Heilshistorie in het Oude Testament (1)

Mij is gevraagd om een aantal artikelen te schrijven over het onderwerp 'Hoe heilshistorisch de geschriften van het Oude Testament' zijn. Het gaat erom dat wordt aangetoond dat óók de geschiedenis zoals zij in het boek van het oude Verbond tot ons komt heilshistorie is. Dit op zijn beurt is weer van belang voor de prediking. De prediking waarin de heilshistorie aan de orde komt zal meer Jezus Christus als brandpunt hebben dan bijvoorbeeld een exemplarische prediking.
Wat is een exemplarische prediking? In het woord exemplarisch zit het woord 'exempel'. De betekenis daarvan is: voorbeeld.
Exemplarische preken gaan over historische teksten uit de Bijbel en dan met name die uit het Oude Testament. De mensen die in deze geschiedenissen een rol spelen worden als een exempel, een voorbeeld, aan de gemeente voorgehouden.
Ofschoon ik niet uitsluit dat er ook nú nog wel exemplarisch gepreekt wordt, meen ik toch dat dit vroeger onder ons meer het geval was dan in het heden.
Zo hoorde men vanaf de kansel preken over het geloof van Abraham, de worsteling van Jakob, de standvastigheid van Jozef, het verraad van Judas, de twijfel van Thomas, etc…
Het leek wel alsof de Bijbel uit losse verhalen bestond. Vrome óf zondige mensen speelden daarin een hoofdrol. De vraag dringt zich aan ons op of het exemplarisch preken wel recht deed en doet aan de eenheid van de heilsgeschiedenis. Of daarin toch niet alle nadruk wordt gelegd op de mens, terwijl het heil dat toch als eerste voorop gaat op de achtergrond verdwijnt.
Puur exemplarisch preken houdt niet alleen het gevaar in dat er alle nadruk wordt gelegd op de mens, maar niet minder dat men zich gaat vereenzelvigen met hem óf haar die vanuit de Schrift voor ogen wordt geschilderd.
Wat ik met dat vereenzelvigen bedoel? Heel eenvoudig dat men gaat denken dat men een zelfde weg moet gaan als de Heere met Jakob is gegaan. Ik noem Jakob als voorbeeld!
Maar is dat zo? Is de gang die de Heere met Zijn kinderen onder het oude verbond is gegaan dezelfde als die Hij vandaag met Zijn kinderen gaat?
Laten wij niet vergeten dat de gangen die God met de Zijnen gaat heel verschillend kunnen zijn. En ook al zijn er kruispunten waarop zij elkaar herkennen, dan nog zijn de wegen die de kruispunten aan elkaar verbinden zo verschillend.
Ik wil er maar mee zeggen dat de Heere geen eenheidsprodukten kent. Het behoort tot Zijn vrijmacht om met de één deze gangen te gaan en met de ander weer die. Wel kan het zijn dat men in het voorbeeld (exempel) het een en ander herkent, maar wat er vóór én er ná komt geheel anders is.
Kort samengevat: in het geestelijk leven is de ene mens geen kopie van de ander. Alle gelovigen verschillen van elkaar en dat met name in de wegen die de Heere met hen gaat.

Uitgangspunt
Al de Schrift is door God ingegeven– Al de Schrift, zowel het Oude als het Nieuwe Testament. Het Oude Testament bevat de voorbereiding en aankondiging van het komende heil in de Messias, terwijl het Nieuwe Testament verkondigt de vervulling in Jezus Christus. Zoals ik in het bovenstaande het Oude Testament omschreef kan dit niet anders bevatten dan heilsgeschiedenis. Jezus Christus, weliswaar nog in windselen gehuld, gaat de gehele geschiedenis mee.
Het Nieuwe Testament laat ons in tegenstelling tot het Oude Testament de vervulling van het aangekondigde heil lezen. In de volheid van de tijd heeft God Zijn Zoon gezonden! Juist vanwege het heil dat gerealiseerd wordt in de komst van de Zoon van God en de Zoon des mensen, noemde A. A. van Ruler het Nieuwe Testament wel het verklarend woordenboek van het Oude Testament. Met andere woorden: óók voor hem was het Oude Testament heilsgeschiedenis.
Zoals bekend zal zijn kent de Bijbel vier eigenschappen. Wij spreken over haar goddelijk gezag, duidelijkheid, volkomenheid en noodzakelijkheid.
Als ik de laatste eigenschap er even uit mag lichten – de drie eerste spreken voor zichzelf – stel ik dat het niet te boud gesproken is dat wij – om zalig te worden – de Schrift, de gehele Schrift nodig hebben, dus ook de boeken van het oude verbond. Al is het nog niet zo helder en klaar als in de boeken van het nieuwe verbond, maar toch wordt óók in die van het Oude Testament over Christus gesproken.
Hoewel de beide Testamenten te onderscheiden zijn, mogen zij niet van elkaar gescheiden worden. Ook moeten zij niet los uitgedeeld worden.
Wij kunnen ons voorstellen dat mensen die nog nooit van het Evangelie gehoord hebben een Nieuw Testament in hun handen gestopt krijgen om dit te lezen. Ook op het zendingsveld is dit het geval! Maar daarbij moet het niet blijven. Al de Schrift is van God ingegeven… Ook het Oude Testament. Van belang is daarom dat beide Testamenten worden aangereikt. Ik schreef: heel de Bijbel is Gods Woord!
Ik schreef: heel de Bijbel is Gods Woord! Dat is evenzeer van toepassing op de afzonderlijke Testamenten. Van Genesis 1 tot en met Maleachi 4 is Gods Woord. Ik zeg dus niet dat in het Oude Testament Gods Woord is te vinden. Zeg ik dit laatste wel, dan bestaat het gevaar dat ik het één voor Gods Woord houd en het ándere niet. Het een is wel waar, maar het andere niet. Alleen... wat is dit anders dan kritiek op de Schrift? En moeten wij juist voor Schriftkritiek niet vuurbang zijn als wij zien op de verwoestende uitwerking daarvan in kerk en samenleving? Natuurlijk wil ik niet zover gaan als wat ik ooit eens hoorde. Iemand vertelde dat hij de geschiedenis van Jona en die grote vis ook zou geloven als het omgekeerde in de Bijbel zou hebben gestaan, nl. dat de grote vis niet Jona, maar Jona de grote vis had opgeslokt. Dat is een simpelheid die niets met de eenvoud van het geloof te maken heeft. Bovendien moeten wij er maar op letten dat in het Oude Testament wel wordt gesproken over bovennatuurlijke; dingen, doch niet over zaken die tegennatuurlijk zijn. Ook in het bovennatuurlijke houdt de Heere de orde van de natuur aan. Met dit alles wil ik niet zeggen dat door ons alles altijd uit de Schrift begrepen wordt. Licht van boven is ervoor nodig om te verstaan wat de Heere ons in Zijn Woord zegt. Daarbij is het niet uitgesloten dat er zaken in de Schrift te lezen zijn die wij nooit zullen verstaan. Ook in het verstaan van de Schriften geeft de Heere zoveel licht als Hij voor ons nodig acht.
Maar hoe het ook zij: al de Schrift is van God ingegeven… In de Bijbel staat alles voor het hier en nu, maar ook alles voor het moment waarop wij het hier en nu gaan verlaten.
En als ik het toespits op het Oude Testament, schrijf ik dat God ons óók daarin bekend maakt de ene troost in leven en in sterven: Jezus Christus.
Daarbij zeg ik niet teveel als ik schrijf dat de christelijke kerk alle eeuwen door heeft beleden en verdedigd wat in de Bijbel staat geschreven. Luther zei – om een voorbeeld te geven –: 'Het Woord zullen zij laten staan!'

Tegenstand
De christelijke kerk heeft al heel vroeg allerlei protesten laten horen als er aanvallen werden gedaan op het Woord.
Met name het Oude Testament moest het al vroeg ontgelden. De aanvallen waren zelfs zo heftig dat het, Oude Testament niet eens meer werd opgevat als het Woord van God. Van heilshistorie en van heilshistorische aspecten was zelfs geen sprake meer. Ik denk in dit verband aan Marcion in de derde eeuw. Het Oude Testament had voor hem geen enkele waarde. In geen geval zag hij daarin de hand van God. Hij kende dan ook aan het Oude Testament een geheel andere waarde toe dan aan het Nieuwe Testament.
Marcion poneerde de stelling dat de God van het Nieuwe Testament onmogelijk Dezelfde kon zijn als die van de boeken van het oude verbond. Het Oude Testament werd door hem toegeschreven aan een Demiurg d.i. een lagere godheid. Deze is wel tot het een en ander in staat. Bij Plato is de Demiurg degene die de wereldorde tot stand brengt, ziende op de eeuwige ideeën. Maar… de Demiurg is niet de God en Vader van onze Heere Jezus Christus. Bij deze Laatste staat hij ver in de schaduw.
Bij Marcion krijgen wij zelfs de indruk dat de Demiurg niet alleen een lagere godheid is, maar ook één die kwaad wil.
Letterlijk vertelt Marcion dat de God van het Oude Testament een boze oorlogsgod is. Bij de verovering van Kanaan laat Hij de zon stilstaan met dit doel dat er zoveel mogelijk geroofd, geplunderd en gedood kan worden.
Naar de mening van Marcion schept de lagere godheid het kwaad en verheugt hij zich erin. De boom van kennis van goed en kwaad getuigt daarvan. Dat de God van het Oude Testament een mindere maet zijn dan die van het Nieuwe Testament, blijkt ook hieruit dat Hij niet alwetend is. Zou Hij alwetend zijn geweest, dan had Hij niet behoeven te vragen: 'Adam, waar zijt gij?'
Van de wet des Heeren zegt Marcion het volgende: 'Hij geeft de wet wel, maar daarmee heeft Hij geen ander doel voor ogen dan dat niemand er naar luistert'.
Ook bevat het Oude Testament om die oorzaak minderwaardige geboden. Er is sprake van een echtscheidingswet. Ook het oog om oog en tand om tand-principe wordt erin gehuldigd.
Van de offerdienst weet Marcion ook al niets goeds te zeggen. Het is, zoals hij dit uitdrukt, een aaneenschakeling van dwaasheden.
Marcion heeft zich een felle tegenstander van het Oude Testament getoond. Hij heeft met alles wat in hem was geprobeerd om het Oude Testament de christelijke kerk uit te krijgen. Het mocht in leer en leven geen plaats hebben. De twee voornaamste redenen, die hij daarvoor opgaf, waren: a. De Godsvoorstelling in het Oude Testament deugde niet; b. De verhalen die erin stonden, waren vrijwel alle van onzedelijke aard. Over Schriftkritiek gesproken!! Marcion wist er wat van! Hoewel ook dit waar is: de Heere Zelf heeft over Zijn Woord gewaakt. Tot op de dag van vandaag doet Hij dit! De aanvallen zijn groot en veel, maar de Heere blijft Dezelfde. Hij wijkt van Zijn Woord nooit ofte nimmer!
(wordt vervolgd)

G. S. A. de Knegt, Barneveld

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen