Op weg naar bevelstructuur

De Nederlandse Hervormde Kerk heeft in 1951 haar huidige vorm gekregen. Zij heeft in de toen aanvaarde kerkorde een presbyteriaal-synodale structuur ontwikkeld. De kerk koos voor een evenwicht tussen de lijn die van beneden naar boven (bottom up) en de lijn die van boven naar beneden top-down) loopt.

Het woord 'presbyteriaal' (afgeleid van 'presbyter' = ouderiing) staat voor de eerste lijn, en het woord 'synodaal' voor de tweede lijn. 'Presbyteriaal' staat voorop: de lijn loopt eerst van de gemeente naar de kerkenraad, van de kerkenraad naar de classis en van de classis naar de synode; daarna pas is er de lijn van de synode naar de classis, van de classis naar de kerkenraad en van de kerkenraad naar de gemeente.

In deze structuur heb ik mij altijd zeer wel bevonden en dat doe ik nog steeds. Iemand (wijlen ds. J. J. Buskes uit Amsterdam? ) heeft ooit de Nederlandse Hervormde Kerk van 1951 als 'radenrepubliek' omschreven. Ik acht deze typering treffend juist. Kerkenraden, classicale vergaderingen en synodes zijn niet alleen zelf 'raden', maar hebben ook organen die hen bijstaan in hun werk en 'raden' heten. Bijvoorbeeld de Generale Diakonale Raad, Raad voor de Zending, Jeugdraad.

Vele van deze organen van bijstand hebben functionarissen in dienst. Deze kunnen onmogelijk hun eigen gang gaan: zij staan in voortdurend contact met de onbezoldigde leden van hun raad die bijna allemaal gemeenteleden met een grote expertise zijn. In feite zijn deze raden de kerkenraden om de functionarissen heen: zij bepalen - namens en in overleg met de plaatselijke kerkenraad, classis, of synode - het beleid, geven functionarissen opdrachten, stimuleren hen en corrigeren hen zo nodig. De 'radenrepubliek' is daarom een zeer groot goed.

Bureaucratie

Nu de Nederlandse Hervormde Kerk met twee andere kerken samen op weg is, moet de vraag worden waarheen de gezamenlijke reis gaat. In 1994 heeft de structuurcommissie van deze drie kerken het rapport 'Mensen en Structuren' gepubliceerd, waarin voor het eerst duidelijk de richting aangegeven is: feitelijk wordt voorgesteld om het bovenplaatselijk apparaat van de kerken niet meer presbyteriaal-synodaal in te kaderen, maar te verzelfstandigen en streng hiërarchisch te ordenen.

In 1994 zijn er, vooral van hervormde zijde, zeer veel kritische geluiden gehoord. Niet alleen de Gereformeerde Bond en de Confessionele Vereniging, maar ook de Algemene Kerkvoogdij Raad en de Raad voor de Zending hebben, samen met diverse classes, krachtig gepleit voor het behoud van het presbyteriale karakter van de kerk op het bovenplaatselijk niveau Naar nu blijkt totaal tevergeefs.

Het Samen op Weg-proces gaat heden gewoon in de in 1994 geprogrammeerde bureaucratische richting verder: met enkel in de marge kleine bijstellingen.

In de afgelopen tijd heb ik mij herhaaldelijk afgevraagd, hoe het bovenplaatselijke Samen op Weg-proces nu eigenlijk geduid moet worden.

Ik heb mij met name de vraag gesteld of de term 'hiërarchische bevelstructuur' soms geschikt is om de optredende veranderingen te typeren.

Ik werk aan de universiteit en daar is deze term eerst door studenten en daarna in de Tweede Kamer gebruikt bij de bespreking van het wetsvoorstel Modernisering Universitair Bestuur (MUB). In de Gelderlander heeft Bart Tromp minister Ritzen hierop fel aangevallen en gesteld dat deze ten onrechte spreekt over 'modernisering' van het universitaire bestuur. Volgens Tromp meet de minister de tekortkomingen van de huidige democratische structuur veel te breed uit: 'De uitwassen van de universitaire democratisering hebben al voor het begin van de jaren tachtig plaats gemaakt voor de nog steeds groeiende en veel grotere uitwassen van de onderwijsbureaucratisering'.

In Samen op Weg-verband constateer ik allereerst, dat er sterk hiërarchisch (top-down) gedacht en gestructureerd wordt: in het landelijke bureau komt er straks aan de top de directie te staan, daaronder het managementteam, daaronder de bureauhoofden, daaronder het stafoverleg en tenslotte de secretarissen van de diverse raden.

Ik constateer vervolgens dat er van boven naar beneden 'bevelen' gegeven kunnen en natuurlijk ook zullen worden. Deze directieven raken uiteraard niet alleen het bureaupersoneel, maar ook de classes en de gemeenten.. De komende Samen op Weg-kerk zal een kerk van zogenaamd 'professionele' bestuurders zijn, die, evenals nu bij de uitvoering van 'Mensen en Structuren', liefst hun beslissingen ongehinderd door 'het grondvlak' willen nemen en uitvoeren.

Bedenkelijk

Ik vind de huidige bovenplaatselijke ontwikkelingen uiterst bedenkelijk en zorgwekkend. Niets minder dan de kerkelijke vrijheid is in het geding! De hiërarchische ordening van de Verenigde Protestantse Kerk in Nederland bedreigt niet alleen de vrijheid van 'het grondvlak' dat straks nauwelijks meer iets in de melk te brokkelen heeft, maar ook de vrijheid van de functionarissen die in deze landelijke structuur moeten werken: secretarissen en bureauhoofden zijn volstrekt afhankelijk van de directie en zullen zich wel tien keer bedenken voordat zij in het openbaar kritiek leveren op de directie, van wie zij voor hun promotie geheel afhankelijk zijn. Momenteel bestaat er in de Nederlandse Hervormde Kerk, en trouwens ook in de twee andere Samen op Weg-kerken, beslist geen 'hiërarchische bevelstructuur', maar deze komt er wel snel aan. De uitwassen van de huidige Nederlandse Hervormde radenrepubliek zullen dan ook plaats maken voor de veel grotere uitwassen van de landelijke kerkelijke bureaucratie. Afscheiding, Doleantie en Vrijmaking hebben in het verleden het probleem van de kerkelijke vrijheid niet opgelost en doen dat ook in het heden niet. Wat nu in Samen op Weg-verband nodig is, is enerzijds een zich wapenen tegen de bureaucratisering en anderzijds een rotsvast geloven in de Heilige Geest die zich niet laat vangen in enige structuur, ook niet in enige kerkelijke structuur en zeker niet in een hiërarchische bevelstructuur.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen