Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Bavinck blijft boeien (1)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Bavinck blijft boeien (1)

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

postin deze serie artikelen staat de theologie van Herman-Bavinck (1854-1921) centraal. Zijn visie op de inspiratie van de Schrift is voor ons van belang. Ook heeft deze theoloog uit de Gereformeerde Kerken ons iets te zeggen met het oog op de ontwikkelingen in eigen kring. In dit eerste artikel een inleiding op zijn persoon en werk.

Geestelijke herkenning

Herman Bavinck werd geboren in een afgescheiden pastorie. Zijn vader, Jan Bavinck (1826-1909) was dominee in Hoogeveen. Een zeer bescheiden man, die door zijn bevindelijke prediking het leven en de theologie van zijn zoon stempelde. Terugdenkend aan zijn vader zei Herman later: 'de preekstoel was zijn troon en wat hij daarop naar voren bracht, getuigde van gezonde mystiek.' Deze afgescheiden achtergrond verklaart waarom het werk van Herman Bavinck voor 'be vindelijk-gereformeerde' christenen zo aanspreekt. Zelfs iemand als G. H. Kersten heeft hem gewaardeerd, ondanks zijn felle kritiek op de veronderstelde wedergeboorte. Herman Bavinck weet op één of andere wijze altijd de toon van het hart te treffen. Zijn theologie is voluit gereformeerd, genormeerd aan de Bijbel en de belijdenis, maar altijd probeert Bavinck de link te leggen naar de praktijk van het geloofsleven. Uit zijn schrijven spreekt de verwondering over de Magnalia Dei, de grote werken van God.

Leiden

Herman Bavinck kreeg zijn theologische opleiding aan de Leidse Universiteit. Dat was heel bijzonder omdat de afgescheiden kerken hun eigen theologische school in Kampen hadden. Het wekte bevreemding dat een vooraanstaand predikant als Jan Bavinck zijn zoon naar het vrijzinnige Leiden stuurde. Anthony Brummelkamp, docent in Kampen zei tegen hem: 'Gij vertrouwt uw zoon aan de leeuwenmuil toe.' Jan Bavinck zag echter in dat een gedegen theologische opleiding belangrijk was en hij wist dat zijn zoon bijzondere intellectuele gaven bezat. Hij wilde hem door deze vorming voorbereiden op een taak voor de kerken. 'Ik vertrouw op de genade van God, die machtig is om mijn kind te bewaren, ' antwoordde hij op Brummelkamps opmerking.

Bavinck bleef altijd met dankbaarheid op zijn studietijd terugzien, hoewel hij het in Leiden niet gemakkelijk had. Het werd geconfronteerd met de schriftkritiek van A. Kuenen en met de vrijzinnige theologie van J. H. Scholten. Hervormd-gereformeerde theologiestudenten zullen zich ook vandaag in zijn situatie herkennen. Aan een studievriend schreef hij later: 'Heb ik iets aan Leiden te danken, dan is het dit: de tegenstander trachten te begrijpen.' Inderdaad dacht Bavinck diep na over de vragen die de vrijzinnige theologie stelde. Hij ging de wetenschappelijke discussie niet uit de weg. Hij nam de argumenten van de moderne schriftkritiek serieus. Hij ging er altijd uit vanuit dat zijn tegenstanders integer waren en oprechte bedoelingen hadden. Hij wist dat goedkope antwoorden geen stand zouden houden. Juist daarom is zijn theologisch denken voor ons nog steeds zo van belang.

Natuurlijk spelen in de huidige discussie met de moderne theologie andere vragen een rol dan 100 jaar geleden. De vrijzinnigheid van toen was anders dan de post­ moderne vrijzinnigheid van nu. Ook toen werden de verzoening door voldoening en de goddelijke natuur van Christus geloochend. Toch was de toon van de discussie nog anders. De vrijzinnigen zochten nog naar een christelijke leer. J. H. Scholten schreef een dogmatiek met de titel De Leer de Hervormde Kerk. Nu zijn we een stap verder. Alles is relatief. Er is geen waarheid meer, er is slechts ervaring van waarheid. Alleen het verhaal over de jood Jezus blijft. Het verhaal gaat... De kloof tussen de gereformeerde en de (post)vrijzinnige theologie is veel dieper geworden. Het gesprek is nauwelijks meer mogelijk, zo verschillend zijn de uitgangspunten geworden. Aangrijpend dat theologen uit de twee scholen waar Bavinck ooit doceerde (Den Heyer uit Kampen en Kuitert van de VU) nu deze (post)vrijzinnigheid doceren. Ondanks alle verschillen in vrijzinnigheid toen en nu, blijft Bavinck van belang. De vorm van de moderne theologie is wel anders geworden en de inhoud strekt veel verder, maar het fundament is hetzelfde gebleven. Beter gezegd: het fundament ontbreekt. Dat doorzag Bavinck. Het fundament van alle theologie is de Bijbel als het gezaghebbend Woord van God. Daarop is de gereformeerde theologie gegrond. Daarom is het nu nog van belang om aandacht te schenken aan zijn visie op de Schrift, op haar inspiratie en op de wijze waarop wij zeker kunnen weten dat de Bijbel de waarheid is.

Kampen en de VU

Na een korte tijd als dominee in Franeker te hebben gewerkt, werd Herman Bavinck in 1883 docent in Kampen voor de dogmatiek. De Doleantie onder leiding van Abraham Kuyper was toen nog geen feit. De dolerenden waren nog in de Hervormde Kerk. Bavinck werd docent aan de oude theologische hogeschool van de christelijke gereformeerde kerken. Later is een groot deel van deze kerken bij de Vereniging tussen afgescheidenen en dolerenden (1892) opgegaan in de Gereformeerde Kerken in Nederland. Dat alles heeft Bavinck dus van zeer dichtbij meegemaakt. Toen werd er al gesproken over het samengaan van beide Gereformeerde predikantenopleidingen in Kampen en Amsterdam in één nieuwe Theologische Hogeschool. Er is tot nog toe nooit van gekomen. (Misschien dat de poging die op de novembervergadering van de triosynode aan de orde is, na meer dan honderd jaar wel slaagt.) Bavinck was voorstander van het samenvoegen van Kampen en de VU. Toen de plannen mislukten door de tegenwerking van de andere Kamper docenten, besloot Bavinck in 1902 op aandringen van Abraham Kuyper naar Amsterdam over te stappen. Daar doceerde hij dogmatiek en de praktisch-theologische vakken. Bavinck maakte na het voltooien van zijn Gereformeerde Dogmatiek een wending en hield zich niet meer zo intensief met de dogmatiek bezig. Er verschenen van zijn hand publicaties over de pedagogiek en de psychologie. Bavinck is tot aan zijn dood bezig gebleven met de dogmatische vragen, vooral met de vragen rond het gezag van de Heilige Schrift.

Herman Bavinck overleed op 29 juli 1921, 66 jaar oud. 'Ik wenste wel dat ik nog even naar de aarde mocht terugkeren, als ik de hemelse heerlijkheid ben ingegaan, om tot al Gods volk en zelfs tot de wereld van die heerlijkheid te getuigen.' Zijn wens kon onmogelijk in vervulling gaan, maar zijn leven en werk getuigden wel van de hemelse heerlijkheid.

De Gereformeerde Dogmatiek

Juist dat maakt de theologie van Herman Bavinck zo aantrekkelijk, zelfs na al die jaren. Het is geen starre strakke dogmatiek. De werken van gereformeerde scholastieke theologen en ook de werken van Kuyper worden nauwelijks meer gelezen en bestudeerd. Voor Bavincks werk is nog steeds belangstelling. De zesde druk van de Gereformeerde Dogmatiek is door uitgeverij Kok opnieuw uitgegeven. In Grand Rapids is een interkerkelijk comité bezig met de vertaling van de Gereformeerde Dogmatiek in het Engels. Het eerste deel van de serie is onlangs verschenen.

Hoe is het werk ontstaan? In april 1895 verscheen het eerste deel over de principes van de dogmatiek. Daarin behandelde hij uitvoerig de leer van de openbaring en.de Heilige Schrift. In het voorwoord schreef hij dat hem drie delen voor ogen stonden. Dit lukte echter niet. In 1897 verscheen het deel over God en de Schepping in 1898 het derde over de persoon van Christus en het werk van de Heilige Geest en in 1901 het laatste deel over de kerk, de sacramenten en de toekomstleer. In zijn Amsterdamse tijd bewerkte Bavinck de vier delen voor een 2e druk. Naast dit standaardwerk verschenen van de hand van Bavinck nog andere publicaties, waaronder een boekje over de Zekerheid des geloofs, waar we in de volgende artikelen nog aandacht aan zullen besteden. Van het leven en werk van Herman Bavinck is behoorlijk studie gemaakt, o.a. door dr. R. H. Bremmer, dr. S. Meijers en dr. J. Veenhof. Ook verschijnt er zo nu en dan nog iets uit het archief dat nog niet eerder werd uitgegeven, zoals Bavincks aantekeningen over de kwestie Netelenbos en een verslag van zijn reis naar Amerika. Bavinck blijft boeien en terecht!

Nog 10 rechtvaardigen?

'Soms krijg ik het gevoel dat de Bonders over de Gereformeerde Kerken denken: zijn daar nog 10 rechtvaardigen? ' aldus dr. Brinkman op de laatste predikantencontio. Het is waar, met name in het SoW-proces staan we vaak kritisch tegenover de Gereformeerden. Is deze houding terecht?                Zou er van de bevindelijke stroming in de Gereformeerde Kerken niets zijn overgebleven? De discussie wordt zo gedomineerd door de theologie van Den Heyer en Kuitert. Er zijn toch ook nog anderen? Vele ouderen in de Gereformeerde Kerken kennen nog steeds de Heidelbergse Catechismus uit het hoofd. Er zijn ook jonge predikanten die durven staan voor de waarheid van Gods Woord. Zij hebben het misschien wel moeilijker dan wij. Natuurlijk blijft de oude tegenstellingen rond de visie op de kerk en de vooronderstelde wedergeboorte bestaan. Maar hooggevoelendheid tegenover de Gereformeerde Kerken past ons allerminst. Zeker niet als wij beseffen dat de ontwikkelingen die daar tot de moderne theologie geleid hebben ook bij ons te constateren zijn. Veelmeer moesten wij als hervormd-gereformeerden onze roeping verstaan, nu de eenwording van de kerken in welke vorm dan ook dichterbij komt om samen met confessionele gereformeerden de handen ineen te slaan. Wie weet, misschien wil God ons ook daar gebruiken om de waarde van de Gereformeerde belijdenis en de traditie die door Bavinck zo magistraal verwoord is, door te geven aan de volgende generatie. We mogen het hoofd niet in de schoot leggen, maar we moeten blijven geloven in Gods verbondstrouw, ook voor de Gereformeerde Kerken.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 12 november 1998

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Bavinck blijft boeien (1)

Bekijk de hele uitgave van donderdag 12 november 1998

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's