by heart'.
Prof. v. d. Velden besloot zijn lezing met te zeggen: 'Verdiepte, vruchtbare prediking, waarin het hart van de zaak dichtbij menseen gebracht wordt, is waarop de gemeente, de wereld(!) wacht. We hopen met het uitgeven van dit boek hieraan een dienst te hebben bewezen.
Na de lezing volgde een bespreking met behulp van een forum, waarin de redactieleden zitting hadden.
's Middags werd het thema van de dag verder uitgewerkt in verschillende workshops, waaraan behalve de redactieleden ook dr. C. G. den Hertog meedeed.
Achteraf bezien mogen we zeggen dat het een leerzame dag is geworden. Een goede introductie op een boek, dat hopelijk voor velen nieuwe inspiratie zal geven als het gaat om dat boeiende gebeuren, dat we de catechismuspreek noemen.

W. Verboom, Hierden/Harderwijk

N.a.v.: J. H. v. d. Bank e.a. (red.), Kennen en Vertrouwen, handreiking bij de prediking van de Heidelbergse Catechismus, 480 p., ƒ 59,– (tot 01-01-1994, daarna ƒ 72,50), Uitgeverij Boekencentrum BV, Zoetermeer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen