Op reis in Frankrijk (en Genève)

Velen die Parijs bezoeken hebben in deze indrukwekkende stad van bijna 2,5 miljoen inwoners (met de voorsteden erbij ruim 8 miljoen) zoveel te zien, dat men aan de Reformatie nauwelijks toekomt. Toch is er wel het een en ander van de Reformatie te zien. Calvijn studeerde vijf jaren in Parijs. Parijs is de stad van de Bartholomeüsnacht of Bloedbruiloft (1572). Ze is ook de stad van de Franse Revolutie.

Christendom
Het christendom was er al vroeg in Frankrijk. Veelzeggend is het dat het er in eerste instantie al was zonder dat er zendelingen het land binnenkwamen. Het Evangelie vond ingang door spontane verbreiding van individuele gelovigen, die zich voor korte of langere tijd in Frankrijk vestigden. Zo was er in het jaar 170 al een christelijke gemeente in Lyon, zonder dat er ooit een zendeling was geweest.
In Parijs was Dionysius (of St. Denis) in het midden van de 3e eeuw de eerste bisschop. In 360 was er in Parijs een concilie dat onder andere de belijdenis van de Drie-eenheid vaststelde.

Notre Dame
Onze eerste gang is naar de wereldberoemde kerk de Notre Dame, een van de hoogtepunten uit de vroeg-gotiek, gelegen op het Ile de la Cité, een eiland in de Seine, centrum en oudste gedeelte van Parijs.
Over de Notre Dame is in allerlei reisgidsen genoeg te lezen. Ik vestig alleen de aandacht op het grote plein vóór de Notre Dame, waar in de tijd van de Reformatie vele martelaren op de brandstapel de dood vonden. De eerste was een zekere Jean Guibert. Calvijn moet hiervan geweten hebben, want hij kwam in datzelfde jaar (1523) in Parijs. Tevoren hadden martelaren op andere plaatsen in Parijs de dood op de brandstapel gevonden. Vele anderen zouden op het plein vóór de Notre Dame volgen, waarbij de bevolking door het luiden van de zware klok van de Notre Dame werd opgeroepen om aanwezig te zijn.
In 1523 werden ook vele boeken van Luther op het plein verbrand, en in 1543 onder andere de Franse tekst van de Institutie van Calvijn. Koning Frans I hield in de Notre Dame zijn rede: 'Hier, deze mijn rechterhand, als hij door ketterij besmet was, sneed ik hem af. Zou een van mijn kinderen het kettergeloof aanhangen, ik zou hem met eigen hand de almachtige God ten offer brengen'.

Koningsgalerij
We slaan een blik op de westgevel. Boven de portalen bevindt zich, zoals bij vele kathedralen in Frankrijk, de zgn. koningsgalerij: 28 beelden van de koningen van Juda en Israël.
Men lette op koning David (ongeveer in het midden). Omdat hij klein van gestalte was en niet teveel uit de toon moest vallen, werd hij gebeeldhouwd staande op een schaap.

St. Denis
We kijken ook even naar het voorportaal. Daar is de heilige Dionysius of St. Denis gebeeldhouwd: in zijn handen draagt hij zijn met een bisschoppelijke mijter gedekt hoofd. De legende wil dat hij om het geloof op de heuvel Montmartre (Heuvel der martelaren) met het zwaard ter dood werd gebracht en dat hij toen, omdat men voornemens was zijn lichaam in de Seine te werpen, zijn hoofd opnam en ermee 7 kilometer verderop wandelde om daar begraven te worden. Op deze plaats staat nu de beroemde abdijkerk van St. Denis waar de Franse koningen begraven werden.
We bedenken ook dat tijdens de Franse Revolutie Robespierre de Notre Dame tot een 'tempel van de Rede' maakte en ze een aantal jaren later een opslagplaats van goederen werd.

Student
Calvijn kwam als 14-jarige jongen als student naar Parijs. Zijn vader wilde hem een gedegen opleiding geven en besloot hem priester te laten worden. Calvijn studeerde aan de meest orthodoxe universiteit van die tijd, de streng rooms-katholieke Sorbonne.
Het studeren ging anders dan in onze tijd. De studenten werden gehuisvest in zgn. collèges, waar de docenten en professoren naar toekwamen om les te geven. De hele wijk St. Genoveva was in die dagen bezet met dergelijke collèges. Calvijn kwam in het college van La Marche, waar hij onder andere grondig Latijn leerde (de universiteit omvatte toen zowel het voorbereidend als het hoger onderwijs). Korte tijd later werd hij echter overgeplaatst naar het zeer strenge college van Montaigu, waar de studenten uitgesproken slecht behandeld werden. Nochtans maakte Calvijn goede vorderingen.

Sorbonne
De Sorbonne, genoemd naar de stichter van de theologische faculteit Robert de Sorbon (1253; de universiteit zelf werd al in 1215 gesticht), was streng rooms-katholiek en middelpunt van de bestrijding van de leer van de Reformatie. Zo werden onder andere de Engelse bijbelvertaler John Wyclif, Johannes Hus en Maarten Luther veroordeeld.
Toch brandde er ook het vuur van de Reformatie. In 1533 hield Nicolaas Cop er zijn beroemde rede over Mattheüs 5 : 3 ('Zalig zijn de armen van geest, want hunner is het Koninkrijk der hemelen'), die reformatorisch van inhoud was en waarschijnlijk door Calvijn werd opgesteld. Deze rede werd aanleiding tot scherpe vervolgingen waardoor ook Calvijn genoodzaakt werd om zich schuil te houden en te vluchten.
De gebouwen van de Sorbonne (de rue St. Jacques en rue de la Sorbonne) zijn niet meer uit de tijd van Calvijn, maar voor het merendeel uit het eind van de 19e eeuw. Toch is het de moeite waard erheen te lopen en onder andere de muur te zien met de vele namen van geleerden (o.a. van Calvijn), die aan de Sorbonne studeerden.

Synode van Parijs
In mei 1559 werd de eerste synode van Parijs gehouden. Er werd een kerkorde vastgesteld en een geloofsbelijdenis, de Confession de la Roebelle, aanvaard. Calvijn maakte daarvoor het ontwerp. Guido de Brès gebruikte deze geloofsbelijdenis als voorbeeld voor de Nederlandse Geloofsbelijdenis, die wij als een van de belijdenisgeschriften van onze kerk kennen.
Waar de synode werd gehouden is niet bekend, omdat alles in het geheim moest toegaan. Maar het was in ieder geval in de wijk St. Germain, even ten zuiden van de Seine, die het centrum was van velen die de Reformatie waren toegedaan en waar ook vele predikanten woonden.

Protestants museum
In dezelfde wijk St. Germain is ook het musée du Protestantisme Français. Slechts weinigen weten dat Parijs een dergelijk museum heeft (54 Rue des Saints Pères). Hoewel het meer een bibliotheek dan een museum is (mensen zitten er te lezen en te studeren), is het een bezoek waard. Naast vele oude boeken vindt men er ook een aantal schilderijen en voorwerpen uit de tijd van de Reformatie, een oude kaart van het beleg van La Roebelle (1628) en een handgeschreven bijbelvertaling van Lefèvre d'Étable van vóór de Reformatie.

Bartholomeüsnacht
Men moet Parijs niet verlaten voor stilgestaan te hebben bij het monument van Gaspard de Coligny. Wellicht zijn velen het ooit voorbij gelopen toen ze langs het Louvre, door de drukke en misschien een van de duurste winkelstraten van Parijs, de Rue de Rivoli, liepen. Het monument staat vóór de kerk van de Église Réformée, de Temple de l'oratoire (eigenlijk is het achter de kerk), achter een groot, stevig ijzeren hek.
Men kent de geschiedenis: de protestantse prins Hendrik van Navarre trad in het huwelijk met de rooms-katholieke Margaretha van Valois. Dat zou verzoening betekenen tussen aan de ene kant het protestantisme en aan de andere kant het rooms-katholieke kamp. Maar het was verraad. Aanstichtster was de koniginmoeder Catharina de Medici. Talrijke Hugenoten waren uitgenodigd. Het zou vrede zijn. In de nacht van 23 op 24 augustus 1572 werd om drie uur door klokgelui van de dichtbij gelegen kerk St. Germain l'Auxerrois, het sein gegeven tot de moord op de vele protestanten. De vooraanstaande admiraal Gaspard de Coligny viel als eerste. Soldaten en het gepeupel drongen de huizen van de Hugenoten binnen en de slachting heeft in Parijs aan ruim 2.000 protestanten het leven gekost. De hevige vervolging breidde zich snel over heel Frankrijk uit. Naar schatting zijn in enkele weken tijds ca. 20.000 (andere schattingen spreken van 70.000) Hugenoten omgebracht. Philips II zond Frankrijk zijn gelukwensen: 'Dit is een van de meest vreugdevolle gebeurtenissen van mijn leven'. In Rome werd de stad gedurende een week feestelijk verlicht. De paus liet een processie houden waaraan hij met alle kardinalen deelnam. Het Te Deum werd gezongen: 'Wij loven U, o God, wij prijzen Uwe Naam'. En er werd een pauselijke gedenkpenning geslagen: een engel met het zwaard, die Hugenoten verslaat.
Het is goed om in Parijs even stil te staan en dit alles te gedenken!

H. Veldhuizen, Huizen

[Tekst afbeelding: Gaspard de Coligny. Uit: Ingrid en Klaus Brandenburg 'De Hugenoten', uitg. De Bataafsche Leeuw.]

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen