De predikant en de wraak van God (1)

Ter inleiding

Met genoegen gaf ik gehoor aan uw uitnodiging om vanmiddag een lezing voor u te verzorgen. Graag zou ik met mijn bijdrage wat dicht bij huis willen blijven, in het besef dat ik hier sta voor een gezelschap van predikanten die in het dagelijks leven zich (be)geven in de arbeid van prediking, pastoraat en catechese. Ik zal u niet vermoeien met Hebreeuws of Grieks idioom, syntaxis en semantiek, of de finesses van exegetische cruces. In plaats daarvan wil ik proberen het onderwerp op directe wijze neer te zetten in onze tijd en onze kerkelijke praktijk, om vervolgens enkele open lijnen te trekken in de richting van prediking, catechese en pastoraat. Ik doe dat onder de titel die ik telefonisch aan het bureau te Huizen heb doorgegeven, maar die blijkbaar wat vervormd op de convocatie terecht is gekomen: 'De predikant en de wraak van God'.

1. Wie is God?

'Wie is God? ' zo luidt een van de vragen die door de Amsterdamse godsdienstsocioloog H. C. Stoffels werd voorgelegd aan een representatief deel van de EO-achterban. De analyse van zijn onderzoek naar opvattingen over godsdienst en moraal bij EO-leden, dat als titel heeft Standvastig, maar niet onbewogen, werd in november jl. gepresenteerd tijdens de conferentie 'De boodschap en de kloof, die veel aandacht trok. Verschillende beelden van God staan in de beleving van de geïnterviewden naast elkaar. God is de trouwe Vriend bij wie je altijd terecht kunt, de liefdevolle Vader wiens kind je mag wezen. Hij is Degene die door het offer van Zijn Zoon onze schuld heeft verzoend, zo vindt ruim 90% van de geïnterviewden. Iets minder (88%) ziet men God als de Hoogverhevene die richting geeft aan de loop der dingen. De geïnterviewden werd niet gevraagd of God voor hun besef ook de God der wrake is, die het onrecht straft. We mogen ervan verzekerd zijn dat het percentage 'mee eens' antwoorden in dat geval drastisch gedaald zou zijn.

De geïnterviewden kregen ook een aantal bekende psalmen en gezangen voorgelegd, waaruit zij als favoriet kozen het lied 'Abba, Vader, U alleen, U behoor ik toe'.

Een psalm als Psalm 58 : 4 zou de gemiddelde kerkganger niet snel hebben verkozen, waar staat — in de berijming van 1967: Uw knechten zullen zich verblijden, het is Uw wraak die leven doet'. De hoge toon van dit lied zullen weinigen halen, zo het vers al ooit gezongen wordt. In elk geval niet door de velen onder en rondom ons die het antwoord op de vraag 'Wie is God voor u? ' hoofdzakelijk inkleuren vanuit de eigen menselijke verwachtingen, ervaringen en verlangens. En zeker zullen zij dit niet kunnen meemaken, wier spreken over God in de lijn van het moderne plurale denken een voortgaande vervaging en humanisering van het Godsbeeld vertoont.

2. God ter sprake

Diep verankerd in de gereformeerde theologie en in het gereformeerde belijden ligt echter het besef, dat over de vraag wie de HEERE God werkelijk is, uiteindelijk geen zinnig woord valt te zeggen buiten de Schriften om. We kunnen als kleine mensen met onze theologische constructies en religieuze denkbeelden heel hoog springen, maar we zullen de hemel er niet mee bereiken. Omgekeerd heeft vanuit de hemel een Stem geklonken die ons mensen op aarde bereikte. God is de God der openbaring. Die Zelf gesproken heeft. Zelf het initiatief genomen heeft en Zich via Zijn Woord kenbaar maakt. Wat is een predikant in wezen anders dan een gezant (sali'ch) en een vreugdebode (m'basser), in wiens woorden en optreden de Zender Zelf centraal wil staan. Dan komt het er wel op aan dat in onze taal, onze voorstellingen en onze prediking het beeld dat de HEERE God van Zichzelf in de Schrift geeft niet gekortwiekt wordt. De hoogte en diepte, breedte en lengte van het geheel van de Godsopenbaring zal ons (s)preken over Hem sturen en vullen. Hoezeer een gereformeerd prediker ook terdege rekening moet houden met de belevingen, problemen en behoeften van de mensen voor hem, zijn principiële uitgangspunt kiest hij in de Schrift, in wat God over Zichzelf heeft gezegd (vgl. 2 Cor. 4:5).

3. Van Ruler over de wraak

Wie in dit besef God ter sprake brengt, zal in zijn prediking ook over de God der wrake moeten spreken. Het betreft hier namelijk bepaald geen ondergeschikt of marginaal facet van de bijbelse Godsopenbaring. De analyse van de relevante tekstgedeelten wijst uit, dat het thema van de wrake Gods in de boeken van het Oude Testament meermalen een centrale plaats krijgt, zowel literair als kerugmatisch. Een van de weinige theologen die dit gezien heeft, is de hervormde dogmaticus A. A. van Ruler. Uit zijn bundel psalmmeditaties, morgenwij dingen die hij voor de AVRO-microfoon heeft uitgesproken, citeer ik enkele saillante passages.

Sprekend over het gericht van God in Psalm 7 merkt Van Ruler op: Het gericht is tenslotte ook dit, dat Hij het kwade wegdoet. Dat is de grote wraak die over de aarde gaat, waardoor de aarde - de goede en schone schepping van God - wordt schoongeveegd van alle onrecht en geweld. Er zijn in de bijbel geen feestelijker woorden dan de wraak, de vergelding en de toorn van God; daarin liggen alleen maar positieve dingen: God wil een bewoonbare aarde'. En in een commentaar op Psalm 28 : 5 zegt hij: De wraak en de vergelding zijn geen benedenmenselijke, dierlijke realiteiten, zij zijn veeleer bovenmenselijk: alleen God Zelf is er werkelijk toe in staat. Daarom worden wij in het Nieuwe Testament ook vermaand om zó in de liefde met onze naaste, ook met onze vijanden, om te gaan, dat er plaatsruimte overblijft voor de toorn, omdat de wraak niet aan ons is, maar Gode toekomt en Hij het zal vergelden. Maar daar blijft in het godvruchtige hart dan wel behoefte aan. Wij zien de mensen maar domweg hun gang gaan. Zij letten niet op de daden van de HEERE God. Tenslotte denken de mensen dat alles maar kan, dat het goede kwaad is en het kwade goed. Dan tieren het onrecht en het geweld welig op de aarde. Een een onmetelijke zee van leed wordt uitgestort over de mensen. De goddeloosheid verduistert de zin van het bestaan en de zin van de wereld. Vanuit de diepten van dit leed rijst vanzelf de bede om de vergelding omhoog. Een mens wil zien dat God rechtvaardig is (...)'.

Tot zover de citaten. We herkennen in deze woorden specifieke accenten van Van Rulers theologische conceptie, maar tegelijk een trefzeker gevoel voor wat het Oude Testament bedoelt met de notie van de wraak van God.

4. En wij dan?

Naar mijn indruk hebben veel predikanten, geheel anders dan Van Ruler, echt moeite om het bijbelse spreken over de wraak van God in hun theologische denken en in hun prediking te integreren. Zeker, er wordt onder ons ook gepreekt en gesproken over de toorn en het gericht van God, maar dat zo 'afstotende' thema van de wraak van God vermijden we liever. Een tweetal kleine peilingen in christelijke gereformeerde kring — maar het zal onder u niet veel anders zijn — rechtvaardigen dit vermoeden.

Ten eerste heb ik gekeken naar de Apeldoornse Studie Wegen en Wensen van W. H. Velema. Hierin staan de registers van zestig jaargangen van de prekenserie 'Uit de Levensbron'. Van de ongeveer 1000 preken over het O.T. die geregistreerd zijn, gaat er zegge en schrijve één expliciet over een wraaktekst: Jesaja 63 : 1-6, de profetie van het wraakgericht van God, die met bloedrode klederen uit het vertrapte Edom terugkeert te Sion. Over het lied van Mozes (Deut. 32), dat zo'n centrale plaats in het Oude Testament inneemt, staan vijf preken vermeld — maar geen daarvan gaat over de apotheose van dit lied, waarin de wraak Gods het hoogtepunt vormt. Over de hoofdstukken Jesaja 34 en 35, die nota bene de eerste Jesaja afsluiten, geen enkele preek. Evenmin over de confessiones van Jeremia, waarin geregeld om Gods wraak geroepen wordt. Ook Micha 5 : 14, dat een sleutelpositie in het boek Micha heeft, komt niet aan bod. Uit Nahum wordt tweemaal gepreekt, en dan niet over de kernverzen 1 : 2-3, maar over een klein onderdeel in vs. 7 en VS. 15, waar sprake is van Gods goedheid. Veelvuldig is uit de Psalmen gepreekt (±175 keer), maar uitgerekend niet over die Psalmen, waarin het over de wraak Gods gaat (18, 58, 79, 94, 99, 149). Dit beeld wordt bevestigd door een tweede peiling die ik uitvoerde, en wel onder de laatste twintig jaargangen (86-105) van De Wekker. Twintig jaargangen bevatten tezamen ongeveer 1000 meditaties. Geen enkele daarvan gaat expliciet over een wraaktekst.

Wie deze nogal schrale oogst onder 1000 preken en 1000 meditaties vergelijkt met de belangrijke plaats die de bijbelschrijvers aan de notie van de wraak Gods toekennen, moet wel tot de conclusie komen dat het tota Scriptura onder ons wellicht niet helemaal zo functioneert als wij het met de mond wel belijden. Dit zal behalve voor de prediking ook wel gelden voor de catechese en voor het pastoraat. En hoe zit het met de psalmen die wij in onze erediensten laten zingen? Wordt bijvoorbeeld Psalm 139 : 14 ('doorgrond m' en ken mijn hart, o HEER') niet veelvuldig gezongen, maar bijna nooit Psalm 139 : 13 ('zou 'k hen niet haten in mijn hart, wier snode haat uw goedheid tart') ?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen