Een ontdekkende route

Hoe gaat de GB om met veranderingen en ontwikkelingen? Omdat de Bond geen kerk is, beperkt men zich zoveel mogelijk tot de binnenkerkelijke doelstelling: de reformatie van de NHK. Maar als in 1951 de nieuwe kerkorde een feit is, spreekt prof. Severijn het 'onaanvaardbaar' erover uit. Voor Severijn was er alle reden tot pessimisme. Het karakter van de NHK, is aldus de toenmalige voorzitter van de GB, grondig veranderd. Gevolg van deze keus: beschermen van het traditioneel-gereformeerd karakter van de beweging en niet de presentatie ervan naar buiten toe. Keuze voor het isolement dus. Zo bleef wel de identiteit gehandhaafd: de Nieuwe Vertaling werd afgewezen, mogelijke herziening van de belijdenisgeschriften eveneens van de hand gewezen, liturgisch bleef alles zo het was, zelfs het voorstel om een klein bundeltje schriftgezangen te introduceren werd door het hoofdbestuur niet overgenomen. Wat zat hier vooral achter: het eigene van de GB tegenover de Confessionele Vereniging mocht niet vervagen. Ook de oude Psalmberijming (1773) is tot op heden 'statuut' binnen de GB.
In een tijd waarin zelfs de CGK bereid bleek tot een herijking van de identiteit over te gaan, trok de GB zich, conform de strategie van bescherming terug op eigen terrein.
Intussen hebben dan al een aantal predikanten in het kielzog van Woelderink de GB vaarwel gezegd. Anderen overwegen vertrek. Laconiek reageert het hoofdbestuur in die dagen dat het voor hen zelfs beter was om maar te bedanken voor de GB.
Ter rechterzijde vormt zich een groep in de bevindelijke lijn van I. Kievit. Halverwege de tachtiger jaren groepeert zich een uitloper hiervan rond het blad Het Gekrookte Riet.
De invloed van de GB op het beleid van de NHK blijft jarenlang gering. Veel bondsgemeenten zetten zich daar ook niet echt voor in. Rust in de eigen gemeente staat voorop en de rest van de kerk wordt grotendeels genegeerd.
In de zestiger jaren ontstaat ook binnen de GB een zogeheten 'beweging der jongeren'. De latere prof. Graafland laat tamelijk uitdagend van zich horen. Hij wil graag een grotere ruimte dan binnen de engte van de Bond wordt toegestaan. Ds. G. Boer reageert in een reeks artikelen waarin Graafland c.s. min of meer te verstaan wordt gegeven de weg van vernieuwing te verlaten of anders de GB maar te verlaten. Als dan in datzelfde jaar de voorzitter prof. Severijn overlijdt en ds. Boer hem opvolgt, volgt er een open brief van vijfendertig bonders in de Waarheidsvriend. Er wordt ruimte bepleit: we moeten niet almeer een 'antieke curiositeit' worden in het geheel van de kerk. We zijn zo nauwelijks meer een serieus te nemen gesprekspartner. Dr. Post ziet in hen overeenkomsten met de 'helers' van voor de Tweede Wereldoorlog: omwille van je positie in de kerk moet je bereid zijn je eigen identiteit enigszins te relativeren.
Hoe reageert het hoofdbestuur op deze aandrang van een nieuwe generatie predikanten in haar midden? Dr. Post vindt dat dat 'gebeurt door deze groep schijninvloed te geven. Er wordt met Graafland opmerkelijk voorzichtig omgegaan. Uiteindelijk wordt hij zelfs benoemd tot bijzonder hoogleraar van de GB. De pacificatie laat de polarisatie afnemen. Er komt wel een iets grotere openheid, maar er volgt geen binnensoortige dialoog op: men blijft verknocht aan de Statenvertaling, aan de belijdenis en voor liturgische veranderingen is geen enkele ruimte.
Dan ontstaat er een gemeenschappelijke vijand waardoor de spanningen nog meer wegebben, aldus Post. Eerst de theologie van de revolutie die de NHK in haar greep krijgt: Het Getuigenis bindt velen ter rechterzijde samen. Later de hele SoW-problematiek die de geleden laat sluiten.
Er verandert iets in de machtspositie van de GB. De feitelijke invloed blijft betrekkelijk gering, maar de machtspositie van de GB neemt steeds toe. Meer dan ooit in haar geschiedenis is de GB vanaf de jaren zeventig in het geheel van de kerk een factor van betekenis geworden.
En de identiteit van de GB dan? Tot op heden, acht Post, zijn er geen veranderingen, zelfs in de vorm niet, doorgevoerd.
Momenteel komen de interne spanningen duidelijker naar voren rond de voortgang van het SoW-proces. De 'delers' van voorheen kiezen voor een blijvende en afwijzende confrontatie inclusief de mogelijkheid van een loslaten van de kerk. De 'helers' willen blijven strijden voor het gereformeerde karakter van de kerk, maar zullen haar nooit prijsgeven, hoe dan ook. En de 'bevindelijken' hebben eigenlijk al besloten weg te gaan.
Intussen is, volgens Post, ook op andere punten een tweedeling binnen de GB aan het ontstaan: een vernieuwingsgezinde stroming en een meer bevindelijke stroming (Het Gekrookte Riet). Beide stromingen worden door het hoofdbestuur in hun waarde gelaten maar slechts matig gewaardeerd en soms gekritiseerd. Zo is er binnen de GB ben zelfde situatie ontstaan als binnen de CGK: delen van de GB leven langs elkaar heen en er is een wederzijdse kanselsluiting ontstaan. Maar omdat de Bond een vereniging binnen de kerk is, is deze methode van omgaan met elkaar te combineren met het zich bevinden onder één kerkelijk dak. Wie wat anders wil, kan in zijn eigen kerk te kust en te keur terecht. Als je christelijk gereformeerd bent, ligt dat moeilijker. Post noemt dat 'stille verlating': je vertrekt uit de Bond met stille trom. De interne constellatie van de GB heeft daardoor ook een rustiger aanzien gehad dan binnen de CGK mogelijk is. Daarom is het voor de GB ook makkelijker om de traditionele identiteit vast te houden. De behoudende koers, aldus dr. Post, van de GB is juist haar kracht gebleken.

Wat te zeggen
Dr. Post heeft zijn doelstelling op een waardige wijze bereikt: duidelijk wordt hoe het komt dat de Gereformeerde Kerken in Nederland ergens anders zijn uitgekomen dan de Christelijke Gereformeerden en de Gereformeerde Bond. Maar dan wel vanuit de door hem gekozen invalshoek: godsdienst- en organisatiesociologisch beoordeeld. Overigens is dat een ontdekkende route voor wie er als theoloog en kerkhistoricus gewend is naar te kijken. Zeker als je zelf jarenlang aan een tafel zat waar beleid werd ontwikkeld om leiding te geven aan een gereformeerde beweging in een landelijke kerk.. Achteraf oordelen kan soms heel goedkoop overkomen omdat de actuele realiteit waarop gereageerd moet worden complexer is dan later het geval lijkt te zijn. Inderdaad: een wankel evenwicht om gereformeerd te zijn en vooral om het door de tijden heen te blijven. De gereformeerde belijdenis staat als een huis: robuust en stevig geformuleerd. Ontstaan in een periode dat de fundamenten wankelden en een hechte basis werd gevonden en geformuleerd in een belijden dat in rapport stond met wat de kerk der eeuwen als haar diepste overtuiging geloofde. Waarom dan toch kennelijk: een wankel evenwicht?
Dr. Post laat zien dat dat alles heeft te maken met ontwikkelingen door de loop der tijden. Gereformeerd zijn heeft ook iets van: je moet het steeds weer opnieuw worden om het zó pas echt te blijven. Hoe hou je het vol en waar vind je de wijsheid om het eigene van het belijden zo te formuleren dat het meegaat, de tijden door en de generaties die volgen? De GKN hebben zich steeds beijverd om de relatie tot de actualiteit niet kwijt te raken. Ze zijn daarin heel ver gegaan. Zo ver dat andere 'gereformeerden' liever niet samen met hen op weg willen. De CGK gingen een heel eind op weg om ook het rapport met de tijd niet te verliezen. Intussen probeert men, enigszins geschrokken, de schade beperkt te houden en de kerken te bewaren bij het klassieke gereformeerde belijden. Die indruk krijg ik tenminste als buitenstaander.
En dan wij zelf, de GB. Zijn we een beweging of toch meer een 'bond' in de zin van een organisatie als instrument om kerkelijke doelstelhngen te bereiken? Wie via de studie van dr. Post terugblikt, zou moeten zeggen: alleen het laatste. Vanaf de beginjaren af heeft de GB geprobeerd het gereformeerde karakter van de NHK te helpen herstellen. Wat een ongelofelijke hoeveel­ heid energie is er de jaren door in gestoken om dat verheven doel te bereiken. Intussen is de GB almeer een factor van belang geworden in de kerk. Eerlijkheidshalve dient er wel bij gezegd te worden: mede door de afkalving helaas van andere delen van de kerk. Maar ook door haar sterke organisatiestructuur en uitstekende 'public relation'.
De ontwikkelingen in de kerk hebben er overigens wel voor gezorgd dat de GB noodgedwongen almeer een kerkpolitieke koers is gaan varen. Op zich is dat jammer en zelfs veel meer dan dat. Door de jaren heen hebben talloze leden en sympathisanten van de GB aandacht gevraagd voor dit probleem: laten we meer positief uitdragen wat ons beweegt en bezielt.
Gereformeerden hebben soms vervelende eigenschappen. Ze zijn heel erg verdeeld, meestal in het al dan niet vasthouden van sjibboleths. Conservatisme en burgerlijkheid zijn dan meer de drijfveer dan het beginsel. De GB zou veel breder invloed gekregen hebben als ze zich minder isolationistisch zou hebben opgesteld door de jaren heen. Anderzijds zeg ik er dan wel direct bij: de breuken die zich vandaag helaas manifesteren rond de SoW-problematiek zouden veel eerder opgetreden zijn en zouden veel dieper zijn geweest. Een Bond is ook geen kerk, al hebben standpunten van de GB wel altijd invloed gehad op het beleid van gemeenten.
Ten slotte: het hebben van een gemeenschappelijke vijand, laat ik het nogal cru en ongenuanceerd zeggen, het modernisme in kerk en theologie, hield de gelederen van de GB, ondanks alle soms diepgaand verschil van inzicht toch gesloten. Maar ik moet er niet aan denken hoe het zou gaan als we als gereformeerde beweging in de NHK met elkaar samen verder zouden moeten zonder 'de anderen'. Dan zouden er pas werkelijk breuken ontstaan. Is gereformeerd-zijn niet juist daarom zo'n wankel evenwicht gebleken, omdat we het vaak met elkaar zo slecht kunnen vinden en elkaar om bijzaken plegen te verdenken in de hoofdzaak?
Is er toekomst voor 'gereformeerden'? Ik herhaal, wat prof. Van 't Spijker onlangs uit zijn pen liet vloeien en wat in de kolommen van ons orgaan al eerder is geciteerd: we zullen één moeten worden of anders zullen er straks géén meer zijn.

J. Maasland

(N.a.v. J. E. Post: Gereformeerd zijn en blijven, een wankel evenwicht?!, uitg. Groen, 422 pag., ƒ 49,95.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen