Over het bijbelboek Prediker

De uitleg van prediker

In het eerste artikel hebben we een aantal kenmerken genoemd van dit uitermate boeiende en actuele bijbelboek. We willen nu op een aantal bijzonderheden ingaan. Het is namelijk een feit dat velen binnen de Christelijke Kerk zich intensief met dit bijbelboek hebben beziggehouden. Het is door professoren wel het moeilijkste genoemd van de canonieke boeken van de bijbel. Van Luther is bekend dat hij eraan twijfelt of Prediker in alle verklaringen, die tot zijn tijd bekend waren, volledig recht is gedaan. Veel commentaren uit de geschiedenis van de Vroege Kerk zijn vol van de meest fantastische denkbeelden hierover. Een en ander mag ons bescheiden maken wanneer we over dit boek nadenken. Laten we de raad ter harte nemen, die de HEERE aan Job geeft: 'Wie is hij, die de raad verduistert met woorden zonder wetenschap? ' (Job 38 : 2)

Des te moeilijker een bijbelboek is, des te meer hebben we de Goddelijke Uitlegger nodig om ons de inhoud ervan te verklaren. En dat geldt zeker voor dit bijbelboek. Buiten deze Goddelijke Onderwijzer is het licht, dat in ons is, enkel duisternis. Want een boek, dat God als Auteur heeft, kan niet anders dan waarheid bevatten. Het kan geen aanleiding geven tot fouten of vergissingen.

Er staan in de bijbel duistere passages die wij met ons van nature verduisterd en na ontvangen genade verlicht, maar niettemin begrensd verstand niet kunnen doorgronden. Dat mag ons nederig maken. Maar er staan in de bijbel ook genoeg gedeelten, die de Heilige Geest helder weet te maken voor ware gelovigen waardoor hun het licht opgaat. Denk aan Augustinus en Romeinen 13 : 13-14; de tekst van zijn bekering in 386 in de tuin van Milaan! Denk aan Luther en Romeinen 1 : 16 en 17; en het was alsof hij het paradijs binnenging! Denk aan Kohlbrugge en zijn ontdekking van de komma in Romeinen 7 : 14; het werd de basis van heel veel theologie! En zo worden we geschikt gemaakt om God al de eer te geven.

Wat we voortdurend nodig hebben wanneer we, geoefend in de school van God, ons zetten tot de uitleg der Schrift, is gebed, geloof, bescheidenheid en ijver. De moeiten die we daarin ondervinden, mogen als bladeren en bloemen zijn waarmee de kroon des geloofs is gevlochten. Ze herinneren ons aan onze zwakheid en onkunde, maar ook aan de kracht en wijsheid van Christus. Zalig indien ze ons brengen aan de voeten van deze Heiland en in de hof van Zijn genade. Dat ook het bijbelboek Prediker ons bij Christus, de Wijsheid Gods en de Kracht Gods, mag brengen.

De schrijver van het boek Prediker

Na alles wat tot heden genoemd is en gegeven het feit dat we deze artikelen de naam hebben gegeven 'op de school van Salomo', zou het antwoord op de vraag naar de schrijver van dit bijbelboek duidelijk moeten zijn. Dat is natuurlijk Salomo. Maar zo natuurlijk is dit niet. Dat wij Salomo als schrijver van Prediker noemen - en we menen daar goede gronden voor te vinden in de Schrift zelf - , maakt onze positie in dit opzicht duidelijk.

Immers van de kant van de historisch-kritische wetenschap wordt betwijfeld dat Salomo schrijver zou zijn geweest van het bijbelboek Prediker. Dat hoeft ons niet te verwonderen. Echter ook van de kant van gereformeerde uitleggers wordt het auteurschap van Salomo van het bijbelboek Prediker in ieder geval sterk in twijfel getrokken. Zo hoorden we dit nog onlangs van onverdachte zijde. Overigens zonder dat iets te kort werd gedaan aan het Goddelijk gezag en de inspiratie van dit bijbelboek.

Wat we begrepen hebben, is dat er allerlei argumenten worden aangedragen van taalkundige en inhoudelijke aard waaruit duidelijk zou zijn dat het bijbelboek Prediker onmogelijk geschreven kan zijn in de tiende eeuw, de tijd van Salomo, maar eerst in de derde eeuw voor Christus door een overigens onbekende auteur.

Toen we een paar jaar geleden de artikelen over Spreuken voorbereidden, hebben we een boek genoemd dat we ook nu met het oog op bovengenoemde gaarne ter lezing willen aanbevelen. Het boek draagt als titel: Verkenningen in Spreuken en Prediker. Het is uitgegeven in de serie Theologische Verkenningen, Bijbel en Exegese, onder redactie van drs. A. G. Knevel, dr. M. J. Paul, dr. J. Broekhuis en anderen, in samenwerking met de Evangelische Omroep, Kampen, 1989.

In de paginae 104-174 wordt een en ander gezegd over het bijbelboek Prediker. Dr. M. J. Paul gaat in op het auteurschap van het boek Prediker. Mevr. drs. A. E. M. A. van Veen-Vrolijk geeft taalkundige argumenten voor en tegen het Salomonische auteurschap van het boek Prediker en wijdt tevens een hoofdstuk aan het eigen karakter van Prediker binnen de Israëlitische wijsheidsliteratuur. Drs. C. C. Stavleu bespreekt Prediker en de omringende wereld. Ds. W. van Benthem gaat in op de plaats van het boek Prediker in de canon. Drs. H. J. de Bie wijst op de wijsheid van de Prediker. Verder worden twee gedeelten uit Prediker besproken door dr. M. J. Paul en dr. J. Broekhuis, resp. over Prediker 3:1-15 en 7:16-17.

We kunnen onmogelijk op al het gestelde in de hoofdstukken van bovengenoemd boek uitvoerig ingaan, maar we willen toch graag op enkele zaken wijzen.

Taalkundige argumenten

Mevr. drs. A. E. M. A. van Veen-Vrolijk heeft in bovengenoemd boek allerlei taalkundige argumenten voor en tegen het Salomonische auteurschap van het boek Prediker onderzocht, op grond waarvan de in het begin van de negentiende eeuw opgekomen bijbelkritiek Salomo verworpen heeft als de schrijver van dit bijbelboek. Duidelijk is dat Prediker een heel eigen taal en stijl heeft, verschillend van andere Hebreeuwse bijbelboeken uit de tiende eeuw en van andere bijbelboeken uit de tijd na de ballingschap. Ook zijn er verschillen in dit opzicht met Spreuken en Hooglied.

Maar nadat zij alles onderzocht en de taalkundige gegevens in de juiste context bezien en beoordeeld heeft, is toch haar conclusie dat er geen dwingende redenen zijn het boek Prediker na de ballingschap te dateren, omdat we ook oog dienen te hebben voor de geheel eigen aard van Prediker als bijbelboek. Ze stelt dat veel taalkundige verschijnselen - we gaan daar niet diep op in, omdat het anders te technisch wordt - uitstekend passen in de tiende eeuw voor Christus en het auteurschap van Salomo aannemelijk maken.

Inhoudelijke argumenten

De belangrijkste inhoudelijke argumenten, die tegen het auteurschap van Salomo worden aangevoerd, zijn de volgende. De naam van Salomo komt in het boek Prediker niet voor. De pessimistische kijk op het leven, zoals men het boek Prediker ons inziens ten onrechte typeert, zou niet pas­ sen bij een koning als Salomo. Het bijbelboek zou meer de geest ademen van allerlei filosofische scholen van de hellenistische cultuur in de derde eeuw, althans daar aanzetten toe geven. Daarbij komt ook nog de vraag of een koning als prediker kon optreden. De negatieve toestanden, die Prediker signaleert, zouden niet passen bij een koninkrijk als van Salomo met zijn onvoorstelbare weelde en voorspoed. Het slot van Prediker (12 : 9-14) zou door een ander geschreven zijn, wellicht om aan de inhoud van het hele boek een bepaalde wending te geven zodat dit bijbelboek als canoniek werd aanvaard. Sommigen onderscheiden zelfs wel vier of meer schrijvers We merken dat er nogal wat om Prediker is te doen geweest en nog is.

Qohèlèth

Het is een onloochenbaar feit dat de naam Salomo niet in Prediker voorkomt. Het Hebreeuwse woord, dat met 'prediker' is vertaald, is qohèlèth. Dat woord komt alleen in dit bijbelboek voor. Qohèlèth is een tegenwoordig deelwoord in vrouwelijke vorm van een werkwoord dat bijeenroepen betekent en op andere plaatsen in het Oude Testament wordt gebruikt. Dit tegenwoordig deelwoord in deze vorm duidt op iemand, die een hoog ambt bekleedt, een vergadering bijeenroept en het woord voert. We zouden dus kunnen vertalen met woordvoerder, voorzitter of prediker.

Maar het enkele feit dat de naam Salomo niet wordt genoemd, hoeft bepaald nog niet te betekenen dat hij dit bijbelboek niet heeft geschreven. We vinden in Prediker genoeg toespelingen die op hem wijzen. De auteur is: de zoon van David, de koning te Jeruzalem' (1 : 1). Hij zegt: Ik, prediker, was koning over Israël te Jeruzalem' (1 : 12). Hij stelt: Zie, ik heb wijsheid vergroot en vermeerderd, boven allen, die vóór mij te Jeruzalem geweest zijn; en mijn hart heeft veel wijsheid en wetenschap gezien' (1 : 16). Hij omschrijft zijn grote rijkdom (2 : 4-9) als 'meer dan allen, die vóór mij te Jeruzalem geweest waren'. Dat is geheel overeenkomstig met wat de Schrift elders zegt van Salomo; vergelijk 1 Koningen 3 en 4. Daarbij lezen we in 1 Koningen 8 : 1 dat Salomo 'de oudsten van Israël, en al de hoofden der stammen, de oversten der vaderen, onder de kinderen Israels' vergaderde te Jeruzalem. Daarin heeft vooral de tempelbouw en het koningschap een belangrijke rol gespeeld. Maar ook onderwees hij het volk (zie 1 Koningen 4 : 32 en 2 Kronieken 9 : 7). Salomo is inderdaad een echte qohèlèth.

Joodse en christelijke traditie

Misschien is de naam qohèlèth een schuilnaam geweest. We weten dat volgens joodse en christelijke traditie Salomo drie boeken geschreven heeft, namelijk: Hooglied, Spreuken en Prediker. Als Jedid-Jah (zie 2 Samuel 12 : 25) schreef hij in zijn jeugd het boek Hooglied. Op middelbare leeftijd schreef hij als Salomo het boek Spreuken. En in zijn ouderdom schreef hij als Qohèlèth het boek Prediker. Wanneer hij de oude dag beschrijft (12 : 1-6), doet hij dat op de manier zoals alleen iemand zelf ondervonden heeft.

Eveneens volgens dezelfde traditie heeft hij dit laatste boek geschreven, nadat hij tot bekering is gekomen over zijn zondige levenswijze als koning om daarmee ook anderen te waarschuwen. Wat dat betreft had Salomo zijn vader David als voorbeeld. Immers, ook David is in zonde gevallen. Hij werd een overspeler en moordenaar. Maar David is voor God ook in de schuld gekomen en heeft Psalm 51 gedicht. Salomo echter schrijft voor heel de Kerk des HEEREN een boek als een plechtig en voortdurend getuigenis van zijn bekering voor God. Verstaan we dit getuigenis?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen