De ambten hoog, in Wezep

'Onze gemeenteleden hebben invloed van mensen uit de reformatorische kerken en uit de evangelische gemeenten ondergaan', zegt ds. W. Dekker. 'De verschillen in de hervormd gereformeerde beweging zijn groter geworden en met de toegenomen mondigheid nam de verdraagzaamheid af', zegt ds. J. Harteman, 'maar door weg te gaan verleg je de spanningen.' Een reportage uit Wezep over de omgang van ambtsdragers met elkaar.

Vier minuten na de afgesproken tijd drukt ds. Dekker op de bel van de pastorie naast de Dorpskerk. 'Zo is-tie, komt altijd net voor we beginnen', zegt zijn collega. 'Maar áls we beginnen, dat zit ds. Dekker wel midden in het thema.'
'Mensen zeggen in deze tijd bij welke lijn van preken ze zich thuisvoelen en ze brengen dat in de eigen gemeente in. Dat tref je zelfs in het kleinste dorp. Als men het daar niet naar de zin heeft, gaat men naar een naburig dorp, terwijl in een grotere gemeente op de centrale kerkenraad druk uitgeoefend wordt om ruimte te krijgen.'
Ds. Harteman: 'In Wezep is een redelijke verscheidenheid. Zowel in de Dorpskerk als de Vredeskerk zit heel de gemeente.'
Ds. Dekker: 'Ondanks dat veel mensen kiezen voor profilering en een eigen weg gaan, blijft de diversiteit. Het duurt heel lang voor je een uniforme gemeente overhoudt, gelukkig maar. Er zijn veel factoren waardoor gemeenteleden binding aan een kerk of een plaats blijven houden, ook als ze in theologisch opzicht ergens moeite mee hebben. Er is een categorie die trouw blijft én er zijn predikanten en kerkenraden die door hun uitstraling meer mensen weten vast te houden dan anderen. Naar die gave mogen we streven.

Verborgen agenda
Ds. Dekker geeft aan dat het verschil tussen de Wezepse wijkgemeenten historisch verklaarbaar is. 'Stromingen waren er altijd. Voor de oorlog had de gemeente predikanten die breed de mensen wisten te boeien, zoals ds. Bartold van Ginkel, een heel aparte spreker die het gewone volk trok, en ds. J. C. Terlouw, die iets bindends had. Toen namen de spanningen rondom de school en vanwege een confessionele groepering al wel toe. Toen ds. J. C. Stelwagen kwam en er een groep uitging, zat de gemeente in een dieptepunt. Wie overbleef, had frustraties. In de jaren zestig heeft ds. A. Gooijer de gemeente tot grote bloei gebracht, zo hoor je van oudere mensen. Wezep was toen groeigemeente voor de regio en ds. Gooijer zei: "Er moet hier een tweede predikant komen, die best een iets ander accent dan ik mag hebben". Toen is ds. A. Romein gekomen. Ds. Gooijer had een brede blik, stond duidelijk midden in de Gereformeerde Bond, maar wist dat in de gemeente niet alles hetzelfde hoefde te zijn.
Later wilde men een kerk in de nieuwbouw, wat spanningen gaf, want daardoor zouden de stromingen zich meer profileren. In de Vredeskerk wilde men wat eigen beleid ontwikkelen, zoals ritmisch zingen en een zangdienst met de feestdagen.'
Ds. Harteman: 'Ik heb begrepen dat de Dorpskerk-wijk veronderstelde dat haar beleid ook in de Vredeskerk voortgezet zou worden. Met het bouwen van een nieuwe kerk dachten sommige ambtsdragers ook aan een andere vorm van gemeente-zijn. Daardoor ontstonden toen spanningen. Langzamerhand ontwikkelde zich een lijn die van het beleid van de Dorpskerk afweek.'
Ds. Dekker: 'Mensen werken vaak met een verborgen agenda. Het is beter als de dingen bespreekbaar zijn. Sommige vooruitstrevend denkende mensen wilden in de Vredeskerk met een verborgen agenda dingen veranderen, terwijl anderen te goeder trouw hebben meegedaan en daardoor later geschokt waren. Ambtsdragers deden eerst in beide kerken dienst, waardoor behoudende ouderlingen in een zangdienst terechtkwamen. Toen zijn er twee wijkgemeenten gevormd.'
Ds. Harteman: 'De veranderingen zijn vloeiend gegaan. In de jaren zeventig preekte bijvoorbeeld ds. A. Vlietstra uit Doornspijk ook nog in de Vredeskerk. Daarna zijn de verschillen toegenomen.'
Ds. Dekker: 'De twee wijkgemeenten ontwikkelden een eigen beleid, zij het met pijn. Ik moet wel zeggen dat ds. Koeman en ds. Romein later heel goede vrienden waren. Mensen spelen je soms ook tegen elkaar uit.'

Geestelijke benadering
In de jaren tachtig kende hervormd Wezep twee wijkgemeenten die zich niet veel met elkaar bemoeiden, waarbij de centrale kerkenraad vooral een administratief orgaan was. 'Dan kom je op een punt dat de grootte van de gemeente een derde predikantsplaats nodig maakt, maar de plannen liepen vast vanwege angst voor het oplaaien van de polarisatie. Wij dachten nog wel iemand te kunnen vinden die tussen beide wijken instond, maar de vraag was: "Mogen we dat zo'n man aandoen?" Het gevoel kwam dat we daarmee de gemeente niet zouden dienen. Toen is besloten de beide wijkgemeenten op te splitsen. Dat is tussen hoop en vrees gebeurd. Sommigen waren bang dat er dan echt twee blokken zouden ontstaan, maar dat is niet gebeurd: het gaat met vier zelfs beter dan met twee, omdat we vier verschillende mensen zijn. Je krijgt dynamiek. Ik praat met ds. Harteman niet als met iemand van de andere kleur, maar je praat als mens, als gelovige, als ambtsdrager met de ander.'
Ds. Harteman: 'Bij mijn komst voelde ik de angst voor grotere tegenstellingen. Op een beslissende gemeentevergadering kwam het door de opstelling van mijn voorganger, ds. J. van de Ketterij, tot een opening.'
Ds. Dekker: 'Op die vergadering zei ds. Van de Ketterij, die bij ieder als behoudend bekend stond, dat hij "overal kinderen Gods en overal mensen die slechts napraters zijn, ontmoet had. Dat gaat door alle wijken heen. Wie dat weet, zal naar de ander moeten luisteren". Dat was een vrome inbreng, in de goede zin van het woord.'
Ds. Harteman: 'Die geestelijke benadering gaf de doorslag, veroorzaakte bij sommigen een doorbraak. En ds. Bakker en ik hebben de laatste jaren goede ervaringen gehad. Nog nooit heb ik in de Vredeskerk of in De Hoeksteen het gevoel gehad dat ik niet mezelf kon zijn, niet het Woord kon brengen zoals ik dacht dat goed was. De eerste vervelende opmerking moet ik nog horen. Belangrijker is dat we hebben gemerkt dat de prediking van zonde en genade harten raakt en een bepaalde weerstand kan wegnemen. Voor die tijd zeiden velen zwart-wit: "De Dorpskerk staat voor orthodoxie, de Vredeskerk voor modern". Dat het goed gaat, heeft ook te maken met het karakter van de bevolking. Men leeft in Wezep uit het harmoniemodel, men verdraagt elkaar. Men zag de samenwerking van ons vieren als een zegen.'

Ziet u deze indeling in vier wijken als iets positiefs of als praktisch de beste oplossing?
Ds. Dekker: 'Ik ben er zonder meer erg voor. Vanuit de Vredeskerk gedacht: er zijn meer mensen voor de kerk gemotiveerd. In Hattemerbroek staat sinds tien jaar De Hoeksteen, in een gebied dat zich altijd wat achtergesteld voelde. Je ziet dat de stromingen ook een sociale kant hebben. Grofweg gezegd: de rechtse stroming wordt gevormd door de meer gesettelden van vroeger: boeren, middenstanders; in de meer evangelisch-confessionele stroming zitten veel mensen die vroeger bittere armoede kenden en niet naar de kerk gingen. Die achtergrond speelt soms nog mee.
De bouw van twee kerken heeft mensen gemotiveerd: "De kerk is er ook voor ons". De opzet van kerk-zijn is er laagdrempelig, hoort bij die mensen. Vanuit apostolair oogpunt moet je verschillende pijlen op je boog hebben. Mensen worden heel gemakkelijk on- of randkerkelijk als ze niet betrokken worden bij een beleving van kerk-zijn die hen aanspreekt.'

U onderbouwt uw visie vooral historisch en sociologisch, maar hoe doet u dat bijbels?
'Ik vind het missionaire motief een bijbels argument. Paulus preekt één Evangelie, maar legt verschillende accenten, al naar gelang de hoorders. Wij zitten in Nederland met veel verschillende soorten mensen, ook in dit dorp, en dan mogen we ook kijken naar de vorm, de beleving, de manier waarop men het uiten kan. Het is de kunst en de roeping om het hart van het Evangelie in alle kerken te doen kloppen, maar de manier waarop de mensen doordeweeks daarop reageren, in de vormgeving van hun geloof, die mag verschillen. Paulus is er alles aan gelegen om enigen te winnen.'
Ds. Harteman: 'De eenheid binnen de verscheidenheid mag er zijn binnen het kader van Schrift en belijdenis, en dat geldt voor Wezep. We kunnen elkaar aanspreken op de Schrift en de belijdenis van de kerk. Daarbij komt dat we nog veel samen doen. Op de centrale kerkenraad wordt goed doorgepraat. De verschillen zijn niet weg, maar de vooroordelen wel. De sfeer is zodanig dat een gesprek mogelijk is.'
Ds. Dekker: 'Weet jij waarom die vooroordelen ten opzichte van elkaar verdwenen zijn?'
Ds. Harteman: 'Men zette in het verleden gemakkelijk een stempel op de ander; men ontmoet elkaar nu meer. Een van mijn ouderlingen was betrokken bij het beroep van ds. Joh. van Holten naar de Vredeskerk. Hij stond best wat kritisch tegenover het beleid, maar ziet dat men integer bezig is, zonder dat hij alles overneemt. Men voelt zich niet meer bedreigd.'

Vertrouwensbasis
Ds. Dekker: 'Mensen hebben elkaar een underdogrol bezorgd. De een denkt: "Op mij wordt neergekeken, omdat ik conservatief ben". De ander zegt: "Op mij wordt neergekeken, omdat ze mijn geloof in twijfel trekken". Dat heeft een psychologische uitwerking. Als iemand bij het beroepingswerk van de andere wijk meedoet, zit hij er niet meer alleen formeel bij. Ik heb ook gehoord dat de kerkenraad blij was met de inbreng van jouw ouderling. Die man merkt dan: "Ook hier wordt ernstig gebeden om de leiding van God". Laten we het eens op het ambt betrekken: hoe serieus neem je elkaar als ambtsdragers? Gereformeerd zijn is toch de ambten hoog houden, of zetje elkaar buitenspel?'
Ds. Harteman: 'Als de toon goed is, kun je de verschillen juist noemen.'

Ds. Dekker, u spreekt over hetzelfde Evangelie, anders verwoord en beleefd. Herkennen gemeenteleden dat als zodanig of is er ook sprake van een andere gemeentevisie, een ander omgaan met de toe-eigening van de genade?
'Dat is best heel spannend. Je kunt het nooit zo op een rijtje hebben dat je weet dat er nooit een ongeluk gebeurt. Als je echter in gesprek bent en er een vertrouwensbasis is, kun je aangesproken worden als iets te ver gaat. Ds. Harteman en ik hebben samen aangevoeld dat waar de geestelijke eenheid van het geloof in Christus – zondag 1 van de catechismus, waar de hoofdzaak van de leer en het bevindelijke element in elkaar grijpen – herkend wordt, de rest wel wat kan lijden. Kerkenraadsleden hebben vaak veel te weinig geloofsgesprekken, geven zichzelf niet bloot in hun twijfel en aanvechting, in hun vreugden. Waar dat wel gebeurt, ben je niet meer belust op het elkaar vliegen afvangen. Als het gaat om de crisis in onze eigen kring – misschien moeten we léren omgaan met de verscheidenheid –, dan is het een gebrek aan die geestelijke verbondenheid. Ik hoorde van een ring van predikanten, die nauwelijks functioneert; van een ministerie van predikanten waarin nauwelijks met elkaar gebeden wordt. Dat is dramatisch.'

U pleit voor de oecumene van het hart, beleefd in de kerk?
'Als wij dat in de kerk al niet, meer kunnen.'
Ds. Harteman: 'Waar die eenheid ervaren wordt, ga je niet soft met elkaar om. De predikanten in Wezep leggen verschillende accenten, dat weten de mensen. Er is een andere invulling van de eredienst. In het verleden hebben we elkaar op dingen aangesproken, over en weer. Dat scherpt op.'
Ds. Dekker: 'Jazeker. Ook in de kerkenraden hier wordt in alle kerken over de kern van de prediking nagepraat. Dan kom je soms bij de geestelijke kern van de verkondiging. Dat is iets anders dan dat men valt over een woord dat je verkeerd gezegd hebt.'
Ds. Harteman: 'Ik kwam uit Wijk hiernaartoe. Voor mij was de overgang naar de Vredeskerk groter dan voor ds. Dekker omgekeerd. Ik heb moeten wennen, maar de Geest heeft me de vrijmoedigheid gegeven over dingen heen te kijken, om het Woord te verkondigen. Wat uiterlijke dingen betreft sta ik wel een andere gemeente voor. Het sleutelen aan de eredienst met moderne vormen lijkt mij niet de oplossing om mensen bij de kerk te houden. We hebben in de Hervormde Kerk voorbeelden die dit aantonen. Persoonlijk voel ik me thuis in een gemeente die herkenbaar is als een gemeente met een gereformeerd beleid.'

Een jongen zei me ooit over diverse wijken in een grotere gemeente: 'Bij de ene dominee ben je een kind van God, in de andere wijk niet'. Dat schept verwarring.
Ds. Harteman: 'Collega Dekker kent de traditie van onze gemeenten. Tijdens de opening van het winterwerk houden we wellicht een wat andere preek, maar 's avonds praten we samen door met de jeugd van heel de gemeente.'
Ds. Dekker: 'Ik begrijp die verwarring en herken die ook, maar het valt hier erg mee. Komt dat omdat er in de Gereformeerde Bond grotere tegenstellingen zijn dan Wezep kent? De preken tussen de Dorpskerk en de Vredeskerk verschillen wel, maar niet zozeer op dít punt. Het is niet zo dat bijvoorbeeld in de Dorpskerk de mensen van Christus afgehouden worden en wij ze maar naar het avondmaal drijven zonder dat gesproken wordt over de noodzaak van bekering.'
Ds. Harteman: 'Mensen zeggen eerder iets over een stellingname over Samen op Weg, toen ds. Dekker daarover nogal eens schreef, of over de invulling van de eredienst. De gemeenteleden reageren wel, als we kaders doorbreken rond de afspraken over de liturgie.'

Domineeszonde
Ds. Dekker wil de manier van samenwerken in Wezep niet kwetsbaarder noemen dan andere vormen. 'In andere modellen is die kwetsbaarheid net zo. Als je met een aantal collega's erg op elkaars lip zit, kan het ook ontsporen. Behalve het elkaar hoogachten in het ambt – ik noem het tegenovergestelde een domineeszonde! – is de geestelijke benadering altijd van belang. Er moet buiten Wezep niet gedacht worden: "Toevallig stonden daar vier dominees die het goed met elkaar konden vinden, maar verder deugt deze vorm van gemeente-zijn niet".
Ik vind het goed dat in gemeenten waar enige verscheidenheid is, die niet zomaar ontstaat, maar vrucht is van een beleid waarvoor je kiest. Zoals het beleid kan zijn een confessionele predikant te beroepen, kan het ook beleid zijn uit verschillende stromingen in de Gereformeerde Bond te beroepen. Vroeger wisten we dat die stromingen er waren, maar mocht het eigenlijk niet gezegd worden. Ik zie die diversiteit niet als een noodzakelijk kwaad, maar wil de gemeenten dienen met de rijkdom van de verscheidenheid. Maak daarom wel goede afspraken, want je hebt leuke en vervelende mensen, en daarom ook leuke en vervelende dominees. Zelfs als het vervelende mensen betreft, moet de samenwerking niet in de soep lopen.'
Ds. Harteman: 'Een goede plaatselijke regeling is van belang, want een echt collegiale samenwerking staat of valt met het handhaven van afspraken.'

Concurrentie komt in de kerk niet voor, maar als een meisje uit de Dorpskerk trouwt met een jongen uit de Vredeskerk, zegt u beiden toch niet: "Ga toch naar mijn collega, die houdt zulke goede preken ".
Ds. Dekker: 'We zijn er wel ruimhartig mee omgegaan.'
Ds. Harteman: 'Men kiest voor de kerk. Mensen die in de Dorpskerk zitten, blijven daar. Gemeenteleden uit Hattemerbroek die bij ons meeleven, komen ook naar de Dorpskerk, als ds. Smelt voorgaat en ik juist in Hattemerbroek preek.'
Ds. Dekker: 'Het gaat vooral goed, omdat we allen handenvol werk hadden. Wanneer loopt het mis en wordt het beproefd? Als de ene wijkgemeente bloeit en de andere noodlijdend is.'

Er zijn gemeenten die blij zijn dat de drie of vier wijkgemeenten betrekkelijk homogeen zijn. Moet daar de verscheidenheid nog als rijkdom ontdekt worden?
Ds. Harteman: 'Het is een reden om dankbaar voor te zijn als men in een gemeente homogeen is. Het is niet wijs de homogeniteit te doorbreken. Ik vermoed helaas dat er niet veel van zulke gemeenten zijn. Overal heb je mensen met een eigen voorkeur. In Wezep is het zo gegroeid en kom je voor de vraag te staan: "Wil je een breuk of wil je elkaar vasthouden?" Nietwaar Wim?'
Ds. Dekker: 'Geen enkele plaatselijke situatie is hetzelfde. De vraag is: "Kunnen we zoveel mogelijk mensen rondom het Woord vasthouden?" Er zijn leden wier kerkelijke gemotiveerdheid afzwakte, omdat ze zich in geen wijk thuisvoelden. Ik ken in gemeenten mensen die nauwelijks meeleven en die elders trouw kerkganger, misschien wel ouderling zouden zijn. Daarom is het een apostolaire taak om te zoeken naar verscheidenheid. Als je geleidelijk wat ruimte kunt creëren, is dat prima. En wanneer je niet zoiets als in Wezep wilt, zijn mensen al blij met een zekere variatie aan gastpredikanten. Waarom worden in veel gemeenten niet door de hele breedte van de Gereformeerde Bond de voorgangers gevraagd?'

Kan het mensen willen vasthouden te lang duren, te veel nadruk krijgen?
Ds. Dekker: 'Je kunt nooit iedereen vasthouden. Er zullen mensen zijn die het merg van de gereformeerde prediking niet aanspreekt.'

Iets scherper geformuleerd: Mag het wel een van de doelstellingen zijn, omdat Jezus niet de opdracht gaf mensen vast te houden, maar om Zijn Evangelie te verkondigen?
Ds. Harteman: 'Je mag geen mensen behagen, maar hebt pastoraal voor hen wel je verantwoordelijkheid.'
Ds. Dekker: 'Als je uitgaat van het vasthouden van mensen, is dat te algemeen. Het gaat echter om de gemeente van Christus, die we geroepen zijn te hoeden en te weiden. "Ziet, hoe goed is het dat die broeders samen wonen." We moeten, als mensen dreigen af te haken, op z'n minst kijken of dat iets met ons beleid te maken heeft en ons openstellen voor hun kritiek. Als zij zich niet thuisvoelen binnen de kaders die wij uitgezet hebben, moeten we bereid zijn die kaders wat te veranderen, tenzij het gaat om de kern van de boodschap.'

Gereformeerde belijdenis
'Er zit heel veel tussen het zich van Christus losmaken of het zich losmaken van onze manier van kerk-zijn. Onder ons is het gevaar van de vereenzelviging groot, maar wie van ons loskomt, komt nog niet los van Christus. Als mensen wel van Christus waren en toch van ons uitgingen, hebben we een breuk in het lichaam van Christus veroorzaakt. Daar stappen we onder ons veel te gemakkelijk overheen.'
Ds. Harteman: 'In de Dorpskerk leeft de gedachte dat we de gereformeerde belijdenis moeten bewaren voor het komende geslacht en dat de gereformeerde prediking de bijbelse prediking is. Daarom doet het pijn als iemand hiermee breekt. Ik vind het ook een gevaar als je de prediking voor de moderne mens zo verstaanbaar wilt maken dat je Gods Woord te kort doet. Met een aangepast Evangelie zijn we ontrouw aan God. In de loop der eeuwen hebben onze vaderen die confessie bewaard. Alle eeuwen heeft die onder kritiek gestaan. Er is wat dat betreft niets nieuws onder de zon. Gisteravond vroegen wat oudere catechisanten of ik nog eens over de Dordtse Leerregels wil preken. Kijk, dáár ben ik blij mee.'
Ds. Dekker: 'Hier zit toch een accentverschil. Ik vind ook dat je die Dordtse Leerregels moet blijven uitleggen, maar zo'n opstelling kan met zich meebrengen dat wie van onze interpretatie in gereformeerde zin niet is, uiteindelijk maar moet vertrekken, hoe jammer ook. Kerk-zijn is voor mij meer dan alleen kerk-zijn in de strikte gereformeerde interpretatie. Dat gereformeerde wil ik als zout in de pap meenemen, vanuit het centrum, zonder strakke grenzen aan te geven.'

De geschiedenis heeft toch geleerd dat gereformeerd en missionair geen tegengestelde begrippen zijn?
'Oké, maar als het om het vasthouden van gemeenteleden gaat, komt er een spanning als je het gereformeerde mede grensbepalend laat zijn. In de Vredeskerk hebben wij ook grenzen, maar Jan: Jullie kunnen de grenzen wat strak houden, omdat wij er nog zijn. Of niet? En wij houden de grenzen aan, omdat er ook een deelgemeente is.'
Ds. Harteman: 'Wij houden de grenzen in gereformeerde zin niet in het oog, omdat we denken dat mensen ook nog naar de Vredeskerk kunnen uitwijken.'
Ds. Dekker: 'In de praktijk werkt het wel zo. Jij hebt als overtuiging geen mensen kwijt te willen, maar vooral wil je de gereformeerde identiteit erg vasthouden. Dat wil ik ook wel, maar met open grenzen.'
Ds. Harteman: 'Naar mijn mening werft de gereformeerde, de bevindelijke prediking heel breed. Kijk naar ds. L. Vroegindeweij, die toch in grote plaatsen heeft gestaan. Als de verkondiging authentiek is, raakt het mensenharten en hoeven mensen hiervan geen afstand te nemen.'
Ds. Dekker: 'In het beleid zal ik me steeds afvragen hoe je mensen vasthoudt, terwijl jij vooral de identiteit wilt vasthouden. Dat verschil moet je nu gewoon benoemen. Ik heb daarbij wel het gevoel dat ik mensen als jij nodig heb. En ik hoop dat het ook omgekeerd geldt. Zo kunnen we het samen heel lang volhouden. Als er naast de Vredeskerk geen collega stond die de gereformeerde identiteit benadrukte, zou men daar dat innerlijke geweten veel minder hebben en misschien eerder afglijden. En als de Vredeskerk niet benadrukte dat de gemeente geen stilstaande vijver moet worden, zou de gereformeerde orthodoxie veel geslotener worden. Zolang je van elkaar blijft vinden dat je dat verschillende accent nodig hebt, kun je heel vruchtbaar in de kerk bezig zijn.'

P. J. Vergunst, Apeldoorn

Tekst foto:
Ds. Dekker (rechts): 'Mensen werken vaak met een verborgen agenda'. Naast hem ds. Harteman.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen