Bijbel, belijdenis, formulier

Spelen er niet lelijker dingen dan het verstorven heiligen aanbidden?

De kerkelijke formulieren, gelezen bij doop en avondmaal, bij huwelijk en bevestiging van ambtsdragers, zijn vertrouwde klanken in de eredienst. De vraag naar de begrijpelijkheid ervan wordt in hervormdgereformeerde gemeenten in toenemende mate gesteld. Vertolken ze de bijbelse leer in de taal van onze tijd? Ds. R. J. van de Hoef: 'Ik vind dat het huwelijksformulier een meer nieuwtestamentische invulling kan en moet krijgen'. Ds. A. A. Floor: 'Wat ik jammer vind van het huidige formulier voor de bevestiging van diakenen, is dat er geen verwijzing in staat naar de grote Diaken, Jezus Christus'. Ds. P. H. van Trigt: 'De formulieren voor doop en avondmaal zou ik voor geen goud willen missen'.

Onder formulieren verstaan we 'de kerkelijke geschriften die in de liturgische handelingen van de kerk gebruikt worden. In de kerken van de Reformatie, met name de gereformeerde, geven ze een schriftuurlijke, confessionele uiteenzetting of van het sacrament dat bediend wordt of van het ambt waarin de bevestiging plaatsvindt, of van het huwelijk, de openbare belijdenis of van de ban en wederopneming', schrijft prof. dr. K. Dijk in de Christelijke Encyclopedie. De hoogleraar zegt verder dat de formulieren niet alleen de gemeente moeten onderwijzen, maar ook de eenheid der kerk doen uitkomen, willekeur tegengaan en de objectiviteit van de kerkelijke handelingen bewaren. In de gereformeerde kerken in Nederland zijn de formulieren afkomstig van Petrus Datheen en van verschillende synoden. Ze werden ontleend aan de orde van de Palts, die ze weer overgenomen had van Calvijn.

Ds. Van de Hoef, emeritus-predikant in Ede, is overtuigd van de waarde van onze formulieren. 'Ten aanzien van kerkelijke handelingen als huwelijks-en ambtsdragersbevestiging en rondom de sacramenten krijgt de gemeente in het kort een stuk bezinning op wat er gaat gebeuren. Als de gemeente avondmaal viert, is het nodig dat ze weet waartoe dat plaatsvindt. Bij de doop ligt dat net zo: onderwijs vanuit het Woord van de Heere God op een kerkelijke handeling.'

Ds. Van de Hoef maakt een vergelijking met onze belijdenis, de Drie Formulieren van Enigheid: 'De belijdenis der kerk is breder. Een formulier richt zich op een kerkelijke handeling, terwijl de belijdenis zich richt op het geheel van het geloofsleven. Het zou verschralend werken als de formulieren rond avondmaal en doop niet meer gelezen zouden worden. Het is nodig dat er een voorbereidings-en een dankzeggingsdienst is, om de opdracht van Christus helder voor ogen te hebben. Ik acht die bezinning van grote waarde'.

Huwelijksformulier

'De Heilige Schrift gaat boven alles uit, is onze enige norm. De belijdenis staat op een lager niveau en kan gecorrigeerd worden, als daarin dingen staan die niet naar de Schrift zijn. Dat zegt de belijdenis zélf. De praktijk is wel dat zo'n belijdenis na eeuwen zeer getrouw de Schriften blijkt te vertolken. Denk aan onze Heidelbergse Catechismus. Dat ligt vrij vast. Een verandering in de belijdenis vindt niet zomaar plaats.

De kerkelijke formulieren liggen nog weer op een ander niveau dan de belijdenis. Zij komen volgens mijn gevoel eerder voor een wijziging in aanmerking. De belijdenis grijpt dieper. Ik meen ook dat zo'n formulier gewijzigd kan worden, omdat het regelmatig in de kerk wordt gebruikt. Als er woorden of zinnen in staan die niet zo goed meer overkomen, is dat knap ernstig. Doop-en avondmaalsformulier komen elke keer terug. De belijdenis heeft een andere functie. Als de vraag komt of een formulier niet wat eigentijdser geformuleerd kan worden zónder aan de inhoud afbreuk te doen, dan sta ik daar positief tegenover. In ons huwelijksformulier kunnen sommige dingen iets anders gezegd worden. Ik vind dat het oude formulier ook een meer nieuwtestamentische invulling zou moeten krijgen. Het is jammer dat niet heel duidelijk gezegd wordt dat het huwelijk een afspiegeling is van het huwelijk tussen Christus en Zijn gemeente. Wat betekent het hoofd-zijn van de man? Dan valt de nadruk niet op het "de baas-spelen", maar op gevende liefde. Op het priester-zijn. Dat element zou er eigenlijk nog ingebracht moeten worden, waardoor het formulier zou verbeteren.

De moeilijkheid is dat een vereniging als de Gereformeerde Bond die formulieren niet kan veranderen. Je moet je dan tot de synode wenden. Je zou het moderamen van de synode kunnen vragen: "Wij zijn vanwege de. inhoud op die oude formulieren gesteld, voelen ons er nauw aan verbonden, maar we willen alleen wat wijzigingen voorstellen. Wilt u dat via een commissie realiseren? " Dan krijgt het een officieel karakter. Misschien moeten we er ook andere kerken bij betrekken.'

Ontwikkeling

'Het huwelijksformulier zou ik een meer nieuwtestamentische invulling willen geven, met een passage over het priesterlijke van Christus. Nu ergeren sommigen zich aan het deel waarin Sara Abraham haar heer noemt. Dat kan best anders gezegd worden.'

Hier wreekt zich toch ook invloed van de hedendaagse cultuur, die haaks staat op de Schrift?

'Jawel, daarom mag je geen wezenlijke elementen uit de Bijbel verdoezelen. Maar in de verhouding tussen man en vrouw zie je wel een ontwikkeling in de openbaring van de Heere God. Elkana had twee vrouwen, daar wordt in de Bijbel niets van gezegd. Het was wél een nare situatie. Er staat van Abraham, die met Hager trouwt, ook niet expliciet bij dat het verkeerd is geweest. Als je dan Sara aanhaalt die Abraham heer noemt, zonder het Nieuwe Testament aan te wijzen over het priesterzijn van de man in zijn gezin, doe je het geheel van Gods openbaring te kort. Hoe geef je inhoud aan het heer-zijn in je huwelijk? Ik geef toe dat je dat als predikant de laatste jaren meer moest uitleggen, dus de tijdgeest speelt zeker mee.

Lettend op het geheel van Gods openbaring en ziende dat door een gebrekkige formulering misverstanden ontstaan, pleit ik voor een aanpassing van het huwelijksformulier. De dingen die ik anders verwoord zou willen hebben, schrijnen vanwege ontwikkelingen in de cultuur in onze tijd sterker.'

Zondenregister

'Het avondmaalsformulier bevat een verouderd zonderegister. Ik heb geen bezwaar tegen een zonderegister, maar je moet er wel voorzichting mee zijn. Spelen er vandaag de dag niet veel lelijker dingen in de gemeente dan het aanbidden van verstorven heiligen? Die passage is tegen de rooms-katholieke kerk gericht, maar wie zal er onder ons een verstorven heilige of een engel aanbidden? Ik denk niet zo veel mensen. De opstellers hebben gedacht aan datgene wat tóen gevaarlijk was. Want het aanbidden van verstorven heiligen ging in die tijd ten koste van Christus en dat mag niet. In onze tijd zou ik andere dingen invullen of het zonderegister slechts enkele voorbeelden geven. Ik heb in een dienst in Ede een keer het gereformeerd kerkboek van de vrijgemaakten gebruikt. Daarin is de verwoording eigentijdser, hoewel de lijn hetzelfde is. Er wordt gesproken over "allen die niet op de Heere alleen vertrouwen, of Hem op eigenwillige manier vereren, de naam van de Heere door vloeken of op andere wijze misbruiken, allen die de kerkdiensten niet trouw bezoeken of de heiligheid van de sacramenten minachten, allen die aan hun ouders of andere gezagsdragers ongehoorzaam zijn, zich aan menselijk leven vergrijpen of haat koesteren tegen hun naaste, zich niet met hem willen laten verzoenen, allen die getrouwd of ongetrouwd hun lichaam niet rein bewaren, allen die hebzuchtig of verkwistend zijn, alle leugenaars en roddelaars, kortom, allen die zich in woord en wandel als ongelovigen gedragen...".

Ik heb wat moeite met het opsommen van ons zondegerister, omdat je altijd bepaalde zonden niet noemt, die nu wel reëel zijn. Ik denk dat we een drugsverslaafde niet aan het avondmaal kunnen toelaten, maar dat kon door de opstellers van het huidige formulier niet genoemd worden. Het gaat erom dat je geen afbreuk doet aan de intentie. Ik ben daarom niet tegen een bijstelling van het zonderegister. Moet je dingen gaan noemen waarvan je weet dat het niet meer speelt? '

Emotioneel

Ds. Van de Hoef erkent dat mensen aan het avondmaalsformulier sterk emotioneel gehecht zijn. 'Ik vind dat dat emotionele zich vooral richt tot waar het hart van de zaak ligt, waar het werk van Christus belicht wordt, Die in Gethsémané het bloedige zweet uitdrukte. Daar word ik emotionaal. Aan dit indrukwekkende deel moeten we niet komen, ook niet aan het deel over de zelfbeproeving, dat rijk van inhoud is.

Het doopformulier lijkt mij niet zo sterk verouderd wat het taalgebruik betreft. Wel zou het formulier voor de bevestiging van de diakenen aangepast moeten worden. Het moet veel meer uitdrukken dat het niet alleen om aalmoezen, om geld gaat, maar dat je er in situaties van nood voor de ander wilt zijn. Die elementen ontbreken te veel. Het is niet kwaad om hierin ook naar het gereformeerd kerkboek te kijken, dat niet over aalmoezen maar over liefdegaven spreekt.'

Ds. Van de Hoef heeft het formulier van de ban of de afsnijding van de gemeente van Christus nooit in een dienst gelezen. 'We staan in een traditie waarin het mogelijk is iemand buiten de gemeente te zetten en weer op te nemen. Ik hoorde ooit dat iemand zich bij de Jehovah's getuigen aansloot en de vrijmoedigheid nam toch aan het avondmaal deel te nemen. Toen is de ban gelezen en is deze man als lidmaat geschrapt.

Ik vind het goed dat dit formulier er is en blijft, omdat de mogelijkheid er moet zijn om iemand die in openlijke zonden leeft en zich van vermaningen niets aantrekt, na veel waarschuwelingen als lid niet te handhaven. De praktijk zal echter zijn dat iemand die in zichtbare zonde leeft, al lang zelf met de kerk breekt. Of zo'n persoon is geen belijdend lid en doopleden kun je niet schrappen. Het formulier gaat uit van de vermaning van belijdende leden. De heiligheid van de gemeente moeten we vasthouden en tucht moet er zijn, al wordt ze met een bloedend hart uitgeoefend.'

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen