Dagboek in Jeruzalem

Jaarlijks brengen we in deze tijd van het jaar een bezoek aan Jeruzalem, in verband met bestuurlijke betrokkenheid bij de Nederlandse werkgroep ten behoeve van het psychiatrisch ziekenhuis Kfar Shaul en bij het Huis op de Berg, het op de Olijfberg gelegen 'guesthouse', dat vanuit Nederland wordt bestuurd. Hier volgen enkele dagboeknotities, momenten in de waarneming gedurende de eerste week van een twaalfdaags bezoek; enkele impressies buiten de werkzaamheden, die te verrichten waren.

We vertrokken enkele dagen na de gruwelijke bomaanslag op de fruitmarkt in Jeruzalem, waarbij 15 doden vielen en velen werden gewond en zelfs voor het leven werden verminkt. De Jeruzalem Post wijdde dagelijks vele kolommen aan deze aanslag en aan de politieke oorzaken en gevolgen. In de commentaren blijkt hoe verdeeld de Israëli's zijn over de huidige politiek. Over de gruwel van de terreur in het algemeen en de recente aanslag in het bijzonder is ieder het eens. Maar wie heeft nog schone handen in het conflict in het Midden-Oosten? Velen gispen publiekelijk het huidige regeringsbeleid, de barricades voor vrede, die worden opgeworpen, de toenemende onverzoenlijkheid aan beide kanten, Israels grond-en nederzettingenpolitiek. Is het verder nodig, dat Israël zo lang na de aanslag de grenzen sluit van de gebieden, die nu onder Palestijns bestuur vallen? Duizenden mensen, die aan zo'n aanslag part noch deel hebben, raken zo verstoken van arbeid en inkomen.

Dat is voor de veiligheid, zegt Nethanyahu. Hij oogst in toenemende mate weer waardering bij diegenen, die hun kaarten op hem hadden gezet, omdat hij een harde lijn zou volgen, maar die daarin tot heden werden teleurgesteld.

Het sluiten van de grenzen is een wraakoefening, schrijven commentatoren in de Jeruzalem Post. Het bevordert terreur. De terreuracties zijn gericht tegen het vredesproces, zegt Yasser Arafat, zowel tegen het joodse als het Palestijnse volk. Arafat zelf zit achter de terreur, zeggen en wantrouwen echter de haviken in Israël. En de ministersploeg van Arafat blijkt ook niet te deugen. Deze moest grotendeels worden vervangen, wegens corruptie.

Feit is, dat de politieke leiders tot elkaar veroordeeld zijn om een weg naar vrede te vinden. Maar het toch al broze plantje van het vredesproces ligt nu geheel geknakt temeer. De verharding slaat verder toe.

Vrijdag 1 augustus

We vertrekken met een vliegtuig van El Al, dat slechts voor een derde is gevuld; een ongewoon verschijnsel in deze tijd van het jaar. Er blijken aanmerkelijk minder toeristen naar Israël te gaan. Bij de incheck ontmoeten we Wiesje de Lange. Ze heeft in Nederland bekendheid gekregen door haar brieven in het blad Christenen voor Israël. In politiek opzicht een havik van het zuiverste water, activiste tegen het vredesproces, symbool van onverzoenlijkheid aan joodse zijde. We volstaan met een korte begroeting, maar inmiddels vermenigvuldigen zich de gedachten over het uitzicht op of de uitzichtloosheid met betrekking tót vrede. Wat moet er dan echt gebeuren met de drie miljoen Palestijnen? Zal Israël niet een brandhaard blijven zolang met 'de vijand' geen vrede is gesloten?

In Israël zelf ontmoeten we in de transferbus 'tante Greet', één van de drie zusters, die al ver voor de zesdaagse oorlog in 1967 op de Olijfberg woonde. Er was toen nog geen elektriciteit of water. Water moest men of zelf halen, bijvoorbeeld in Bethlehem, of men kwam met een ezeltje met water langs de deur. Maar het leven was er ontspannen. Direct na de zesdaagse oorlog kreeg de Palestijnse bevolking elektriciteit en water en werden de leefomstandigheden aanmerkelijk verbeterd. Maar de verhoudingen tussen joden en Palestijnen verslechterden snel vanwege de politieke situatie. Na de zesdaagse oorlog werd de PLO gesticht met alle consequenties vandien. Palestijnen kwamen om hun politieke rechten. Langzaam maar zeker gingen joden de berg mijden. Vandaag is er weer een tendens, dat joden, bij feestelijke gelegenheden, de berg weer zoeken. Tante Greet heeft intussen heel wat ervaring opgedaan onder de Palestijnen op de Olijfberg. De verschillen tussen de twee volkeren zijn zó groot, zegt ze. Israël is een democratische staat. Een Palestijnse staat zal nooit democratisch wezen. En on derhandelingen met Palestijnen vragen wel om een bepaalde antenne. Ze handelen vaak ook zo onbegrijpelijk.

Zaterdag 2 augustus

Ik zit al vroeg in wat ik noem 'de deur van de tent', de ingang van mijn verblijf, direcl langs de straat, topje Olijfberg. AI vroeg arriveren de bussen met toeristen voor een bezoek aan de Hemelvaartskapel en de kerk van het Onze Vader. Er zijn jaren ge weest dat er geen bus meer kwam. Toeris ten meden de berg. Dat is voorbij.

Na verloop van tijd arriveert de militaire politie. Auto's worden gecontroleerd. Opeens zit een wenende Palestijnse vrouw naast me op de stoeprand. Ze was met haar kistjes met komkommertjes, tomaten, aubergines, druiven en vijgen gekomen voor verkoop onder de passanten. Ze mocht daar echter niet wezen, want de grenzen van de Palestijnse gebieden waren gesloten. Hoe ze er gekomen was, weet ik niet. Feit was wel, dat haar hele handeltje was ingenomen. Wat deden de soldaten ermee? Het gebeurde wel, zo werd me gezegd, dat de soldaten de inhoud dumpten op de vaalt. Zeker, de vrouw was er illegaal. Maar duizenden mensen zijn onkundig van alle politieke ins en outs. Ze willen werken en brood op de plank zien voor zichzelf en hun kinderen.

Van dag tot dag groeit intussen de haat in mensenharten aan beide zijden van de politieke linie. Wanneer zal het eindelijk vrede zijn en zal eenieder onder zijn wijnstok of vijgeboom kunnen zitten?

Dezer dagen is een jeugdgroep van de Gereformeerde Gemeenten op bezoek in het Huis op de Berg, onder leiding van twee docenten van het Calvijncollege in Goes. Ze zouden naar Albanië zijn gegaan, waar de Gereformeerde Gemeenten een zendingspost hebben. Dat kon vanwege de situatie aldaar niet doorgaan. Een eerste ontmoeting met Israël blijkt voor velen van de jongeren een openbaring, 's Avonds houdt Alfred Muller, journalist voor het RD, ND en de EO, een verhaal, vooral over de politieke situatie. Zou meii bij een eerste bezoek aan Israël in staat zijn het complexe politieke probleem ook maar enigszins te onderkennen?

De positie van de christenen, de messiasbelijdende joden ook, kwam aan de orde. In de Gereformeerde Gemeenten is een grondige bezinning op Israël op gang gekomen. Ze hebben met name met messiasbelijdende joden contact. Zending onder Israël wordt vermeden. Men spreekt van Evangelieverkondiging. Maar hoe dan? Hoe langer men met Israël bezig is hoe meer men ontdekt, dat er een geheimenis is. Waarom is zending, afgezien van de belaste term, altijd mislukt? In ieder geval, ook jongeren worden op het spoor van de bezinning aangaande Israël gezet. Deze jongeren trokken er hard aan. Concreet op de Olijfberg. Het Huis op de Berg is er een uitgezochte plek voor. Het wordt ook in toenemende mate bezocht. Het toerisme beleeft laagtij, het huis hoogtij.

Intussen realiseer ik me dat de afgelopen jaren er een verschuiving in betrokkenheid vanuit de kerken in Nederland is opgetreden. Dr. G. H. Cohen Stuart is weg uit Israël en niet vervangen. Contacten met joden zijn naar het me voorkomt in het algemeen minder geworden. Contacten met messiasbelijdende joden zijn groeiende. Hoe is het in hervormd-gereformeerde kring? Vandaag werkt Leon Meijer er voor de GZB. De jaren echter waarin het Bezinnings Comité Israël de bezinning stimuleerde liggen al geruime tijd achter ons.

Zondag 3 augustus

De dienst in de graftuin telt vele bezoekers, van vele nationaliteiten. Ik zit temidden van een groep uit Hongkong. 'U hebt een grote verandering achter de rug, nu Hongkong weer over China valt', zeg ik. 'Hoe voelt dat? ' 'No feelings', geen gevoelens, is het korte en bondige antwoord. Intussen mag ik meekijken in de Bijbel, met de ingewikkelde Chinese 'karakters'. Men leest de woorden van boven naar beneden, van links naar rechts. Ik denk aan de schare die niemand tellen kan, uit alle natiën, talen en tongen.

De verkondiging is bijbels, al wordt veel te veel overhoop gehaald. De voorganger had wel twintig bijbelgedeelten bij de kop. Teveel van 'Het Goede'. Ook in de verkondiging toont zich in de beperking de meester. In ieder geval was er de klare boodschap van het Open Graf, van Kruis en Opstanding. En dat is het altijd wat een dienst in de graftuin toch bijzonder maakt. 'Hij is hier niet' staat op het deurtje bij het graf. Een week later werd die boodschap indrukwekkend vertolkt, bijbels-theologisch doordacht.

De jongeren van de Gereformeerde Gemeenten bleken daarna nog een Arabische dienst te hebben bezocht: dertig kerkgangers, goede inhoud. Laten we ook de Arabische christenen niet vergeten.

Een zondag op de Olijfberg, met zicht op Jeruzalem, mag met recht een rustdag heten. Maar de joden hebben hun rustdag dan al gehad: de sabbat. Teken van de kloof tussen joden en christenen, vanwege de Opstanding van Christus. En de moslims hebben hun rustdag nog een dag eerder gehad. Complexe religieuze wereld, samengebald in Jeruzalem.

Maandag 4 augustus

We zijn een moment op de Ben Yehuda, de straat in het centrum van de stad, waar de kinderen Israels in groten getale plegen samen te komen, vooral op de zaterdagavond, als het leven, na de rust van de sabbat, weer losbarst. Daar vinden tijdens verkiezingscampagnes, voor een verzamelde menigte publieke discussies tussen de politieke leiders plaats.

In de omgeving van de Ben Yehuda vond twee jaar geleden de bomaanslag op een bus plaats, die ook dood en verderf zaaide. Een deel van de Ben Yehuda blijkt te zijn ontruimd. Mensen kijken toe. Militairen zoeken naar een verborgen bom. Kennelijk was er een bommelding, één van de meer dan duizend na de bomaanslag op de fruitmarkt. Het blijkt loos alarm te zijn. Maar in de straat staan de militaire wagens.

Er is, zoals overal in de stad, waar veel mensen samenkomen, verscherpte controle, verhoogde paraatheid. Men vreest nieuwe aanslagen van Hamas of Jihad. Een aanslag komt in Israël zelden alleen. Verder neemt het leven in de stad zijn gewone gang. Het leven gaat verder. Wonden schrijnen bij de nabestaanden. Zij beleven hun rouwperiode daarna.

Men kan tevoren nooit bevroeden waar het gevaar schuilt. We realiseren ons, dat een mens overal bescherming nodig heeft. Het gebed om Gods bewarende en sparende hand staat hier echter toch wel speciaal tegen de achtergrond van dreiging van geweld.

De doden worden in Israël direct begraven. Op de Olijfberg passeert een begrafenisstoet: een open kist, alleen mannen in de stoet. Eerder zagen we uit de verte, hoog op de joodse begraafplaats, een begrafenisstoet: een onafzienbare rij van orthodoxe, zwart getabberde mannen. Midden in het leven zijn ze door de dood omvangen.

Dinsdag 5 augustus

Wat zal de toekomstige status van Jeruzalem zijn? De strijd om Jeruzalem is allang gaande. Ze maakt de kern uit van het vredesproces. De kranten kondigen aan, dat koning Hoessein van Jordanië naar Jeruzalem komt. Later blijkt dat hij toch liever zijn broer Hassan zendt.

We worden geconfronteerd met de strijd om de grond. Er zijn de omstreden nederzettingen. We zien de wijk Har Choma, waar, de bezwaren van Nethanyahu ten spijt, weer een nieuwe joodse wijk zal verrijzen. Olie op het vuur.

Israël probeert de grond in Oost-Jeruzalem stukje voor beetje in eigen bezit te krijgen. Palestijnen zijn soms bereid hun grond aan joden of joodse organisaties te verkopen. Het laatste soms via christelijke organisaties. Van hoger Palestijnse hand is uitgesproken dat het hen de kop kan kosten. Palestijnen, die hun land verkopen, weten hun leven niet langer veilig.

Hoe zal het gaan met het land? Wat gebeurt er met het land van Palestijnen wanneer Jeruzalem helemaal echt hoofdstad van Israël zal zijn, erkend door de volkerenwereld? Wat gebeurt er anderzijds met het land (van joodse eigenaars) wanneer er toch een soort tweedeling van de stad zal komen? Dat laatste is niet waarschijnlijk. Maar onzekerheid is er aan alle kanten. En onenigheid is er zeker, ook onder de joden zelf als het gaat om Israels grondpolitiek. De een ziet deze als noodzakelijk, de ander als geweldpleging van de kant van Israël, waardoor terreuracties worden opgeroepen.

Jeruzalem de navel der volkeren. Wat moet er nog allemaal geschieden in en rondom deze stad voordat de grote dag des Heeren komt? Bidt om de vrede van Jeruzalem.

Woensdag 6 augustus

Vandaag werden we wel heel in het bijzonder geconfronteerd met het feit, dat joden, die verspreid waren over de hele wereld, van noord en zuid, oost en west zijn thuis gebracht in het land van hun vaderen. Maar ook dat (een rest van) het volk de eeuwen door in de verstrooiing werd bewaard, zelfs de verschrikkingen van de holocaust ten spijt.

We ontmoetten een echtpaar, met het ingegrifte nummer van Auschwitz nog op de armen. In mijn herinnering kwam het bezoek aan Auschwitz en Treblenka enkele jaren geleden tijdens één van de kerkhistorische reizen: de verlaten vlakte met de barakken tegen het vallen van de avond; een onvergetelijk schouwspel, herinnerend aan de gruwel der verwoesting. Hier waren mensen, die de bevrijding van Auschwitz hebben meegemaakt. Wat moet dat geweest zijn. Deze mensen lopen over van dank wanneer ze zien dat er christenen zijn die solidair met hen zijn.

Er was de ontmoeting met een hoogleraar, wiens ouders tijdig (in 1933) uit Nederland weggingen naar het toenmalige Palestina, 'het land zonder volk, voor een volk zonder land' (Zangwill).

Er was de ontmoeting met een wetenschapper, wiens ouders toen hij drie jaar was, zich uit Roemenië in Israël vestigden. En al die mensen uit die verschillende culturen en tradities, de eeuwen door bewaard in hun eigen joodse traditie, hebben het land mogen opbouwen. De instroom van mensen gaat nog steeds door. Er is de laatste jaren zelfs sprake geweest van een piek in de immigratiegolf door de komst van duizenden uit Ethiopië en Rusland.

Men staat verbaasd als men ziet wat in een halve eeuw na de vestiging van de staat Israël tot stand is gebracht, dwars door al die verschillende achtergronden heen, dwars ook door alle conflicten heen. Zit hierin niet een aanwijzing, dat het volk terug mocht keren en dat dit alles een plaats heeft in het ondoorgrondelijke geheimenis, dat God met Zijn volk heeft? Is de vestiging van de staat Israël voorspel van de messiaanse verlossing, zoals joden zeggen? Maar dan rondom de Messias, die al gekomen is?

Móéten alle joden ook terug naar hun land? We hebben daarover een gesprek met onze laatstgenoemde gesprekspartner. Die gedachte leeft sterker bij sommige christenen dan bij de joden zelf. Er zijn ook joden in de wereld, die zich geroepen weten - ook in het huidige Rusland - in hun gemeenschap daar te blijven en die gaan steigeren als de suggestie wordt gewekt, dat terugkeer verplicht is. Maar wie terugkeert is welkom. Israël kent geen immigratiestop. Hoevelen zullen nog terugkeren? De grote aliya is nog niet ten einde.

Donderdag 7 augustus

Deze dag staat in het teken van Kfar Shaul, het psychiatrisch ziekenhuis in Jeruzalem, dat met financiële steun uit Nederland is omgebouwd van een bewaarplaats voor holocaustpatiënten tot een volwaardig ziekenhuis. Een afdeling werd geopend, waarin een instituut wordt ondergebracht voor speciaalstudie inzake de psychische gevolgen van immigratie (zie verder de impressie in dit nummer).

Ook Kfar Shaul is een teken van de verschrikkingen van de holocaust. Maar overigens is de plek, waar Kfar Shaul is gevestigd, ook een zwarte plek in de herinnering van joden en Arabieren. In 1948 werd het oorspronkelijk Arabische dorpje gewapenderhand door de Israëli's veroverd, wat gepaard ging met een groot bloedbad. De minister van gezondheid, aanwezig bij de opening van de nieuwe unit, scheerde in zijn toespraak rakelings langs deze gebeurtenis heen. Het was kennelijk in zijn gedachte. Te groter was zijn dankbaarheid om wat tot stand was gebracht.

Is er een volk, dat nooit bloed aan de handen heeft gehad? Ook Israël ligt buiten het Paradijs.

Vandaag mag Kfar Shaul een teken van hoop zijn voor mensen, die psychisch zijn beschadigd. Het is ook een teken van solidariteit van christenen in Nederland met het volk, waarvoor nog beloften open staan.

De loco-burgemeester van Jeruzalem, mevrouw Huebner, zei, dat de geest, die hier bij christenen vandaag achter zit, wel een heel andere is dan die van de kruisvaarders in het verleden. Ze was getroffen door de christelijke liefde.

Wij hopen maar dat alle bezig zijn met en in Israël uit zuivere motieven voortkomt. Blijvende bezinning en kritisch zelfonderzoek is nodig, voor telkens nieuwe generaties.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen