Gezond-gereformeerd (1)

Overbodig of nodig?
Bij het doordenken van ons onderwerp 'gezond-gereformeerd' kwam bij mij de aarzeling op of het wel juist is het begrip gereformeerd van het zoveelste bijvoegelijke naamwoord te voorzien. Immers met een variant op een woord van de wijsheid van de Prediker, zou je kunnen zeggen: 'Van vele bijvoegelijke naamwoorden bij het woord gereformeerd te maken, is geen einde'.
Uit de bonte schakering noem ik er enkele zoals oud-gereformeerd, neo-gereformeerd, ultra-gereformeerd en de inmiddels ingeburgerde term bevindelijk-gereformeerd. En wij zouden dan aankomen met de nieuwe variant gezond-gereformeerd, wat dan de pretentie zou voeren van een waardeoordeel over alle andere vormen van gereformeerd-zijn? En dan wel een zodanig waardeoordeel, dat we bij al die bovengenoemde vormen niets gereformeerds meer zouden aantreffen.
Het bijvoegelijk naamwoord 'gezond' zou dan heel gemakkelijk tot dezelfde-begripsvernauwing en -vereniging kunnen leiden, waar elk gebruik van bijvoegelijke naamwoorden bij het woord gereformeerd bloot aan staat. Men zou dan terecht van ons kunnen zeggen: 'medicijnmeester genees uzelf'. Geven we ons rekenschap van wat het gereformeerd-zijn naar oorsprong en inhoud betekent, dan is het gebruik van ieder bijvoegelijk naamwoord, en met name dus ook de term 'gezond-gereformeerd' onnodig en overbodig.
Wie de historische oorsprong van het gereformeerd-zijn nagaat komt heel duidelijk uit bij de Reformatie, zoals die in 1517 in feite begon. Gereformeerd had in de eerste jaren de algemene betekenis van protestant of evangelisch. Toen in de tweede helft van de zestiende eeuw de tegenstellingen tussen Luther en Calvijn en hun volgelingen steeds duidelijker werden, kreeg de term gereformeerd een eigen klank en betekenis. Er was een Lutherse tak en er was daarnaast ook een calvinistische, ofwel gereformeerde, beide voortkomend uit de Reformatie. Inhoudelijk beoogde de Reformatie ten diepste niet anders dan de terugkeer tot het Woord Gods, zich houden aan het zuivere Woord van God, met alle facetten die er aan dat Woord zijn, ja naar alle dimensies die dat Woord heeft. Dat op zichzelf is gezond, in die zin waarin Paulus, met name in de pastorale brieven het woord gezond in verband brengt met de gezonde leer, de gezonde woorden van onze Heere Jezus Christus (1 en 2 Timotheüs, Titus). De gezonde leer vindt haar bepaling in het Evangelie als de boodschap van Gods heilsopenbaring in de door Christus aangebrachte verlossing. Met het oog op allerlei wind van leer, afwijkingen en dwalingen kwalificeert de apostel het zuivere Evangelie als gezond.
Mutatis mutandis kunnen wij dit Schriftuurlijk begrip gezond van toepassing verklaren op het gereformeerd-zijn. Niet zozeer dus op het begrip gereformeerd als zodanig, als wel met betrekking tot de interpretaties van het ècht gereformeerde in leer en levenspraktijk. Zo is het bijvoegelijk naamwoord 'gezond' allerminst overbodig en hebben wij het nodig niet om anderen, maar onszelf af te vragen in hoever wij (nog) gereformeerd zijn.

Het christelijke en het gereformeerde
Gezond-gereformeerd is het om het christelijke niet te specialiseren in het gereformeerde. Gereformeerd betekent niet christelijk plus nog wat. Het christelijke is niet het algemene en het gereformeerde het bijzondere. Herman Bavinck schreef in 1882: 'Christelijk en Gereformeerd zijn beide erenamen en staan met elkaar in nauw verband. Het laatste is geen aanvulling op het eerste'. Dankzij Gods genadige zegen heeft door de Reformatie het christelijke een buitengewone verdieping en verrijking gekregen. De schatten van het Evangelie van onze Heere Jezus Christus zijn opnieuw door deze grootse en in zichzelf pretentieloze beweging herontdekt en aan het licht gebracht. Het christelijke was er al, lang vóórdat het gereformeerde ons, om weer met Bavinck te spreken, tot 'het prisma werd, waarin voor ons de christelijke waarheid, als de veelkleurige rijkdom van Gods genade breekt'.
Het is bepaald ongezond en on-gereformeerd van de gedachte uit te gaan, dat het gereformeerd zijn het monopolie is van bepaalde kerken of een groep mensen, die menen dat zij het beter weten, dan welke christen, waar ter wereld ook. Triomfalisme staat haaks op het gereformeerde. Van Ruler heeft eens gezegd: 'De Gereformeerde christenheid is niet de enige christenheid. Speciaal voor ons, die christelijk en met name gereformeerd zeggen te willen belijden en leven staat geschreven: 'Uw bescheidenheid zij alle mensen bekend' (Filippensen 4 : 5). Luther vertaalt dit woord 'bescheidenheid' met 'Gelindigkeit', zachtheid, mildheid tegenover niet-christenen en verdraagzaamheid tegenover medechristenen.
Dat wil tevens zeggen dat we mild hebben om te gaan met medechristenen, die mogelijk ziekelijke afwijkingen vertonen, als het gaat om het bijbels-gereformeerde gehalte van leer en/of leven. Zelfs van Ruler, die de ketterijen van het ultra-gereformeerde scherp weet te doorlichten en zich er fel tegen keert, blijft vanwege zijn affiniteit met het gereformeerde zeggen: 'Het ultra-gereformeerde heeft al de kwaliteiten van het gereformeerde in zich'. Het ziekelijk gereformeerde wijst hij af, die leer, die houding, 'maar als mens zijn de ultra-gereformeerden mij dierbaar'. Het is niet-gereformeerd om ieder die niet 'gezond-gereformeerd' leert, denkt, preekt of spreekt, categorisch onder hét oordeel te paatsen. Laat staan als we bovendien nog de pretentie voeren dat ons oordeel identiek is met het oordeel van God. Dat is niet christelijk en dus niet gereformeerd meer. Wie echter de hand in eigen boezem steekt, heeft te bedenken, dat de apostel Paulus heel wat dwalingen had te bestrijden, die hij onverbloemd afwees, maar dat hij altijd de dwalenden broeders bleef noemen. Anders bezorgen wij onszelf het image van het perfectionisme, verabsoluteren wij ons eigen gereformeerd standpunt en wil de ene nog zuiverder gereformeerd zijn dan de ander. Ds. H. G. Abma sr. schreef eens: 'Wij moeten ons hoeden voor een ontwikkeling waarbij het gereformeerde wordt overtroefd door het gereformeerdere en het gereformeerdere door het gereformeerdst op een dergelijke manier, dat volgens de regel het beste de vijand is van het betere, tenslotte er een uiterste verbijzondering als alleenzaligmakend overschiet. Ik wil aan deze ontwikkeling vandaag allerminst een bijdrage leveren en ik hoop dat ik niemand ongezond gereformeerd afschrijf. Dan zouden wij ons doel voorbijschieten. Al moeten we helaas de ontdekkende tekening van Abma onderschrijven als we letten op de beschamende verdeeldheid in de Gereformeerde Gezindte, maar vooral ook als we constateren dat er een groot wantrouwen is juist tussen hen, die met elkaar als één man op het gereformeerde front moesten staan.
Broeders, ik zeg het naar onszelf en naar mezelf toe en ik herhaal: gereformeerd is christelijk. Niet gereformeerd en derhalve niet christelijk is het te denken, dat gereformeerd impliceert dat we bij voorbaat elkaar moeten verdenken op het punt van gereformeerd-zijn. Zolang daar geen duidelijke bewijzen voor zijn mogen we dat niet doen en zullen we elkaar vast moeten houden waar wij maar kunnen. In pers en preek pleit ik er voor op elkaar acht te hebben en op te scherpen in onderlinge liefde. Echt gereformeerd maakt zó bescheiden, dat we met wijlen ds. G. Boer zeggen: 'Het gereformeerd-zijn in zijn beste gestalte en van het zuiverste gehalte is nog maar een benadering van het bijbelse in de uitputtende zin van het woord'. Gereformeerd is niet gearriveerd-zijn, maar blijvende bezinning op het gereformeerd-zijn. Toetsing aan de Schrift en nagaan uit de gereformeerde belijdenis hoe de Schriften gelezen en verstaan zijn, dan komen we aan de weet wat gereformeerd is en wat gereformeerd blijft in elke tijd. Het moet daarom niet alleen onze instemming hebben, maar onze levenspraktijk zijn de gulden reformatorische regel in acht te nemen: gereformeerd-zijn is telkens weer gereformeerd worden! Ten hoogste christelijk is geen hoogmoedige betweterij, maar jagen om het te grijpen en worstelen om het Godswoord te verwoorden, wetend dat wij maar kleine mensjes zijn en dat Gods werk niet bij ons begonnen is en ook niet bij ons zal eindigen.

De karakteristiek van het gereformeerd-zijn
Wij worden er nu voor geplaatst om onder woorden te brengen wat gereformeerd nu eigenlijk is. Dat is in één zin niet te zeggen. Een poging daartoe vraagt van u clementie op het punt van volledigheid. Heel de gereformeerde leer is hierbij immers in het geding. Ik kan niet verder komen dan enkele belangrijkste facetten van het gereformeerd-zijn heel fragmentarisch naar voren te brengen. De karakteristiek van het gereformeerd-zijn zou ik willen duiden met het woord evenwicht.

1. Evenwicht van Woord en Geest
Gezond-gereformeerd is, dat we het Woord van God, heel de Schrift als het gezaghebbend spreken van God tot mensen erkennen. Er voor buigen, het gelóven. De grote betekenis van de Reformatie is: de ontdekking van en de terugkeer tot het Woord van God. Tegelijk is dat Woord het getuigenis des Geestes. In en door het Woord spreekt de Geest. U komt het regelmatig tegen, vooral in de pastorale praktijk, dat zich gereformeerd noemende mensen zeggen: 'De Bijbel, ja, Gods Woord is natuurlijk waar, maar ziet u het voornaamste is maar dat ik Gods stem in mijn hart hoor'. Anders gezegd: dat Woord wordt pas Gods Woord, als de Heere er door spreekt. De Geest is dan zoiets als inwendig licht, waarbij het Woord niet meer of nauwelijks nog aan het Woord komt. Wij staan van harte een omgaan met de Schrift en – in nauw verband hiermee – een prediking voor, die de leer des heils ontvouwt onder de verlichting van de Heilige Geest en door de Heilige Geest aan het hart toegeëigend. Gods Geest is het, die het Woord laat klinken in ons hart, door het Woord het geloof werkt, zodat het door ons gehoord en geloofd wordt. Gezond geestelijk leven stemt overeen met en is gegrond in het Woord. De Heere maakt schriftuurlijke christenen van allen die in Hem geloven. De leer van de Heilige Geest heeft zijn fundament in de aan het Woord gebonden uitleg van de Schrift. Het dopers Geestenthousiasme brengt ons echter in de gevarenzône van ziekelijk individualisme. 'Zo ik het zie en voel is het waar'. Men matigt zich een autoriteit aan, waarbij Gods Woord niet het eerste en het laatste woord meer heeft, maar doorslaggevend is wat Gods volk zegt. Daar valt verder niet tegen en over te praten. Een beroep op de Schrift is niet meer geldig. Het gebed om de leiding van de Heilige Geest is overbodig.
Gezond-gereformeerd is het om de ervaring van de mens niet boven het gezag van Gods Woord te laten gelden. In het moderne relationele waarheidsbegrip van neo-gereformeerde snit, geeft mijn verstaan van de waarheid de doorslag. Men beroept zich daarbij op de Geest, Die ons de waarheid op eigentijdse wijze te verstaan geeft. Anders, beter, dan ooit de profeten en apostelen verstonden; anders en beter. Dan is het profetisch Woord niet meer zeer vast.
Is dat niet in wezen hetzelfde als het gezag van Gods Woord afhankelijk maken van de zogenaamde bevinding van wat voor 'Gods volk' wordt aangezien? In beide gevallen kent men de mens de autoriteit van de Schrift toe en niet 'de Heilige Geest, die getuigenis in onze harten geeft dat zij van God zijn' (N.G.B. art. 5).

H. Visser, Katwijk aan Zee

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen