Kerk in Europa

Van 17 tot 20 april l.l. werd in de prachtige abdij in La Brussière-sur-Ouche bij Dijon een conferentie gehouden onder de naam Colloque Biblique Francophone. Deze conferentie was een doorstart van de vroegere Pastorale van Dijon, waar elk jaar ook deelnemers uit Nederland aanwezig waren. Ondergetekende hield op twee achtereenvolgende dagen een lezing over De relatie tussen de kerken in Europa, mede met het oog op de Europese eenwording. Te zijner tijd hoop ik het gedeelte, dat over de Europese eenwording als zodanig handelde en over bezinning van kerken hierop in het verleden, in deze kolommen nader terug te komen. Nu volsta ik met een nadere uitwerking van wat ik aan het eind van mijn referaat heb gezegd en in verslaggeving naar buiten kwam, namelijk de ontmoeting en het contact in Europees verband van gereformeerden, dat wil zeggen van allen die ook vandaag willen staan op de bodem van de gereformeerde confessie.

De Europese Unie ontwikkelt zich snel. We staan aan de vooravond van de monetaire eenheid met de invoering van de euro. De gemeenschappelijke markt is een feit. We hebben rondom de mkz-crisis gezien hoe Nederland bij beslissingen in deze al helemaal afhankelijk is van Brussel. In deze bijdrage gaat het me vooral om de kerken. Van tijd tot tijd zijn assemblees of conferenties belegd, waar de plaats van de kerken in een verenigd Europa aan de orde kwam: een Europese bisschoppenconferentie (1991), een congres georganiseerd door de Evangelische Kerk in het Rijnland in diezelfde tijd, een congres van zestig protestantse theologen in Basel (1991), een protestantse assemblee in Boedapest (1992) en een oecumenische bijeenkomst in Graz.

In Nederland schreef dr. K. Blei een boek, getiteld Kerk-zijn over grenzen en dr. W. Aalders gaf een boek uit onder de titel De overlevingskansen van een protestantse natie - Nederland in een verenigd Europa. De hervormde synode gaf een geschrift uit Hart en ziel voor Europa. Er is dus al veel bezinning over 'Europa' geweest en er is informatie te over. De vraag is of er ook voldoende gereformeerde bezinning was. Hoe men ook tegen de Europese eenwording aankijkt en hoever deze uiteindelijk ook moge gaan, de kerken zullen er ook in toenemende mate, op heel concrete punten mee te maken krijgen.

Rome

Rome reageert uiterst positief op de Europese eenwording. Toen de paus in 1990 Tsjechoslowakije bezocht, zei hij, dat nu het communisme, gebaseerd op angst en 'zonder God', ineen is gestort, we moeten bouwen aan een verenigd Europa: politiek, economisch, moreel en geestelijk. Europa, zei hij, is gebaseerd op christelijke wortels: 'Europa moet in het teken van het kruis en van de verrijzenis van Christus haar eenheid terugvinden'. In een toespraak tot het Europese Parlement in 1988 zei de paus, dat de kerk 'sinds eeuwen verworteld is in de volken waaruit Europa bestaat en die zij eenmaal uit de doop omhoog heeft geheven'. De paus en na hem ook de Europese

Bisschoppenconferentie pleitte daarbij voor 'nieuwe evangelisatie', omdat juist het christelijk fundament van Europa de laatste eeuwen is verzwakt. Onder 'nieuwe evangelisatie' bij Rome moet dunkt mij niet worden verstaan - en zo bleek het ook te worden ervaren tijdens de conferentie in Dijon - een nieuwe persoonlijke benadering van mensen met het Evangelie om hen op te roepen tot bekering maar een herwinnen van de vroegere (machts)positie van de R.-K. Kerk. Het valt te vrezen, zei dr. Peter Beier een aantal jaren geleden op de ontmoeting, die was georganiseerd door de Evangelische Kerk in het Rijnland, dat in een verenig(en)d Europa de R.-K. Kerk voor politici en wetenschappers het enige adres dreigt te worden, wanneer zij hun licht willen opsteken voor een christelijke benadering van allerlei actuele zaken. Hij pleitte, net als W. Aalders voor het bewaken van het 'protestantse' karakter van Europa.

Daar komt dan bij dat de kerk van Rome, bij alle interne verschillen die ook daar zijn, wereldwijd en ook in Europa één is. De kerk van Rome kan dan ook wereldwijd of in Europees verband een

v.D.G.

concilie bijeenroepen, een kerkvergadering met een ambtelijk karakter en verdeeldheid. Kerken van de Reformatie kunnen dat vanwege hun onderlinge gescheidenheid niet. Het geluid van Rome reikt zo gemakkelijk verder dan dat van de kerken der Reformatie, die bovendien ook nog een tweedeling te zien geven van 'oecumenisch' en protestants in gereformeerde zin.

Manco

In Europa behoort slechts acht procent van de inwoners (nominaal) tot het protestantisme. Als het gaat om gereformeerden in Europa, om diegenen die ook in hun confessie in de traditie van de Reformatie staan, is het spoor wel heel smal geworden, waarbij een land als Nederland nog hoog scoort.

Tegenover de wereldwijde eenheid van Rome vertoont het protestantisme een grote verdeeldheid. Het is de tragiek van de Reformatie in haar voortgaande geschiedenis, dat ze in zoveel brokstukken uiteen is gevallen. Van een protestants concilie of een protestantse synode in Europa kan alleen al daarottrgeea-sprake zijn. De verdeeldheid in Nederland alleen al zou hiervoor een grote barrière zijn, terwijL Nederland een land is met nog een relatief hoog percentage protestanten, c.q. gereformeerden. In landen als Italië, België en Frankrijk vormen protestanten een uiterst kleine minderheid.

In de tijd van de Reformatie zelf al werd geworsteld met het probleem van de verdeeldheid. In het boek Uitdagend gereformeerd, het vriendenboek bij het afscheid van prof. dr. C. Graafland, gaat ds. C. Blenk in op Graaflands stelling (in zijn boek Kinderen uan een moeder), dat Calvijn in zijn kerkvisie geen landelijke kerk kent. Van de algemene kerk stapt Calvijn in zijn Institutie direct over naar de plaatselijke kerk. Blenk toont aan, dat Calvijn zich inzette voor de eenheid van de Reformatie, die vanuit Genève was overgeslagen naar het hele land maar ook naar de landen van West Europa. Zijn visie op de kerk was internationaal. Toen de Anglicaanse aartsbisschop Thomas Cranmer in Engeland 'de continentale hervormers' in 1552 verzocht om te helpen bij de reformatie van de engelse kerk, dacht hij aan Calvijn, Melanchton, Bullinger. Cranmer had een 'godly synod', een goddelijke synode op het oog. En Calvijn schreef: 'Ware slechts dit te bereiken dat op een bepaalde plaats geleerde, ernstige mannen uit de belangrijkste kerken samenkwamen... maar het behoort tot de voornaamste misstanden van onze tijd dat de afzonderlijke kerken zo vaneen gescheurd zijn'. Dus toen al! Calvijn wilde echter de nationale kerken - luthers, gereformeerd, zwingliaans en anglicaans - in een concilie samenbrengen. Maar het gebeurde niet!

In datzelfde jaar 1552 - schrijft Blenk - verscheen ook Calvijns commentaar op Handelingen 15, waarin het gaat over het Apostelconvent. Calvijn schrijft: 'overigens moeten wij bedenken dat hier van Godswege voorgeschreven wordt de wijze en orde van het samenroepen van synoden, namelijk wanneer zich een geschilpunt heeft voorgedaan, dat op geen andere wijze bijgelegd kan worden'. Zolang echter de Reformatie geen concilie kende, kwamen de kerken der Reformatie niet verder dan landelijke kerkverbanden, met nationale synoden. Hoewel de Nationale Synode van Dordrecht al wel vele gasten uit het buitenland telde.

Convent

De situatie van de protestantse kerken is nu in Europa uiterst complex. Tijdens de bijeenkomst, georganiseerd door de Evangelische Kerk in het Rijnland, pleitte de eerder genoemde dr. Peter Beier voor een protestantse synode. Dat zal, gegeven de verdeeldheid van de kerken, een te hoog gegrepen ideaal zijn. Toch moet naar mijn overtuiging worden gezegd, dat het een manco van de Reformatie is, dat vanwege de toen al zichtbare verdeeldheid, een Europees concilie niet mogelijk bleek.

Vanuit kerken in de traditie van de Reformatie zal er vandaag hoogstens sprake kunnen zijn van een assemblee of een congres, oecumenisch of minder oecumenisch, dus altijd ook maar weer voor een deel van de kerken. Zo zal de R.-K. Kerk zich in het verenig(en)de Europa kerkelijk gezien breder en dieper en met meer overtuiging innestelen en naar buiten (kunnen) treden dan de protestantse kerken.

De vraag is dan wel of er nog enig verband kan zijn in Europa voor kerken of kerkelijke denominaties, die ook op de vragen, die zich voor de kerken in Europa voordoen, hun verankering vinden in de gereformeerde belijdenis. Juist ook kerken in minderheidsposities hebben daaraan grote behoefte. Gereformeerde kerken en denominaties zullen elkaar hard nodig hebben als het gaat om bezinning op normen en waarden, op ethiek en educatie, in een verenig(en)d Europa, dat steeds verder seculariseert.

Bovendien komen in de komende jaren ook Oost-Europese landen binnen de Europese Unie. Kerken van gereformeerde confessie daar hebben bij hun wederopbouw na de Wende contacten nodig met andere kerken, die in de traditie van de Reformatie staan. Met het oog op dat alles zou een Europees Gereformeerd Convent, dat gedragen wordt door kerken en bewegingen van gereformeerde confessie, van groot belang kunnen zijn. In het algemeen leeft 'Europa' weinig in de protestantse kerken. En in Nederland hebben we aan een verdeelde Gereformeerde Gezindte al de handen vol. Nochtans mogen we niet uit het oog verliezen, dat de Reformatie vanuit Genève ooit een uitstraling kreeg naar Europa.

In veel landen is de erfenis van de Reformatie verdund of verwaterd. Wordt het niet tijd, dat het besef gaat leven dat het overige dat sterven zou, zal moeten worden versterkt, zoals dat van de gemeente van Sardis staat geschreven (Openb. 5)? Kerken verlenen elkaar soms materiële steun. Dat is en blijft nodig. Maar hoe blijft de gedachte levend dat gereformeerd zijn niet alleen een nationale aangelegenheid is?

Het congres in Dijon drukte mij althans opnieuw op de noodzaak van een platform, dat meer is dan een ontmoetingsplek van individuele gereformeerden. Vandaar mijn pleidooi voor een Convent. Wat onverlet laat de roeping voor gereformeerde denominaties binnen de grote(re) kerken om te participeren in de bezinning op 'Europa' binnen de kerken waartoe ze behoren.

V.D.G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen