Man van studie en kansel

Als prof. Balke gevraagd wordt naar de betrokkenheid van ds. Kievit op de Hervormde Kerk, valt allereerst de naam van Hugo Visscher. 'Die heeft hem in sterke mate gestempeld, al kende hij de hoogleraren A. Noordzij en J. A. C. van Leeuwen ook goed en heeft hij die ook gewaardeerd. Maar Hugo Visscher was een man die anderen wist te imponeren, zoals ook blijkt uit de dagboeken van Miskotte. Visscher zag Kievit trouwens als zijn opvolger. Mijn vader wist dat Visscher wel een keer of drie in Baam geweest is, waarbij hij zei: "Jij moet morgen je doctoraal doen, ik zal zorgen dat je slaagt. En je moet daarna promoveren".'
Maar Kievit liet zich niet overhalen. Waarom niet? 'Ja, er zijn raadsels in iemands leven waar je niet achter komt. Dat was bij Leendert Kievit ook zo. Toen ds. I. Kievit oud en hulpbehoevend was zei hij - zonder enige ressentiment - dat zijn leven ook heel anders had kunnen lopen.'

'Hugo Visscher had een duidelijk Kuyperiaanse kerkopvatting. Evenals Woelderink en Severijn is Kievit bezig geweest in de Convent-beweging. Het Convent van Gereformeerde Kerkeraden onder leiding van prof. Severijn wilde in 1923 hetzelfde als Visscher in 1915, een modus-vivendivoorstel. Dit voorstel beoogde een samenleven van de verschillende richtingen in de kerk in een onderling administratief verband, maar tevens naar de volle eis van de beginselen. Deze gedachte vind je terug in de brochure die ds. Kievit over de predikantstraktementen schreef. Daar zat de kerkopvatting van Visscher achter.
Er was namelijk een Raad van Beheer gekomen. Die raad was ingesteld, omdat de predikantstraktementen geen gelijke tred hielden met de enorme inflatie na de Eerste Wereldoorlog, waardoor er in pastorieën grote armoede geleden werd. De raad zorgde ervoor dat de predikanten naar gelang van hun dienstjaren uitkeringen uit de Generale kas kregen. Ds. Kievit vond dat die gelden ten onrechte aan de plaatselijke gemeenten onttrokken werden. Een groot aantal gemeenten weigerde medewerking, wat gevolgen voor het beroepingswerk had. Ds. Kievit was ook in het kerkrecht behoorlijk ingevoerd, daarom schreef hij er een brochure over. Het is geen artikel waarmee de kerk staat of valt, maar hoe je de zaken in het kerkrecht toepast, is niet onbelangrijk. Hij was op dat moment eensgeestes met Hugo Visscher. Ook in de strijd rond de nieuwe kerkorde was het beheer van de financiën een belangrijk punt. Zijn studiegenoot Seyerijn deed wel mee met de ontwerpregeling ervan, wat Kievit niet begreep. Severijn heeft overigens daarna ook meegedaan met het proces tegen de kerkorde. Zijn brochure heeft nauwelijks effect gehad. Het is allemaal doorgegaan.
Kievit riep op tot verzet, maar niet tot afscheiding. Hij riep de synode op, terug te keren tot haar eigen zaak, dat is te handelen conform de Heilige Schrift en de belijdenis. Dat is zijn protest. Hij heeft zich altijd wars getoond van elke vorm van afscheiding.'

Betrokkenheid op heel de kerk
'Gaandeweg is hij van de denklijn van Visscher, mede onder invloed van de jongere generatie en vooral van zijn zoon, teruggekomen. Hij is kerkelijker gaan denken, anders gezegd: minder Kuyperiaans. Kievit had in Baarn in feite ook een modus-vivendi-plaats, een status aparte. Hij bewoog zich al die jaren op afstand van het synodale gebeuren en ook van de Gereformeerde Bond.
Hij was geen vergadermens, geen mens van actie, meer van de kansel en van studie. Hij kon natuurlijk in het Gereformeerde Weekblad zijn ei kwijt, waarvan hij vanaf 1931 redacteur was. Vergeet niet, het was een tijd zonder computers, zodat hij nooit de preek van zondag om zo te zeggen voor het grijpen had. Trouwens, die lag ook achter hem. Het moest weer vers en fris zijn, dus begon hij maandag opnieuw met de exegese voor een meditatie. Het heeft altijd een dubbelie studie voor hem betekend. Op zijn bijdrage in het GW kreeg ds. Kievit een geweldige respons. Hij voerde een drukke pastorale correspondentie.
Toen na de oorlog zijn mening over "het ontwerp kerkorde" gevraagd werd en hij uitgenodigd werd voor een conferentie op de Ernst Sillemhoeve, stuurde hij zijn zoon. Hij was daar geen mens voor en Leen kon dat veel beter. Die werd daardoor al heel vroeg bij het synodale gebeuren betrokken. Maar zodoende raakte ook vader Kievit er persoonlijk bij geëngageerd en wij hoorden erover tijdens de catechisatie en vanaf de kansel. Je ziet hoe belangrijk die persoonlijke betrokkenheid is. Voor de oorlog leefde men als richtingen van elkaar geïsoleerd in afgesloten provincies. Na de oorlog werd dat doorbroken.
Ik denk dat de bekende "Baarnse" contio's ook zijn voortgekomen uit contacten met de jongere generatie predikanten via Leendert. Toen deze ging studeren, kwamen er veel studenten over de vloer. In de oorlog ging die contio door, in de grote achterkamer van de pastorie of in gebouw Calvijn. Zulke initiatieven ontstaan vaak spontaan. De contio's van de Bond waren er nog niet. De jaarvergaderingen van de GB hadden meer een kerkpolitiek karakter, terwijl het bij ds. Kievit ging om studiebijeenkomsten, waar pastorale en theologische onderwerpen besproken werden. Kievit is in de contio's vooral bezig geweest met de rechtvaardiging, zowel exegetisch als dogmenhistorisch.'

Bevinding
'Hij was geïnteresseerd in het vraagstuk van de bevinding. Toen Van Ruler in 1950 in "Kerk en Theologie" over bevinding schreef, was hij daar helemaal vol van. Dat had zijn grote interesse. Maar het was niet zo dat hij zich vaak over zijn bevindelijke ervaringen uitte. Slechts een heel enkele keer heb ik hem daarover gehoord. Toen wij eens met enkele studenten bij hem waren, gaf hij wel zijn inzichten. Het ging hem niet om de ervaring op zich, het ging om de Heilige Schrift zelf. Hij stond uiterst kritisch tegenover het "krijgen van woorden en teksten" en hij onderkende de gevaren. Hij illustreerde dat bijvoorbeeld aan de bruidsmystiek rondom het boek Hooglied, die hij nuchter "gesublimeerde erotiek" noemde.
Ds. Kievit-had nog graag schetsen willen schrijven over de verhouding tussen rechtvaardiging en wedergeboorte. Daar spitste het zich in de discussies op de contio vooral op toe. Het is natuurlijk significant dat hij bij de contiolezingen inzette bij de rechtvaardiging, niet bij de wedergeboorte. In alle breedte en diepte heeft hij dat thema schriftuurlijk uitgewerkt. Hij was wars van een wedergeboortetheologie, zoals die door Abraham Kuyper en ook binnen bijvoorbeeld de Gereformeerde Gemeenten door ds. Kersten werd voorgesteld, waarvan hij vond dat het een bevindelijk geamendeerde Kuyperiaanse wedergeboortetheologie was. Hij was trouwens beslist geen SGP'er.
De studie van Kievit vertaalde zich naar de prediking. Het ging erom hoe je er pastoraal mee om moest gaan. Die kwestie van de vierschaarbeleving is in de fase dat ik ds. Kievit meemaakte, geen dominant gezichtspunt geweest. Ik heb hem er nooit over gehoord, noch op catechisatie of op de kansel, noch in persoonlijke gesprekken. In de contiolezingen, die ik destijds allemaal gelezen heb, kwam het niet aan de orde. Die waren zeer christocentrisch. Het ging om het "in Christus zijn", om het "met Christus sterven en opstaan" en daarin ging de hele rijkdom van het Nieuwe Testament open. Hij was congeniaal met Calvijn en Kohlbrugge in die zin dat het ging om de rechtvaardiging door het geloof alleen en de rijkdom daarvan. Hij was in zijn toepassing beslist niet schematisch!'

Verdonkerde goud
'Hij was een bewogen mens, wilde iedereen zo snel mogelijk bij de genade brengen, daarin was hij scherp in het afbreken van wat in de weg stond. Als er maar een draadje van Christus in gehoord werd, ging zijn hart helemaal open. Ik heb hem nooit scherp dogmatisch meegemaakt in zijn pastoraat. "Niet het schema, maar het thema", zoals zijn zoon Leen zei.'

Vanwaar dan toch die polemische houding ten opzichte van dr. Woelderink?
'Het is een tragiek in de jaren dertig geweest dat deze mannenbroeders die zo dicht bij elkaar stonden, toch zo scherp tegen elkaar ingingen. Dat heeft ook te maken met karakter, met het jammere dat er twee tijdschriften waren die tegen elkaar ingingen, De Waarheidsvriend en het Gereformeerd Weekblad. Ik denk dat ze in wezen dicht bij elkaar stonden. Je denkt: "Mannen, was nu eens bij elkaar gaan zitten en had alles eens helemaal uitgepraat. " De controverse is deze, dat Woelderink door zijn aanraking in Ouderkerk aan den IJssel met een bepaalde vorm van mysticisme daar heel scherp tegenover kwam te staan, terwijl ds. Kievit iemand was die dat verdonkerde goud wilde zuiveren, door er heiligend op in te gaan. Zij hebben eigenlijk zij aan zij gestaan in de bestrijding van dat mysticisme. Het is in Ouderkerk gebeurd, dat ds. Kievit in de consistorie plotseling een eind maakte aan een heel lang uitgesponnen voorgebed van een ouderling die daarin zijn eigen ervaringen ventileerde en hij zei: "Amen, het is meer dan tijd, broeder!" Maar Kievit vond wel dat Woelderinks standpunt aanleiding tot een vervlakking kon geven, zoals dat ook bij Kuyper het geval geweest is, maar die polemiek had zo nooit mogen gebeuren.
Ze hebben elkaar persoonlijk ook goed gekend. De zusters van Woelderink woonden in Baarn en kerkten bij de oude Kievit. Deze polemiek behoort tot wat men in het Duits noemt "die kleine Seite", de negatieve kanten van karakters. Het werd te vuur en te zwaard doorgezet, wat mijns inziens aanleiding gegeven heeft tot een verkeerde receptie van Kievits theologiseren. Beiden waren verbondstheologen. Ik denk wel dat je zeggen kunt dat Woelderink er uiteindelijk niet uitgekomen is, wat ook door Van Ruler gezegd is. Kievit heeft aangevoeld: het gaat daar niet goed. Maar aan de andere kant heeft Woederink prachtige pastorale dingen geschreven, waarvan je zegt: "Daar mag je die man zomaar niet om veroordelen." Die scherpte van toen heb ik persoonlijk na de oorlog niet meer meegemaakt.'

Tweeërlei kinderen des verbonds
'Het boekje "Tweeërlei kinderen des verbonds" komt voort uit een lezing, die ds. Kievit in Rotterdam hield, waarmee hij achteraf niet erg gelukkig was. Hij zou het zeker niet goed gevonden hebben dat het nu nog herdrukt werd; hij wilde er nog een tweede, praktisch deel bijschrijven, maar daar kwam hij niet meer aan toe. In zijn "Retractiones", zijn leven overziende, nam hij er afstand van, omdat het niet goed werkte en men nu naar zijn mening andere dingen moest zeggen.
Er zit natuurlijk een waarheidsmoment in: het is niet alles Israël wat Israël genoemd wordt. Er blijft een spanning tussen verkiezing en verbond, maar dat kun je niet tegen elkaar uitspelen. In ieder geval was het boekje niet af. Van zijn boekje "Voorwerpelijk en onderwerpelijk" zei hij ook niet dat het voor eens en altijd als een paal boven water stond. Kievit zei dingen waarvan hij meende dat die op een zeker moment gezegd moesten worden. Maar vastgevroren aan zijn eigen standpunten was hij niet.'

Maar iemand die u professorabel noemde moet toch de reikwijdte van zijn geschriften overzien?
'Ja, hij heeft die reikwijdte duidelijk onderschat en toen hij het later besefte dat ook betreurd. Maar hoe ging dat? Hij hield een lezing, die vervolgens in het Gereformeerd Weekblad werd gepubliceerd. Daarna maakte de drukker Bout er een boekje van. Zo was de cultuur van die tijd. Hoe het uitwerkte, merkte je pas in de repercussies die volgden. Ook bij ds. Kievit stond het verbond voorop. Hij was een belofteprediker. Het gevaar van zo'n contio rondom een persoon is dat er epigonen zijn, 'die met iets weglopen, die iets verabsoluteren dat er zo niet geweest is. Voor zover ik Van der Haar, Boer en Van Sliedregt gekend heb, hebben ze geen van allen de rechte interpretatie gegeven van wat ik in mijn jeugd heb meegekregen. Nee, ook ds. Boer en ds. van Sliedregt niet. Die zogenaamde bewuste rechtvaardigingsleer heb ik nooit gehoord, noch in de contiolezingen teruggevonden. Boer was overigens een man die zich eveneens heel bewust met Kohlbrugge heeft beziggehouden, hij was ook echt een verbondsprediker.
Het is daarbij buitengewoon oneigenlijk dat door een bepaald publiek ds. L. Kievit altijd met zijn vader vergeleken is en het altijd verloor. Vader en zoon waren eensgeestes. De vader was zo blij met zijn zoon! Hij stond er zo van harte achter. Het is altijd moeilijk om een zoon van zo'n vader te zijn, anderzijds een zoon te hebben die in dezelfde sporen gaat, maar die dat in de eigen tijd zelfstandig uitwerkt. Ik heb het altijd groot gevonden dat de oude Kievit zo'n ruimte gaf aan zijn zoon die een eigen weg ging. Hij zei: "Ik heb het in mijn tijd gedaan, jullie tijd is weer anders." In het kerkelijk engagement dat Leendert had, is vader Kievit meegegroeid. In hun kritiek op het manco van het confessionele gehalte in het apostolaatsdenken waren zij eensgeestes.'

Evangelicaal/reformatorisch
'In de wereld buiten de Hervormde Kerk van die tijd ben ik niet zo goed ingevoerd dat ik kan beoordelen hoe men daar met ds. Kievit is omgegaan. Wel weet ik dat hij wars was van elke vorm van afscheiding én van kerkisme. Hij bleef met alle kritiek binnen de Hervormde Kerk. Hij liet zich ook niet strikken om doordeweeks op te treden in groepen, waardoor hij aan het hervormd kerkelijk besef te kort zou doen. Hij wist zijn plaats in onze kerk, waar hij op grond van de Schrift en de belijdenis via de kansel, de contio's, zijn lezingen, het Gereformeerd Weekblad zijn boodschap wilde doorgeven. Ik kan me voorstellen dat als je ds. Kievit alleen kent uit zijn vrij schematische preken die in de serie Genade voor Genade verschenen, je een ander beeld hebt dan wat naar voren komt uit de genoemde preek over Hemelvaart, die hij op zijn ziekbed uitgaf. Die preek is zo sprankelend. Daar lag heel zijn hart in. Zo heb ik hem gehoord. Dat is het beeld zoals ik het ken en dat op mij diepe indruk maakte.'

Kan het zijn dat beide beelden waar zijn?
'Ja en nee. Je moet iemand wel naar het leven tekenen. Wanneer je iemands beeld te statisch vastlegt, dan is de dynamiek, dan is het leven eruit. Mijn ouders hebben een zekere ontwikkeling gezien, een versoepeling, maar in wezen toch een doorgaande lijn, ook ten aanzien van het geheel van de Hervormde Kerk. De zorg over de belijdenis en de rechte prediking zijn altijd aanwezig geweest, daar ging het om. Ook bij Leendert, die geëngageerd was tot in het moderamen van de synode.'

Waarin ligt de actualiteit van ds. Kievit voor ons?
Je moet een mens altijd in zijn context bezien, in de lijst van zijn eigen tijd. Hij reageert ook op zijn eigen tijd. Haal je iemand daaruit, ga je hem annexeren voor een positie in latere ontwikkelingen, dan bega je onrecht tegenover zo'n persoon. Dat geldt voor de reformatoren, dat geldt voor Kohlbrugge enz. Evenals zij, heeft Kievit zich diepgaand met de Schrift beziggehouden, met het hart van de Reformatie. Dat hebben we nu nog nodig. Als je kijkt naar de huidige jammerlijke opsplitsing tussen evangelicaal en reformatorisch, waarin je dingen uiteen ziet vallen die samenhoren en als zij zich verabsoluteren, buitengewoon eenzijdig worden, dan zouden vader en zoon Kievit zich scherp richten naar beide kanten. Ook denk ik aan de shibbolethvorming naar de reformatorische kant. Kievit kon zeer scherp zijn tegen verstarde vroomheid. Naar de kant van de evangelicalen zou hij het arminianisme onmiddellijk ontdekt hebben. Dan is er sprake van een verdienstelijk werk dat wij moeten doen.
Ik kom nog even terug op het punt van de bevinding. Ten onrechte wordt vaak gesteld, dat dit een extra zou zijn bij de Schrift. Kievit heeft daar duidelijk op gewezen, dat het gevaarlijk is om bevindelijk en schriftuurlijk naast elkaar te zetten en dan aan elkaar te verbinden. Het gaat alleen om de Schrift zelf. En daarin gaat het om de eenheid van waarheid en werkelijkheid, van hart en hand, van leer en leven. Het echte leven uit de genade maakt het leven vrij en vreugdevol. Zo was het met Pinksteren: "Zij hadden grote blijdschap en zij loofden God." Dat is het wat ik uit Baarn heb meegekregen en waaraan ik met respect en dankbaarheid terugdenk.'

P. J. Vergunst

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen