Een dagje Martinikerk in Groningen

Op zaterdag 1 april waren ongeveer zeventig ambtsdragers van hervormd gereformeerde wijkgemeenten in grote of middelgrote steden uit het hele land in Groningen op bezoek bij de hervormd gereformeerde wijkgemeente aldaar. Het was de tiende bijeenkomst, die het Overleg Grote Steden, uitgaande van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond, had belegd, na eerdere ontmoetingen in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Leiden en Utrecht; in sommige steden enkele malen vanwege verschillende hervormd gereformeerde wijkgemeenten. We beleefden samen een indrukwekkende dag, waarvan ik hier een impressie geef.

Martinikerk
De Martinikerk alleen al! Omstreeks het jaar 1000 bevond zich de eerste stenen kerk aan het Martinikerkhof. Rond het jaar 1220 stond op diezelfde plaats de huidige Martinikerk, genoemd naar de middeleeuwse heilige Martinus van Tours (316 - 397) ofwel Sint Maarten. Hij was patroon van het bisdom Utrecht, waartoe Groningen behoorde. Het verhaal gaat dat Martinus op een koude dag zijn kleed deelde met een bedelaar. Hij scheurde het in tweeën. Op de vraag waarom hij niet het hele kleed gaf, was zijn antwoord, dat de Heilige Schrift zegt, dat men de keizer geven moet wat des keizers is en Gode wat Gods is. En het ambtsgewaad was nu eenmaal voor de helft eigendom van de landsoverheid en voor de helft van de kerk. Bij de laatste restauratie (1962-1975) zijn het schip en het koor van de kerk teruggebracht naar de situatie van rond 1460.
Beroemd is het orgel van de Martinikerk. De bouw ervan begon in 1480 en nog steeds zijn er, na alle vernieuwingen, elementen van het eerste orgel in aanwezig. Met 3500 pijpen en 53 registers is het orgel van de Martinikerk één van de grootste Noord-Europese barokorgels. In de vorige eeuw was de bekende Johannes Worp (1821-1891) er organist.
In 1468 stortte de toren tijdens bouwwerkzaamheden in. De nieuwe toren werd tussen 1470 en 1550 westelijk van de kerk gebouwd. Ze was ooit de hoogste van Nederland (97 meter). Toen een brand de houten bovenbouw had verwoest, moest de toren in hoogte onderdoen voor die van de Dom in Utrecht, die sindsdien de hoogste is.

In de Martinikerk ligt ook Rudolphus Agricola (Roelof Huysman) begraven. Deze keerde in 1480 uit Italië naar Groningen terug en ging toen om met een 'geleerdenkring 'in het klooster Aduard, waaronder zich ook de beroemde Wessel Gansfort, 'broeder des gemeenen levens' bevond. Een opschrift op het orgel, daterend uit 1691, luidt 'opus Agricolae', werk van Agricola. Hij werkte in humanistische geest en wilde de 'klassieke studieën' dienstbaar maken aan 'het evangelisch getuigenis'. In 1484 kreeg hij een professoraat in de filosofie te Heidelberg.

Historisch
Een kerk als de Martinikerk is een historisch monument, net als de Domkerk in Utrecht en de Grote Kerk in Dordrecht, om maar enkele voorbeelden te noemen. Het zijn monumenten van 'vroomheid in hout en steen.' Daarom oefenen ze altijd ook aantrekkingskracht uit op het volk, zowel het volk uit de stad zelf als uit wijder kring. Ze zijn ook symbolen van de volkskerk.
In Groningen werden in de naoorlogse jaren in nieuwe wijken nieuwe kerken gebouwd. Gegeven de secularisatie werden en worden nu die nieuwe gebouwen weer afgestoten. De oude, historische kerken echter blijven. En daar concentreert zich soms nieuwe activiteit van de kerk, met nieuwe uitstraling naar het volk.
Ds. H. C. Marchand, de pastor loci, vertelde een aardig verhaal. Bij rondleiding door de kerk van een groep, waaronder kinderen, verzocht hij een moment heel stil te zijn. In die immense ruimte werd het dóódstil. Hij vroeg: 'wat hoort u? ' Een kind antwoordde: heiligheid.

Wijkgemeente
Daar, hartje Groningen, bevindt zich een hervormd gereformeerde wijkgemeente, Centrum-Oost. In 1951, bij de invoering van de hervormde nieuwe kerkorde, telde de stad Groningen tien wijken (kluften); een aantal, dat later uitbreidde tot dertien en nu is teruggebracht tot zes. Oud-ouderling B. M. Tobi vertelde iets van de geschiedenis van de wijk. In de vijftiger jaren zette zich 'geestelijke vervlakking' in, zodat een deel van de gemeente 'geestelijke armoede' begon te lijden. Daarom richtten verontruste gemeenteleden in 1953 een Vriendenkring op, die ging ijveren voor de gereformeerde prediking in de stad. 'Na heftige discussies in de wijkkerkenraad en nog heftiger en fellere debatten in de CK', werd ds. T. Poot beroepen in een vacature in één van de wijken. Ds. Poot deed op 11 september 1966 zijn intrede: 'de eerste predikant van gereformeerde signatuur binnen de veste van het midden orthodoxe Groningen.' Ouderling Tobi zei, dat dat geen gemakkelijke periode was. Hij sprak van een geïsoleerde positie en voegde er eerlijk en openhartig aan toe: 'in de steek gelaten door de GB'. Dat riep gevoelens van schaamte bij ons op. Het zal te maken hebben gehad met het feit, dat van meet af de wijkgemeente een onderdeel moest zijn van de hele hervormde gemeente en derhalve enkele concessies moest doen aan het geheel.

Zo mag deze hervormd gereformeerde gemeente er tot heden zijn en ook een centrale plek hebben in de stad Groningen. Ds. Poot werd in 1975 opgevolgd door ds. J. van 't Ende. Daarna volgden ds. A. J. Zoutendijk (1982), ds. D. M. van de Linde (1990) en sinds 1 december 1996 ds. H. C. Marchand.

SoW
De hervormd gereformeerde wijkgemeente- functioneert in een centrale gemeente, die vandaag helemaal Samen op Weg is. 'De SoW-trein - zei Tobi - in Groningen rijdt: geen sneltrein, als boemel, maar hij rijdt, niet te keren.' Wel bleek me in de wandelgangen, dat uit andere wijken van hervormde zijde soms met enige jaloezie naar de hervormd gereformeerde wijkgemeente wordt gekeken, omdat deze hervormde wijkgemeente is gebleven.
Intussen heeft de hervormd gereformeerde wijkgemeente nauwe contacten met de Christelijke Gereformeerde Kerk ter plaatse. Vier keer per jaar vindt een gemeenschappelijke kerkdienst plaats: op tweede kerstdag en tweede paasdag, op de morgen van de eerste Pinksterdag en op de zondag na hervormingsdag. Hier kan kennelijk wat elders niet kan. Jarenlang is het (van christelijke gereformeerde zijde) de vraag geweest of kanselruil of een gemeenschappelijke kerkdienst van hervormd gereformeerden en christelijke gereformeerden kerkordelijk wel mochten. Ooit bood ds. L. J. Geluk tijdens een COGG-conferentie dit aan aan dr. T. Brienen, zoals eerder (wijlen) ds. W. L. Tukker het aanbood aan (wijlen) ds. A. Vergunst (Geref. Gemeenten). De uitkomst van intern kerkelijk beraad in de Christelijke Gereformeerde Kerken was, dat het (nog) niet kon. In Groningen is het spontaan gegroeid. Gaande het Samen op Weg-proces hebben hervormde gereformeerden en christelijke gereformeerden elkaar gevonden vanwege hun gemeenschap in de belijdenis, die men ook zichtbaar tot uitdrukking wil brengen. Intussen, zei ouderling Tobi, wil de hervormd gereformeerde wijkgemeente in Groningen, ook in de ontwikkelingen in het SoW-proces de hele gemeente, staande in de gereformeerde traditie, 'optimaal' dienen. Op het fundament van de Petrus-belijdenis - Gij zijt de Christus - wil men hervormde gemeente zijn.
Bij dit alles voegde zich een verhaal van de evangelist Ernst van Velzen. Vanuit het evangelisatiepand worden marginalen in de stad bereikt; mensen die de kerk soms als 'een herenkerk' ervaren. Maar wat te denken van de (verrassende) ontdekking in dit evangelisatiewerk, dat een evangelisatiefilm, gebaseerd op De Christenreis van John Bunyan zo aansloeg? Mensen herkenden er de nood van hun leven in.

In de loop der jaren is de hervormd gereformeerde wijkgemeente ook een wijkplaats geworden voor anderen, die vandaag 'geestelijke armoede' in hun eigen kerk beleven. Ontroerend was wat een mevrouw ons toevertrouwde. In haar vroegere eigen Gereformeerde Kerken was de prediking van het Evangelie van de Verzoening teloor gegaan. Dat Evangelie had ze hervonden in de kerk, waarover vroeger afkeurend werd gesproken vanwege vrijzinnigheid en andere dwalingen.

Bemoediging

De beraadsdag, die we in Groningen hadden, was tot wederzijdse bemoediging. Voor 'Groningen' was het goed, dat zovelen uit andere oorden des lands een dagje kennis maakten met het gemeente-zijn in Groningen. Voor de bezoekers van elders was het, na een bemoedigende preek van de oud-predikant van Groningen, ds. A. J. Zoutendijk, ook bemoedigend te ervaren, dat het werk des Heeren mag doorgaan, ook in situaties die niet in alle opzichten vergelijkbaar zijn met vanouds hervormd gereformeerde gemeenten. Ouderling Tobi merkte op, dat de wijkgemeente aldaar een wijkgemeente in verscheidenheid is. In die verscheidenheid uit alle delen van het land hebben we elkaar ontmoet en vanuit het Woord mogen bemoedigen, omdat we allen vanuit het Woord bemoedigd werden. Het leerde ons allen iets van eenheid in verscheidenheid te beoefenen en ons daarin ook te oefenen.

Meer nog dan door de prachtige Martinikerk werden we aangesproken door het feit, dat de gereformeerde religie ook in de stad Groningen werken en doorwerken mag.
Zo mogen we elkaar tot steun en bemoediging zijn in deze tijd van diepe secularisatie, waarin binnen de kerken oude en nieuwe dwalingen opgeld doen, maar waarin het Evangelie van de Verzoening ook vandaag mensen in de kraag grijpt en hen voert op de Weg, die Christus is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen