Dienstvaardig tot Zijn eer (6)

Het vorige artikel ging over taakgericht leiding geven, waarbij de nadruk lag op het beschrijven en uitvoeren van beleid middels een beleidsplan. Als de taken binnen de gemeente beschreven zijn, en het duidelijk is wie waarvoor aansprakelijk is, komt het begeleiden en motiveren van gemeenteleden aan de orde. Ambtsdragers huiveren er soms voor verantwoordelijkheden uit handen te geven aan gemeenteleden. Drs. Van Campen beschreef in zijn artikelenserie over gemeenteopbouw dat Jethro Mozes adviseerde zijn veel te zware taak te delegeren aan bekwame mensen. Dit was een goed advies en de moeite waard om ook in deze tijd op te volgen. Vrijwilligers vragen voor een taak is één, maar vrijwilligers begeleiden en motiveren is twee. Het begeleiden en motiveren van vrijwilligers vereist vooral een stijl van leiderschap waarbij de omgang met mensen goed is. In dit artikel vragen we aandacht voor relatiegericht leiding geven.

Vrijwilligerswerk
In Exodus 35 vraagt Mozes aan het volk een vrijwillig hefoffer van goud, zilver en koper voor de aankleding van de tabernakel. Mozes brengt dit als volgt onder woorden: '… een ieder wiens hart vrijwillig is, zal het brengen…'. Een bijdrage leveren aan de dienst van de Heere dient vrijwillig te gebeuren vanuit het hart dat klopt voor de dienst des Heeren. Vrijwilligerswerk binnen de gemeente mag dan ook plaatsvinden vanuit een hart dat brandt van liefde tot de Heere God. De Heilige Geest maakt mensen tot echte vrijwilligers voor de dienst van God. Opgelegd activisme vanuit een wettische kramp mag niet de drijfveer zijn voor vrijwilligerswerk. Wel moeten we er rekening mee houden dat deze vrijwillige houding van gemeenteleden kan verslappen, en dat de 'eerste liefde' soms verlaten wordt. Het vuur moet brandend gehouden worden. Daar wil de Heere God ook mensen voor inschakelen. Mensen die leiding geven aan vrijwilligers, motiverend en enthousiasmerend. Soms beginnen vrijwilligers geestdriftig met het werk, maar gooien het bijltje er snel weer bij neer wanneer ze het idee hebben tegengewerkt te worden, of als ze in het diepe gegooid worden zonder enige vorm van begeleiding. Wanneer gemeenteleden geroepen worden een taak te verrichten, dienen ze ook de gelegenheid te krijgen in te groeien in die taak. Begeleiding van deze vrijwilligers is dan ook in de meeste gevallen onontbeerlijk. In deze begeleiding is het noodzakelijk dat er op een zorgvuldige wijze met hen omgegaan wordt. Wanneer we de brieven van Paulus lezen, zien we menigmaal dat hij gemeenteleden stimuleert om zorgvuldig met elkaar om te gaan en geeft hij veel waardevolle adviezen. Hij motiveert Timotheüs regelmatig om niet te klein van zichzelf te denken, maar zijn vertrouwen op God te stellen. Hij spoort hen aan het pand dat hem toevertrouwd is te bewaren en zijn gaven te gebruiken. In 2 Timotheüs 2 geeft hij advies om in de gemeente mensen aan te stellen die in staat zijn anderen te leren. Hij wordt door Paulus dus aangezet om eigen gaven te gebruiken, maar ook anderen in te schakelen opdat zij hun gaven gericht op een speciale taak zullen gebruiken.

Vrijwilligerswerk afhankelijk van gaven?
Het komt nog steeds voor dat vrijwilligers ingezet worden voor taken waarvoor ze te weinig gaven hebben. Dit kan demotiveren, met soms als gevolg dat men al zuchtend het werk doet of afhaakt. Essentieel is dat vrijwilligerswerk aansluit bij de gaven van de gemeenteleden. Momenteel is het afleggen van een 'gaventest' actueel. Het afleggen van een dergelijke test geeft zeker wanneer dit niet deskundig begeleid wordt risico's. Ook zijn er vragen te stellen over het bijbels gehalte. Het afleggen van een gaventest kan psychisch vervelende gevolgen hebben. Ik denk aan iemand die een gaventest invulde, zichzelf te weinig gaven toedichtte, en zich vervolgens tamelijk 'waardeloos' ging voelen, met als gevolg dat hij geen taak meer aandurfde. De andere kant is dat iemand na het invullen van de gaventest zijn gaven niet meer ziet als gaven van de Geest, maar er prat op gaat en zichzelf overschat, met alle vervelende gevolgen van dien. Belangrijk is om er van uit te gaan dat er voor eenieder werk is in de gemeente en dat gaven opgespoord dienen te worden. Dit opsporen mag dan resulteren in een gesprek waarbij in alle openheid gesproken wordt over deze gaven en waarin duidelijk wordt welke taak daarbij past. Belangrijk is het ook te kijken naar het beroep dat iemand heeft, zodat misschien de bekwaamheden die beroepsmatig ontwikkeld zijn in dienst van God besteed kunnen worden. Momenteel wordt er in onze samenleving steeds meer aandacht gegeven aan vrijwilligerswerk binnen instellingen zoals zorgcentra, waarbij het doen solliciteren en het voeren van een intake-gesprek tot het vrijwilligersbeleid hoort. Ook worden er steeds meer vrijwilligers-contracten afgesloten waarin staat voor welke taak men aansprakelijk is. Het lijkt mij te ver gaan wanneer op deze wijze vrijwilligerswerk in de kerk wordt vorm gegeven. Toch is een intakegesprek waarbij aan de orde komt of de taak past bij de gaven van het gemeentelid en waarin ook aansprakelijkheid aan de orde komt, niet overbodig. Openheid in de communicatie waarbij duidelijkheid wordt gegeven omtrent wat iemand verwachten kan, is van belang. Bij het aanzoeken van mensen voor bepaalde taken is het nodig dat men voldoende van hen afweet om helder te krijgen of de taken passend zijn. Soms telt principiële betrouwbaarheid meer dan de gaven die iemand heeft. Uiteraard is het van belang dat iemand 'zuiver' is in de leer, maar dit zegt nog niets over iemands gaven.

Werving en selectie van vrijwilligers in de gemeente
Er zijn kerkenraden die van de jeugdraad namen van gemeenteleden krijgen aangeleverd die gescreend worden op geschiktheid voor een vacature of nieuwe taak. Op deze wijze draagt de kerkenraad de verantwoordelijkheid voor het aanstellen van vrijwilligers. Gevaar hiervan is dat er personen afgewezen worden die zichzelf voor een taak beschikbaar gesteld hebben en waarbij ook al verwachtingen gewekt zijn. Zorgvuldigheid is dan ook erg belangrijk wanneer deze werkwijze gehanteerd wordt. Bij deze wijze van aanstellen van vrijwilligers is het van belang dat de lijst met namen voorzien wordt van een motivatie, waarom men een bepaalde persoon geschikt acht voor de openstaande taak. Wanneer de kerkenraad een persoon afwijst, zal ze dit dan ook duidelijk gemotiveerd moeten doen. Deze wijze van aanstellen van vrijwilligers draagt het risico in zich dat mensen zich afgewezen voelen. Een grote mate van zorgvuldigheid dient dan ook betracht te worden.
Er zijn ook kerkenraden die nieuwe belijdende leden zelf een aantal bij hen passende taken laten uitzoeken en laten stagelopen op diverse plaatsen in de gemeente. Ook zijn er kerkenraden die een 'gavenbank' aanleggen en hieruit putten wanneer er een taak te vervullen is. Het voordeel hiervan is dat eenieder in beeld is voor het vervullen van taken, en niet alleen degene die bij de jeugdraad en kerkenraad op het lijstje staan. Er zijn soms gemeenteleden die jaren wachten op een roeping tot een taak in de gemeente, maar niet gevraagd worden en steeds meer geïsoleerd raken. Er zijn ook kerkenraden die het selecteren en aanstellen van vrijwilligers uitbesteed hebben aan commissies die zichzelf aanvullen. Hierbij ligt de verantwoordelijkheid dan bij de ambtsdragers die tot deze commissies behoren. Welke keuze van aanstellen van vrijwilligers gemaakt wordt, zorgvuldigheid is geboden en de kerkenraad moet verantwoordelijkheid kunnen dragen. Gebruik maken van de talenten in de gemeente, die God gegeven heeft, is een opdracht. Een goede afstemming van de taak die te vervullen is en de gaven en verwachtingen van de vrijwilliger, is een zaak van belang en is een goed begin voor het motiveren van vrijwilligers.

Relatiegericht leidinggeven
De laatste tijd verschijnt er steeds meer literatuur met betrekking tot het coachen van vrijwilligers. Er zijn in de samenleving steeds meer vrijwilligers nodig in allerlei instellingen en de roep om toerusting met het oog op de begeleiding van vrijwilligers neemt steeds meer toe. De kerk is al sinds jaren de grootste vrijwilligersorganisatie. Het wordt echter binnen de kerk steeds moeilijker vrijwilligers voor allerlei taken te krijgen. Om dit vrijwilligerswerk in de kerk in stand te houden, is een goed vrijwilligersbeleid noodzakelijk. T. van der Belt en K. Timmerman hebben recent een boekje uitgebracht getiteld Vrijwilligerswerk; beleid en begeleiding. Thema's die worden aangesneden zijn o.a.:
– satisfactie; voldoening voor het vrijwilligerswerk
– motivatie voor het vrijwilligerswerk
– coachingsproces en -vaardigheden.
Kort staan we bij deze punten stil en trekken de lijnen door naar het vrijwilligerswerk in de kerk.

Waarvoor doen we het?
Belangrijk voor het in stand houden van vrijwilligerswerk in de kerk is dat mensen gemotiveerd zijn en voldoening hebben in het werk in de kerk. Ik heb aan het begin van enkele toerustingsavonden van vrijwilligers in de kerk de vraag gesteld welke persoonlijke voldoening ze beleven aan het werk in de kerk. Op deze vraag volgden prachtige antwoorden, maar tevens gaf dit een reflectie op zichzelf, waarbij het vanzelfsprekende verdween en men tot bezinning kwam. Het was goed om aan het begin van deze avonden even stil te staan bij de diepste motieven. Het elkaar uit horen spreken van deze motieven gaf verbondenheid. In de begeleiding van vrijwilligers is het goed regelmatig stil te staan bij de diepste motivatie. Tijdens de aanstelling en begeleiding van vrijwilligers is het nodig aandacht te geven aan de uitgangspunten, motieven en doelen van vrijwilligerswerk. Het diepste motief moet zijn; samen bouwen aan de kerk waarvan Christus het Hoofd is. Motieven kunnen ook zijn; gemeenschap met mede-gemeenteleden, behoefte aan waardering, ergens bij te horen. Er mogen uiteraard wel andere motieven zijn, als het hoofdmotief maar niet uit het zicht verdwijnt.

Coaching van vrijwilligers
De coaching ofwel begeleiding van vrijwilligers dient er vooral op gericht te zijn hen gemotiveerd te houden. De begeleiding dient gericht te zijn op de voortdurende bezinning op het genoemde hoofdmotief alsook op de voldoening die vrijwilligers al dan niet in het werk beleven. Schep zoveel mogelijk voorwaarden voor het ervaren van gemeenschap en laat vooral merken dat ze gewaardeerd worden. Dit leidinggeven moet dan ook zoveel mogelijk plaatsvinden vanuit een relatiegerichte leiderschapsstijl. Van der Belt en Timmerman noemen dit in hun al eerder aangehaalde boek een participerende leiderschapsstijl waarbij de relatiegerichtheid hoger is dan de taakgerichtheid. Kenmerken van deze manier van leidinggeven zijn:
– de vrijwilligers komen op de eerste plaats
– nadruk op de persoonlijke ontwikkeling van de vrijwilliger
– scheppen van een veilige groepssfeer
Toch is het goed de taakgerichtheid niet uit het oog te verliezen zodat het werk in de kerk niet vrijblijvend wordt, maar dat mensen aansprakelijk blijven vanuit hun verantwoordelijkheid als gemeentelid.
Nieuwe vrijwilligers dienen vooral in het begin gericht begeleid te worden middels begeleidingsgesprekken waarbij hun taak, welbevinden, motivatie en behoefte aan toerusting aan de orde komen. Deze gesprekken moeten een positieve invalshoek hebben en gericht zijn op een ondersteuning waar een prikkelende stimulans van uitgaat.
In het volgende artikel beschrijven we welke vaardigheden er nodig zijn in het begeleiden van vrijwilligers, ook als er demotivatie optreedt.

A. Pals, Bleskensgraaf

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen