De onveranderde Augsburgse confessie

Zoals bekend is er een proces op gang om te proberen de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch Lutherse Kerk te fuseren. Zo'n nieuw te vormen kerk heeft natuurlijk een kerkorde nodig. Voor die Verenigde Reformatorische Kerk is een concept ontworpen. Artikel 1 lid 4 luidt: 'Het belijden van de Kerk geschiedt in gemeenschap met de belijdenis van het voorgeslacht, zoals die is verwoord, in de Apostolische geloofsbelijdenis, de geloofsbelijdenis van Nicea en de geloofsbelijdenis van Athanasius - waardoor de Kerk zich verbonden weet met de algemene christelijke kerk - en voorts in de onveranderde Augsburgse Confessie, de catechismus van Luther, die van Heidelberg en die van Geneve, en de Nederlandse geloofsbelijdenis met de Dordtse leerregels, door de Reformatie aan de Kerk geschonken. De kerk erkent de betekenis van de Konkordie van Leuenberg voor de samenbinding van de lutherse en de gereformeerde tradities, alsmede die van de theologische Verklaring van Barmen voor het belijden in het heden'.

Opvallend

Opvallend is de uitdrukking 'onveranderde' Augsburgse Confessie, de 'Invariata'. Waarom? Eerst iets over de naam. In 1530 roept de Duitse keizer, de in Nederland niet onbekende Karel V, een Rijksdag bijeen in de vermaarde stad Augsburg. Dat was een vergadering van vorsten en bisschoppen van alle Duitse staten en bisdommen onder leiding van de door de keurvorsten gekozen keizer of zijn plaatsvervanger. De Rijksdag van Augsburg stond onder geweldige druk van de in het oosten opruimende Turken. Daarom wenste de keizer eenheid in zijn rijk. Want Duitsland was verdeeld door de in 1517 beginnende Reformatie van Maarten Luther. In 1521 had men op de Rijksdag van Worms die eenheid met geweld willen bewaren door Luther domweg in de ban te doen, d.w.z. vogelvrij te verklaren. Daarmee was de opkomende Reformatie niet bedwongen. Een reeks van gebieden en rijkssteden koos voor de nieuwe leer. Op de Rijksdag van Spiers (1529) wordt door de plaatsvervanger van de keizer nogmaals geprobeerd het getij te keren, en de protestanten worden voor de gewetensvraag gesteld of men de keizer meer moet gehoorzamen dan God. En men belijdt dan dat men in zaken van het geloof en van het geweten alleen God gehoorzaamheid verschuldigd is en niet de keizer en de kerk. In 1530 komt de keizer zelf, voor het eerst na Worms, weer naar Duitsland en roept de Rijksdag bijeen te Augsburg. Hij belooft de protestanten de gelegenheid te geven om met hen 'vreedzaam en openhartig in liefde en welwillendheid' over het geloof te spreken.

Melanchton

De protestanten moeten nu dus uitspreken wat zij geloven en doen dat in de Augsburgse Confessie. Hierin speelt Luthers vriend Melanchthon een grote rol. Luther zelf kon niet aanwezig zijn omdat hij nog steeds in de ban was.

De toon van de Confessie is evenals de hoofdopsteller Melanchton verzoenend en hij formuleert veel zaken zo dat ook de roomsen hun instemming zouden kunnen betuigen. Luther zelf zegt dat hij niet zo omzichtig te werk zou kunnen gaan.

Een voorbeeld hiervan is artikel 10 van de Augsburgse Confessie. 'Over het Avondmaal des Heeren wordt geleerd dat lichaam en bloed van Christus waarlijk aanwezig zijn en uitgereikt worden aan degenen die deelnemen aan het Avondmaal van 'de Heere. Verworpen worden degenen die een andere leer aanhangen' (vertaald uit het Latijn).

Rooms-katholieken konden hier ook best hun visie van de transsubstantiatie in lezen, dat namelijk in het Avondmaal brood en wijn waarlijk veranderen in het lichaam en bloed van de Heere Jezus.

Duidelijk zal zijn dat Zwingli en Calvijn het nooit zo zouden gezegd hebben. Zwingli had daarom dan ook een eigen verantwoording naar Augsburg gestuurd (Fidei Ratio).

Maar de roomsen reageren zeer onwelwil­lend en de Augsburgse Confessie wordt vierkant afgewezen. De vooraanstaande katholiek dr. Eek had voor de keizer een lijst opgesteld met niet minder dan 404 dwalingen van de protestanten met de bedoeling om daarover in Augsburg te discussiëren!

Hoe voorzichtig en hoopvol Melanchton ook te werk was gegaan, de kloof kon niet overbrugd worden. Sterker nog, door zijn overvoorzichtige woorden over het Avondmaal heeft Melanchton de zwinglianen van zich vervreemd en daarmee het protestantse front verbroken.

Melanchton wendt nu, na de roomse afwijzing, de steven en probeert tot eenheid te komen met de zwinglianen en de calvinisten. En in zijn denken verwijdert Melanchton zich enigszins van Luther. Zo kan hij in 1536 met de gematigde leerlingen van Zwingli, Martin Bucer en Capito de Wittenbergse Concordie (overeenstemming) afsluiten.

Alle reformatoren leerden dat Christus in het Avondmaal aanwezig was. Het geschilpunt was: hoe? Luther leerde een volledige identiteit van brood en lichaam van Christus in het Avondmaal. Melanchton zei nu met Bucer en Capito: Christus is met het brood aanwezig en niet meer zoals vroeger met Luther: Christus is in het brood aanwezig. Opmerkelijk was dat toch ook Luther bereid was zijn handtekening te zetten onder de Concordie.

En dan ontmoet Melanchton in 1539 in Frankfurt een voortreffelijk jong theoloog met wie hij gaandeweg steeds beter overweg kon, namelijk Johannes Calvijn. Die was onder andere naar Frankfurt gekomen om de beroemde en geleerde Melanchton te ontmoeten. Als Melanchton in 1540 een herziene uitgave van de Augsburgse Geloofsbelijdenis verzorgt wijzigt hij artikel 10 over het Avondmaal zo dat ook Calvijn het zou kunnen ondertekenen.

Met brood en wijn

De gewijzigde versie, de Variata, luidt nu: 'Over het Avondmaal des Heeren wordt geleerd dat met brood en wijn waarlijk worden aangeboden het lichaam en bloed van Christus aan degenen die deelnemen aan de maaltijd van de Heere'. Omdat hier elke gedachte aan wezensverandering van brood en wijn wordt afgesneden is ook Calvijn bereid om deze Variata te ondertekenen. Omdat Calvijn ook jurist was voegde hij aan zijn handtekening toe: 'in de geest waarin de opsteller (Philippus Melanchton) haar bedoeld heeft'. Opmerkelijk is dat Luther tegen deze 'Augustana Variata' nooit bezwaar heeft aangetekend. Jammer is dat de kloof tussen lutheranen en calvinisten zo groot was geworden dat Melanchton door de strenge lutheranen die geen millimeter van Luther wilden afwijken steeds meer werd gewantrouwd. Het grootste gedeelte van de lutheranen zwoer trouw aan de 'Invariata'.

Ook de 'Evangelisch Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden' belijdt aan het begin van haar kerkorde: 'De Evangelisch Lutherse Kerk gelooft met de ganse Christenheid op aarde in God Vader, Zoon en Heilige Geest. Zij leeft uit het Evangelie van Jezus Christus, zoals dat in de Heilige Schrift van Oud en Nieuw Testament, de enige bron en norm van alle kerkelijke verkondiging en dienst gegeven is, en zoals het in haar Belijdenisgeschriften, inzonderheid de onveranderde Augsburgse Confessie en Lutherse Catechismus beleden wordt'.

Daardoor is de onveranderde Augsburgse Confessie terecht gekomen in de Concept Kerkorde.

Het is goed om bovenstaande te bedenken omdat hier en daar wel gezegd wordt, tot in synodale kringen toe, dat een calvinist geen enkel probleem zou hoeven te hebben met de Augsburgse Confessie in de Concept Kerkorde. Dat zou alleen het geval zijn als er sprake zou zijn van de Confessio Augustana Variata. Alleen die heeft Calvijn ondertekend!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen