De actualiteit van Wesley en Whitefield (6)

Organisatie

Wesley's grote doel was: 'te bevorderen, voor zover ik dit kan, een levende practische godsdienst; en door de genade van God te verwekken, te bewaren en te vermeerderen het leven van God in mensenzielen'. En om te bewaren en te vermeerderen ging Wesley dat, wat verwekt was, ook organiseren! En wel in kleine groepen, die op elkaar moesten toezien en voor elkaar moesten zorg dragen. Deze groepen noemde hij 'societies' (gezelschappen) en deze werden weer onderverdeeld in 'classes' (klassen/kringen).

Deze 'societies' garandeerden, dat prediking en evangelisatie een blijvend effect hadden in een betreffende plaats of streek. 'Mijn broeder Wesley handelde verstandig' schreef Whitefield aan een vriend, die één van Wesley's lokale predikers was. Want 'de zielen, die ontwaakt waren onder zijn bediening, voegde hij samen in een 'class' en zó bewaarde hij de vruchten van zijn arbeid. Dit heb ik veronachtzaamd, en mijn mensen hangen als los zand aan elkaar'. Whitefield had daar geen 'zintuig' voor of gewoon geen tijd. En als veel van zijn 'bekeerlingen' zich bij de Wesleyaanse 'classes' voegden, wanneer ze genegeerd werden door de geestelijkheid van de Kerk van Engeland, dan verblijdde Whitefield zich daarin: 'Laat de naam van Whitefield sterven, als de zaak van Jezus Christus maar mag leven!'

Een vergelijking met 'Willow Creek' dringt zich op. Feit is, dat dit Amerikaanse pragmatisme in de twintigste eeuw wortelt in het Methodisme van de achttiende eeuw. Daarmee is dan tegelijk gezegd, dat Willow Creek méér heeft van Wesley dan van Whitefield, dan wel méér heeft van het evangelicalisme dan van het calvinisme, ofschoon daarmee het laatste woord nog niet is gezegd. Vorm en inhoud horen bij elkaar. Er is geen inhoud zonder vorm, echter wél vorm zonder inhoud!

Invloed Wesley

Wesley bracht de winters door in Londen en Bristol met het opzicht uitoefenen over 'societies' en door hem gestichte scholen en weeshuizen, terwijl hij 's zomers 'voortdurend in beweging was'. Hij trok regelmatig al prekend door Engeland, bezocht Schotland 22 keer en maakte vele reizen naar Ierland. En daarmee reanimeerde hij niet alleen veel ingezonken kerkelijk en geestelijk leven, maar ook het al lang in vergetelheid geraakte 'preek-patroon' van rondtrekkende middeleeuwse monniken en latere voor-reformatorische Lollarden, als hij sprak op de markt bij het 'marktkruis' (marketcross) en op 'open plaatsen' (commons) in de steden en dorpen en vanaf heuvelhellingen in de lichtglooiende Engelse dalen.

In al zijn preken beoogt hij: 'te nodigen, te overtuigen en Christus aan te bieden'. Zijn preken bevatten veel anekdotes en 'veel Bijbel'. Daartoe las hij veel en breed in christelijke en klassieke auteurs. En dit gebeurde meestal tijdens de lange ritten te paard of in een koets.

Toch droeg hij zijn geleerdheid zo gemakkelijk uit, dat de eenvoudigsten hem konden begrijpen.

Ook de invloed van zijn persoonlijkheid was niet gering. Een Zweedse professor, die Engeland had bezocht, geeft in zijn eigen land de volgende beschrijving van de oude John Wesley en zijn prediking: 'De preek was kort, maar buitengewoon evangelisch. Hij heeft geen grote oratorische gaven of uitwendige verschijning, maar hij spreekt duidelijk en aangenaam... Hij is een kleine, schriele oude man, met lang recht haar van hemzelf en ziet er uit als de minste geestelijke in Zweden, maar hij heeft geleerdheid als een bisschop en een ijver voor de eer van God, die werkelijk buitengewoon is. Z'n spreken is erg plezierig en zijn milde gelaat en vrome manier van doen verzekeren hem van de liefde van alle oprechten. Hij is de verpersoonlijking van godsvrucht en hij komt op mij over als de levende vertegenwoordiging van de liefdevolle apostel Johannes'. Toen John Wesley op 2 maart 1791 stierf in de leeftijd van 88 jaar, trokken de dagen daarna tienduizenden langs de baar.

Een grote morele hervorming was het gevolg van deze geestelijke opwekking in de achttiende eeuw. Alcoholisten gingen weer aan het werk, huwelijken werden geheeld en het gezinsleven bloeide weer.

Maatschappelijk gezien liggen de wortels van de afschaffing van de slavernij in de negentiende eeuw in het protest, dat Wesley daartegen liet horen in de achttiende eeuw. De slavernij, die alsmaar gepraktiseerd en gehandhaafd bleef, in de Engelse koloniën, noemde hij 'de samenvatting van alle schurkenstreken, gewoonlijk genaamd slavenhandel'.

Invloed Whitefield

Aanvankelijk had Whitefield veel verdriet gehad van de oppositie van de Wesleys: 'Velen, zeer velen van mijn geestelijke kinderen, die, bij mijn laatste vertrek uit Engeland, hun ogen zouden uitgegraven hebben om ze mij te geven, zijn zó bevooroordeeld door de Wesleys, die het leerstuk van de verkiezing in zulke verschrikkelijke kleuren schilderen, dat ze me niet wilden horen of zien of mij de minste steun wilden geven. Ja, sommigen van hen zonden dreigbrieven, dat God mij spoedig zou verdelgen'.

Maar het tij keerde spoedig, mede door de verzoeningsgezinde houding van Whitefield. Hij bleef spreken van 'mijn lieve ('dear'), lieve, oude vrienden, de heren John en Charles Wesley, die ik nog altijd liefheb als mijn eigen ziel'.

Whitefield had niet alleen een grote ingang bij het 'gewone volk' (common people), maar ook een ruime toegang tot leden van de koninklijke familie (met name de Prins van Wales) en de adel, waaronder met name genoemd moet worden Lady Huntingdon, die hem op een bijzondere wijze steunde en in alle opzichten probeerde zijn werk en invloed te 'promoten'.

Mede onder zijn invloed keerde het tij in de Kerk van Engeland en in vele andere kerken. In de organisatorische schaduw van Wesley bleek en bleef de invloed van Whitefield vooral in het 'verborgene'.

Whitefield leidde een biddend leven. Van 4.00 tot 5.00 uur 's morgens bracht hij door in gebed. Hij leefde heel dicht bij God.

Ook in Nieuw Engeland was zijn invloed groot, met name door zijn aandeel in de 'Great Awakening'. De negerbevolking in de koloniën is hij tot grote zegen geweest. Whitefields prediking resulteerde o.a. in het ontstaan van de 'negro-spirituals'. Slaven herhaalden voortdurend tijdens hun werk korte pakkende zinnen, die ze uit zijn mond hadden gehoord. Op den duur kreeg deze herhaling een ritme en hun van nature muzikale ziel verbond daar een melodie aan.

In die dagen stond het ter discussie of de neger een ziel had. Whitefield was de eerste, die deze vraag positief en hardop beantwoordde. Helaas kwam hij niet tot de overtuiging, dat slavernij op zich verkeerd is. Wél pleitte hij voor een menswaardige behandeling.

Ooit bezocht hij ons land en preekte in verschillende Hollandse steden met behulp van een tolk. Schotland bezocht hij veertien keer en toen hij voor de dertiende keer de Atlantische oceaan overstak naar Amerika, stierf hij daar, na voor duizenden te hebben gepreekt 'in het harnas' op 30 september 1770 en op 56-jarige leeftijd. Hij had bepaald, dat als hij in het buitenland zou sterven, dat John Wesley dan de officiële rouwdienst in Engeland zou leiden. En zó gebeurde het.

George Whitefield leerde de evangelische wereld een nieuwe manier van preken. Tallozen werden een eeuw lang door hem geïnspireerd, onder wie Charles Haddon Spurgeon.

Diverse beïnvloeding

Kerkelijk gezien werden de volgelingen van Whitefield steeds meer gevonden in de pastoriën van de Kerk van Engeland, maar ook van bijna alle andere kerkelijke denominaties, terwijl de Wesleyanen meer op hun eigen 'meetinghouse' (plaats van samenkomst) aantrokken. Anders gezegd: De invloed van George Whitefield was vooral kerkelijk bepaald, terwijl de invloed van John Wesley vooral in de 'groepen' te vinden was, die toch nog op enigerlei wijze een band met de kerk kenden of bewaarden.

En het komt mij voor, dat deze structuren tot op vandaag de dag zijn terug te vinden, daarbij in aanmerking nemend, dat de evangelischen 'uit Amerika komen', waar het Wesleyanisme vooral wortel geschoten heeft, mede onder invloed van de pragmatisch ingestelde Amerikaanse volksziel.

Tenslotte dient hierbij te worden aangetekend, dat de invloed van Wesley en Whitefield kennelijk nooit zo groot had kunnen zijn, als ze geen lid waren geweest van de volkskerk.

Dit wijst de geschiedenis uit!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen