Jodocus van Lodenstein, een navolger van Christus (3)

Dichter

Van Lodenstein was dichterlijk aangelegd. Onder de religieuze dichters neemt hij een plaats in. We kunnen hem vergelijken met Dirk Raphaëlsz. Camphuysen en Willem Sluyter. Met laatstgenoemde waren er contacten.

Van Lodenstein blijkt de grote vaderlandse dichters van zijn tijd te kennen. Hij imiteert Vondels Kinder-Lijck en gebruikt de melodie van 'O Kerstnacht, schoner dan de daegen'. Veel waardering heeft Van Lodenstein voor Constantijn Huygens.

Hij dicht zijn liederen niet met het oog op de eredienst in de kerk. Volgens de bepaling van de Nationale Synode van Dordrecht werden toen in de Gereformeerde Kerk bijna uitsluitend psalmen gezongen. Gezangen zong men tijdens huissamenkomsten, waar gelijkgezinden elkaar ontmoetten en stichting zochten voor hun persoonlijk geloofsleven. Van Lodenstein was een voorstander van zulke gezelschappen.

Zijn gedichten schenken aandacht aan het zieleleven. Ze vertolken de verborgen omgang met God. We voelen de warmte van het geloofsleven. Het samenzijn van de ziel en God, is het grootste goed dat de gelovige te wachten staat. 'O! heilig eenzaam! met God gemeenzaam.'

In de gedichten is er een uitzien en een hijgen naar de hemelse volmaaktheid. De gedichten of liederen schreef hij meestal op zondag. In het boek 'Uytspanningen' zijn deze gedichten en liederen bijeengebracht met de bedoeling dat ze gezongen werden in de kringen van de vromen. Het zingen gebeurde in zijn vrijdagavondkring. In de samenzang van gelijkgestemden. De gedichten zijn tijdloos. Gods kinderen van alle eeuwen herkennen de inhoud en worden erdoor gesterkt en opgevoed. Van Lodenstein heeft in zijn gedichten niet alleen belangstelling voor het innerlijk van de mens. We kennen van hem een zegezang over de overwinning in het gevecht tegen de Engelsen. De aardse dingen hebben dus zijn aandacht.

Gebeurtenissen in de kerk van Utrecht worden in zijn poëzie genoemd. Een ge­dicht verwijst naar de moord en de verkrachting van vrouwen door Franse soldaten in Bodegraven. Tijdens de gijzeling door de Fransen in de vesting Nieuw Rees bij Kleef schreef Van Lodenstein liederen. Deze liederen tonen liefde voor de gemeente en getuigen van zijn onderworpenheid aan de wil van God.

Sommige liederen in 'Uytspanningen' hebben als thema: De genieting van God of de keerzijde: De geestelijke verlating. Eén van de meest bekende liederen is 'Lof der heerlijkheid'. Van Lodenstein overtuigt in dit gedicht dat aardse schatten slechts schijn zijn. Met ernst dringt hij aan op levensheiliging:

Hoog! omhoog! mijn ziel, naar boven! Hier beneden is het niet: 't rechte leven, lieven, loven, is maar daar men Jezus ziet. Al wat gij ziet op aard, al wat gij hoort op aard, is uw kost'lijk leven, lieven, loven, al wat gij wenst op aard, is uw kost'lijk hert niet waard.

Geestverwanten

Er loopt een lijn van Van Lodenstein naar de mystieke schrijver en dichter Gerhard Tersteeghen (1697-1769) uit Mülheim a. d. Ruhr. Tersteeghen heeft met instemming de 'Beschouwinge van Zion' gelezen en citeert ook uit zijn preken.

Beiden waren mysticus en leefden op enige afstand van de wereld, waarin zij toch hun taak volbrachten. Met de klemtoon op een heilig leven.

Tersteeghen deelde de mening van Van Lodenstein dat de afschafffing van het kloosterleven in de Reformatie nadelig was voor de christelijke godsdienst. Zij willen de goede dingen van Rome behouden.. Enkele gedichten van Van Lodenstein, verzameld onder de titel 'Uytspanningen' heeft Tersteeghen vertaald. Samen dienen zij met de gedichten hun medemens.

Van Lodenstein weigerde als predikant het Heilig Avondmaal te bedienen. Tersteeghen onthield zich als deelnemer van de viering van het Heilig Avondmaal. Maar zij wilden geen separatie als De Labadie.

De lijn van Van Lodenstein naar Tersteeghen loopt verder door naar de christelijke ervaringstheologie van de 19e eeuw. Voor ons land moeten we denken aan de ethische richting, speciaal aan J. H. Gunning jr. Voor Duitsland aan de Erlangerschool. Voor Zwitserland aan A. Vinet. Vinet was de vader van de ethische richting in ons land.

Wilhelmus Schortinghuis, de auteur van 'Het innige Christendom', kunnen we karakteriseren als de 'zuiverste Van Lodensteiniaan' van de 18e eeuw. De klanken over de geesteloze kerk en het geesteloze volk keren bij hem terug. Evenals Van Lodenstein liet ook Schortinghuis zijn liederen zingen op conventikels en wel op de wijze van volksdeuntjes.

De boetestem van Van Lodenstein vinden we terug bij Herman Witsius (1636-1708), Bernadus Smytegelt (1665-1739) en Theodorus van der Groe (1705-1784).

In de tijd van de Afscheiding heeft H. P. Scholte de 'Beschouwinge van Zion' opnieuw uitgegeven. Ook Hendrik de Cock kende de geschriften van Van Lodenstein. Van Lodenstein behoort tot de, 'oude schrijvers' die in de dagen van de Afscheiding graag gelezen werden.

Niet alleen in vele gezangenbundels, maar ook in de officiële, zelfs nieuwere dichtkunst is Van Lodenstein ontdekt en erkend als een inspirerend dichter. Geerten Gossaert heeft zich door Van Lodenstein laten inspireren.

Tenslotte

Het is verrijkend en leerzaam Van Lodenstein te ontmoeten. We hebben hem leren kennen als een theoloog, als een mysticus, als apologeet van een geheiligd leven, als kenner van het hart, als pastor en als dichter. Ik heb geprobeerd de hele Van Lodenstein voor u te tekenen. Niet om hem na te doen. Wel om hem na te volgen. We vereren Van Lodenstein niet als een heilige.

Het dwepen met een oudvader is fout. We behoeven daarom geen Van Lodensteinianen te worden. Het gaat om de God van Van Lodenstein! Want we steunen niet op een mens. Maar de invloed van een overleden predikant kan nog groot zijn. Van Lodenstein spreekt door het geloof nog tot ons nadat hij gestorven is. Deze navolger van Christus wijst ons op Christus. Jezus Christus is gisteren en heden dezelfde en in der eeuwigheid. Door Hem worden we nieuwe schepselen die evenals Van Lodenstein de Heere volgen op alle terreinen van het leven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen