De presbyteriale structuur van de Hervormde Kerk

In de Waarheidsvriend van 4 mei jl. stelt dr. P. van den Heuvel in zijn bijdrage 'De Hervormde Kerk niet meer presbyteriaal? ': 'Steeds heeft men de woorden "presbyteriaal-synodaal" gebruikt om het karakter van de hervormde kerkorde aan te duiden'. Deze opmerking is aanleiding tot nuancering en aanvulling.
Laten we eerst eens luisteren naar wat er in de zogenaamde werkorde staat, waarin de grondslagen voor de huidige hervormde kerkorde werden gelegd (Oostenbrink-Evers, Balke, p. 179). 'Zij (de regeling) onderstelt namelijk dat het hoogste gezag in de Kerk onder Christus aan de gezamenlijke gemeenten toekomt. De presbyteriale orde ligt in de gedachte van de constituerende synode. Dit beginsel van de kerkorde moet worden vastgelegd, daarin zal de nieuwe orde haar wortels hebben. Onze kerk is en blijft een uit de Reformatie voortgekomen kerk van presbyteriaal type, al sluit dit het persoonlijk dragen van verantwoordelijkheden en geven van leiding geenszins uit.' En is de kerkorde 1951 ook zo gekarakteriseerd door de opstellers? Ja, want in de toelichting zeggen zij reeds op de eerste pagina 'Het hierachter volgende ontwerp geeft door een ander nauwe aansluiting aan het wezenlijke van de oude kerken-ordeningen van Wesel, Emden en Dordrecht. Dit blijkt in het bijzonder ook hieruit, dat de kerkinrichting presbyteriaal is'. 'De Nederlandse Hervormde Kerk bestaat uit al de hervormde gemeenten' (art. I). Een gemeente is geen deel van het geheel. Neen, een hervormde gemeente is volledig kerk. Of zoals dr. Van den Heuvel het zegt 'De plaatselijke gemeente is op zichzelf een volwaardige gestalte van de kerk van Christus' (een voortreffelijk werk, p. 14). Deze structuur kan niet anders dan decentraal worden genoemd.
Nu kan worden tegengeworpen, dat het bovenstaande dan wel het geval moge zijn, maar dat toch de synode het hoogste gezag in de kerk heeft. Dat is echter niet het geval. Het presbyteriale element houdt ook kerkregeling van onderaf in. 'In de meerdere vergaderingen zullen geen andere zaken worden behandeld, dan die in de mindere vergaderingen niet kunnen worden afgehandeld, of naar de orde der Kerk tot het werk der meerdere vergadering behoren' (art. V-3). Decentraler kan het bijna niet! Dit heeft als consequentie, dat de kerkenraad van de plaatselijke gemeente het hoogste kerkelijke gezag is. Laten, we eens kijken of de commissie voor de kerkorde het in haar toelichting op de kerkorde 1951 daarmee eens is: 'Twee lijnen tekenen zich daardoor af, vooreerst de lijn der kerkregeling in de ambtelijke vergaderingen, lopende door kerkenraad, classis, kerkprovincie en synode van beneden naar boven; en daarnaast - van boven naar beneden - de lijn van dienstbetoon en voorlichting afkomstig, van de ambtelijke vergaderingen uit geleide, organen van bijstand'. Het moge duidelijk zijn, dat de kerk dus niet van boven naar beneden, maar van beneden naar boven wordt geregeerd.
Maar mag de synode dan geen bindende besluiten nemen? Dat moge waar zijn, de synode mag echter niet afwijken van de kerkorde bij haar besluitvorming. Dat mag slechts tijdelijk bij bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen (art. XXIX) of tijden van nood (art. XXX). De synode mag dus bijvoorbeeld niet het benoemen van ouderlingen opleggen. Vanaf de Reformatie was dat plaatselijk, in de gemeenten. De synode mag ook geen toezicht opleggen waar dat tevoren niet was. De plaatselijke financiën en het toezicht daarop kunnen niet alleen plaatselijke worden afgedaan, zij werden en worden dat daadwerkelijk al sedert de Reformatie. Bovendien stond en staat het plaatselijk beheer der goederen en gelden al sedert de Reformatie buiten het kerkverband.
Volgens dr. Van den Heuvel is de synode geen centralistisch machtsorgaan (de hervormde kerkorde, p. 41). Dat maakt de rechtbank er wel van. De president van de rechtbank gaf zelf overigens al aan dat de rechtbank niet begreep waar het om ging.
Het is instructief te luisteren naar de onlangs overleden redacteur van de kerkorde 1951 mr. dr. H. M. J. Wagenaar: 'Nog één voor de kerkvoogdijen belangrijk punt, dat echter nog niet in de kerkorde te vinden is, wil ik ten slotte noemen. Het is de vraag, op welke wijze de bepalingen van de nieuwe kerkorde, voor zover op de kerkvoogdijen betrekking hebbende, moeten worden ingevoerd.
Het is duidelijk, dat een besluit van de generale synode daartoe niet bij machte is' (De kerkvoogdijen en de nieuwe kerkorde, p. 21).
De rechtbank heeft dus onterecht aan de synode het hoogste gezag toegekend. Dat is niet minder dan schokkend, want hiermee komt weer het Reglement van 1816 in beeld.
Het is overigens niet verkeerd om van een presbyteriaal-synodale structuur van de Hervormde Kerk te spreken. Er is ten slotte een synode. Men dient daarbij echter te bedenken, dat het presbyteriale voorop gaat. Anders wordt het een synodaal juk.

Leiden                  dr. D. de Vos

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen