Ik geloof... de gemeenschap der heiligen (1)

In het najaar van 1998 verscheen bij Boekencentrum: Dienstboek een proeve'1).
Over het Heilig Avondmaal schrijft men onder het kopje 'De Maaltijd van de Heer': '[...] Dankzegging en lofprijzing, "eucharistie" in de woorden van Paulus, bepalen dus het karakter van de Maaltijd van de Heer. [...]. ...dat het tafelgebed: [...]- een conciliaire reikwijdte heeft (gemeenschap der heiligen, die levenden en doden omvat, in kritische solidariteit en met pastoraal-diaconale aandacht); [...]', blz. 884-886 > blz. 885.
Prof. dr. F. G. Immink kritiseert in Woord & Dienst, 99/2 - d.d. 13-1-1999 - , deze uitspraak. 'Moet de conciliaire reikwijdte van het tafelgebed inderdaad ook de gemeenschap met de gestorvenen omvatten? Neen, zou ik zeggen, het is de maaltijd van Gods volk onderweg', blz. 8.

Communio sanctorum 
Dit brengt ons tot de vraag of de belijdenis van de communio sanctorum uit het Apostolicum - daterend van overlange tijden en op vele plaatsen beleden - óók inhoudt c.q. kan inhouden een communicerende 'gemeenschap' van de ecclesia militans met de ecclesia triumfans. 2) Geestelijk gezien is de strijdende (en bestredene) en derhalve lijdende kerk én de triumferende of zegepralende kerk één, maar kan er ook metterdaad onderling contact zijn? De uitleg zoals de Heidelbergse Catechismus deze geeft, lijkt daar niet op te duiden. Toch formuleer ik de vraag maar.
Om te beginnen zullen we gaan luisteren naar wat verschillende theologen ons terzake aanreiken. Vervolgens vertellen enkele christenen hun ervaringen. Een en ander in chronologische volgorde. Ter afsluiting volgt een 'ten besluite'.

Enkele stemmen uit theologenland 
Johannes Calvijn 
Van de reformator Johannes Calvijn (1509- 1564) lezen we in de vierde editie uit 1559 van de Institutie of Onderwijzing in de Christelijke Godsdienst - die met recht het standaardwerk der Gereformeerde dogmatiek genoemd mag worden - :

De doden:
'[...] terwijl de Heere hen aan het verblijf. met ons onttrokken heeft, heeft Hij ons geen omgang met hen gelaten (Pred. 9: 5, 6) en zelfs hun niet met ons, voorzover we kunnen gissen.'
   III, XX, 24 (editie dr. A. Sizoo, deel II, blz. 418).

Gisbertus Voetius 
De bekende Gisbertus Voetius (Gijsbert Voet, 1589-1676) gaf met plezier catechisatie, ook toen hij in Utrecht professor was - zelfs 'de kleynste kindertjens nederig en familair te onder-richten' scheen hem een groot genoegen.
In 1653 kwam van de pers Catechisatie; dat is ene grondige ende eenvoudige onderwijsinge over de leere des christelicken Catechismis. In 1655 verscheen te Utrecht 'Den tweeden Druck van nieuws by den Autheur oversien/ van vele Druckfauten verbetert/ [...]' Het is een door ds. Corneli(u)s van Poudroyen (overl. 1662) gepubliceerd werk dat teruggaat op Voetius — '[...] de catechisatien van dominus Pouderoyen, dewelcke het de pijne waart is geweest, volgens d' ordre van den Heydelberchsche catechismus, alle de vragen uyt den mont onses heers op te teeckenen, ende daar naa met hare antwoorden (volgens d'eygene approbatie d. Voetii) in het licht te brengen'.

- V. Hoe veelderley gemeynschap der Heyligen is 'er wel?
A. Tweederley.
V. Welck is die tweederley gemeynschap der Heyligen?
A. 1. Die gemeynschap, die de ware geloovigen hebben met Christo. 2. Die gemeynschap, die de ware geloovigen hebben, onder malkanderen, als leden van een lichaam.
V. Welcke gemeynschap gaet voor, ende is de principaelste, die is met het hooft, of die is met de ledematen?
A. Die met hooft is.
[...]
V. Hoe hebben de geloovigen gemeynschap met Christo?
A. Als sijne ledematen.
V Wat is dat voor gemeynschap, een geestlicke, of lichamelicke?
A. Een geestelicke.
Gebruikt is Voetius Catechisatie over de Heidelbergschen Catechismus, naar Poudroyen's editie van 1662 opnieuw uitgegeven, bij ons publiek ingeleid, en met enkele aanteekeningen voorzien door dr. A. Kuyper. Rotterdam, Gebroeders Huge. 1891. Deel 1. Blz. 563.

Dr. John Owen 
De bekende Engelse godgeleerde dr. John Owen (1618-1683) heeft ons een groot aantal werken nagelaten. Onder de titel The Works of John Owen zijn deze in de jaren 1965-1968 opnieuw als reprint door The Banner of Truth Trust te Londen uitgegeven. Deze editie werd voor het eerst gepubliceerd door Johnstone & Hunter in de jaren 1850-1853. In band 1 (1965) vinden we het werk Christologia: or, a declaration of the glorious mystery of the Person of Christ — (God and Man, welke uitgave door mij is gebruikt.
In 1715 bezorgde ds. Sal. Bor een vertaling van deze in 1679 geschreven verhandeling onder de titel: X P I (= Christologia, K.A.G.), of een Verklaring van de heerlikke Verborgenheyt van Christus, God en Mensch, Met aanwijsing... Vertaalt door Salomon Bor, Predikant te Ter Aa. Tot Amsterdam, bij de Wed: Gysbert de Groot, Boekverkoopster op de Nieuwen Dijk. A° 1715. Een nieuwe druk van dit werk verscheen in 1855 bij T. Telinga, Franeker.

In dit werk schrijft dr. Owen in hoofdstuk XX onder de titel 'The Exercise of the Mediatory Office of Christ in Heaven' (= De beoefening van het Middelaarsambt van Christus in de hemel) over de gemeenschap van de triumferende met de nog strijdende kerk.
Voor ons onderzoek is van belang, dat hij erop wijst, dat er zijn, die vanwege een veronderstelde gemeenschap hebben geconcludeerd, dat er noodzakelijkerwijze een directe communicatie bestaat tussen hen daarboven en ons hier beneden.

'[...] ;
4. De vergadering boven heeft nog niet haar bezorgdheid met de Kerk hier beneden verloren. Juist zoals wij ons verheugen in hun heerlijkheid, veiligheid, en geluk, nadat zij de stormen en tempeesten, de verleidingen, noden en gevaren van dit leven en deze wereld doorstaan hebben, worden ze veilig geborgen in eeuwige heerlijkheid tot eer van God in Christus; zo zijn zij vol van liefde en genegenheid jegens hun broeders, die met dezelfde verleidingen, moeiten en gevaren op de proef gesteld worden, welke zij ook ondervonden hebben; en wensen zij vurig dat ook dezen bevrijd en behouden worden. [...]' Blz. 259 (Bor, blz. 407).
'[2.] Hierbij is een voortdurende gemeenschap tussen de triumferende Kerk hierboven en de nog strijdende Kerk hier beneden. Dat er zo'n gemeenschap bestaat tussen de verheerlijkte heiligen en gelovigen in deze wereld, is een artikel des geloofs. Beide gemeenschappen zijn één Kerk, één mystiek lichaam, hebben één Hoofd, en hebben wederzijds bezorgdheid voor elkaar. De oorsprong en de bedoelingen van deze gemeenschap vormen bepaald geen klein onderdeel van de heerlijkheid van de Blijde Boodschap. Want, voordat aan de heiligen onder het Oude Testament dit geheim van de verheerlijking van God in Christus, met daaraan toegevoegd onze verlossing, geopenbaard was, zoals hiervoor reeds verklaard, was deze gemeenschap heel erg in het duister gehuld, maar nu worden we naar het licht en de verheerlijking ervan gevoerd, zoals de apostel verklaart (Hebr. 12: 22-24). [...].' Blz. 268 (Bor, blz. 423).
'[...]. Gemeenschap vereist geen directe wederzijdse communicatie, tenzij onder personen in dezelfde staat, en dan in zodanige omstandigheden als waarin zij elkander wederzijds steunen en helpen. Het feit, dat wij in een verschillende staat leven, staat zo'n gemeenschap niet toe; ook kunnen wij hen op generlei wijze verlichting schenken, of door enige daad van liefde hunnerzijds geholpen worden, zoals wij elkaar hier beneden steunen en helpen. Waarom dan ook het middelpunt van deze gemeenschap alleen in Christus is, en wij bij de beoefening ervan alleen op Hem gericht zijn.
Toch ontkennen sommigen op deze gronden dat er enige gemeenschap in deze vorm bestaat tussen de leden van de Kerk of het mystieke lichaam van Christus in deze diverse stadia. En zij veronderstellen dat dit zo verklaard wordt in hetgeen de profeet Jesaja zegt in hoofdstuk 63: 16: 'Gij toch zijt onze Vader, hoewel Abraham van ons niet weet, en Israël ons niet kent. [...]' Blz. 269 (Bor, blz. 424).

Na hierop vrij uitvoerig te.zijn ingegaan lezen we:

'Maar wat ik nu slechts bedoel aan te geven, is de gemeenschap van de gehele Kerk in de vereniging van God in Christus. [...] dan is er echter een geestelijke gemeenschap tussen hen en ons. Aldus drukt de apostel het uit, Hebr. 12: 22-24.' Blz. 269-270 (Bor, blz. 425).

Alhoewel de laatst gepromoveerde dr. P. de Vries niet spreekt over de visie van Owen met betrekking tot ons onderwerp, is het toch wel aardig te verwijzen naar de bladzijden 344 en 345 en deze zelf te lezen > Die mij heeft liefgehad - De betekenis van de gemeenschap met Christus in de theologie van John Owen (1616-1683), Groen, Heerenveen 1999.

Putten           K. A. Gort

1) Proeven voor de eredienst - een serie publicaties op weg naar een Dienstboek voor de Kerken, aangeboden door de Commissie voor het dienstboek van het samenwerkingsorgaan voor de eredienst van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelische Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden.
De indeling is: 1. Liturgie in dagen van rouw. 2. Bevestiging van ambtsdragers. 3. Doop en belijdenis. 4 en 5. Schrift - Maaltijd - Gebed: Zondag, feest- en gedenkdagen. Het dagelijks gebed: getijden en huisdiensten.
2) Dr. K. Schilder noteert in een voetnoot in zijn Wat is de hemel? (Tweede druk - Kok, Kampen, 1954): 'Ons gebruiken van de termen "strijdende" en "triumferende kerk" betekent geen erkenning van hun juistheid. De "strijdende" triumfeert, de "triumferende" strijdt tot aan de jongste dag. Ná dien is pas de triumf strijd-loos'. Blz. 148.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen