Historische plaatsen in Duitsland

De lezer zal het nog wel weten: 1521, Luther op de rijksdag te Worms. 'Hier sta ik, ik kan niet anders, God helpe mij, Amen' moet hij gezegd hebben. Die woorden zijn op een gedenkzuil in Worms te lezen. Laten we Worms eens bezoeken.

Keizerlijke rijksstad

Worms heeft als keizerlijke rijksstad een grote rol gespeeld in de geschiedenis van Europa. In de 15e en 16e eeuw werden er zo'n honderd rijksdagen gehouden. De stad telde toen honderd torens. Ze is ook een van de centra van de Duitse wijnhandel, maar daar komen we niet voor. Het gaat ons om Luther. En de oude joodse begraafplaats en synagoge.

Dom

Het kan bijna niet anders: we gaan eerst naar de Dom, in de 12e eeuw gebouwd op de fundamenten van een vroegere kerk. Met de Dom van Mainz en van Speyer geldt hij als de drie 'keizerdommen aan de Rijn'. Een romaanse kerk, met hoog-gotische verbouwingen, 110 meter hoog, 27 meter breed, vier torens en twee koepels. In Luthers tijd bestond de Dom al ruim driehonderd jaar. We staan even stil bij het beeld van Petrus, een kopie van het Petrusbeeld in de St.-Pieterskerk in Rome. Veel meer hebben we er niet te zoeken.

Rijksdag

Naast de Dom staat het bisschoppelijk paleis (Bischofshof), bijna op dezelfde plaats als waar het vorige bisschoppelijk paleis stond, waar keizer Karei V tijdens rijksdag vertoefde. Dat vorige paleis werd echter verwoest. Een bord op de voorgevel geeft het aan: 'Hof van de vorstbisschop van Worms, verwoest door de Fransen in de jaren 1689 en 1794. Hier stond voor de keizer en het rijk Maarten Luther'.

We lopen een klein stukje door. Daar is het, naast het paleis: de plaats van de rijksdag. Een gedenkzuil vermeldt het. We lopen de tuin van het Bischofshof in. Op de grond, bij de ingang, ligt een grote steen. Je zou er bijna overheen lopen, zonder hem te zien: 'Troonzaal van de rijks- en vorstendagen', staat er op de steen. Hier werd Luther op 17 en 18 april 1521 ter verantwoording geroepen. Hem werd door zijn grote tegenstander, Johannes Eek, de vraag gesteld of hij zijn geschriften, die men vóór hem op tafel had uitgestald, wilde herroepen. Zijn antwoord, voor de keizer, de edelen en vele kerkvorsten was: 'Mijn geweten is gebonden door Gods Woord. Daarom kan en wil ik niets herroepen, want het is niet goed of raadzaam iets tegen het geweten in te doen. Hier sta ik dus, ik kan niet anders. Zo helpe mij God.' Of hij die laatste woorden werkelijk gezegd heeft wordt door sommige historici betwijfeld. Maar dat hij een duidelijk 'nee' heeft laten horen, is zeker. De keizer sprak de rijksban over Luther uit. Wel kreeg hij, zoals hem was toegezegd, een vrijgeleide naar huis. We lopen even rond, een stille plek, een plek van grote historie.

Luthermonument

Niemand bezoekt Worms zonder het Luthermonument te zien, niet ver van

de Dom, aan de Lutherring. Het werd in 1868 vervaardigd en is het grootste Luthermonument ter wereld. De gedenkzuil bij het monument meldt: 'Luthers lied Een vaste Burcht is onze God werd omgezet in steen. Dr. Maarten Luther staat boven de voorlopers van de Reformatie, omgeven door vorsten, geleerden en symbolische voorstellingen van steden der Reformatie'.

Het is een indrukwekkend monument, bestaande uit niet minder dan twaalf beelden. Boven alles uit Maarten Luther, zijn hand op de Bijbel, op de sokkel 'Hier sta ik, ik kan niet anders, God helpe mij. Amen'. De andere beelden zijn, onder aan de trappen: Frederik de Wijze, keurvorst van Saksen die Luther 'gevangen' liet nemen en naar de Wartburg liet brengen, Johannes Reuchlin, die niet de Reformatie was toegedaan, maar door zijn kennis van het Hebreeuws en Grieks veel voor de Reformatie betekend heeft, Philippus Melanchthon, de knappe geleerde die van grote betekenis is geweest voor de reformatorische theologie; en Philips de Grootmoedige, land-

Het grootste Luthermonument ter wereld graaf van Hessen, die we in het artikel over Marburg tegenkwamen en in Marburg de eerste protestantse universiteit stichtte. Tussen deze beelden drie symbolische vrouwenbeelden, voorstellende de vrede van Augsburg (1555), Protesterend Speyer (1629) en Treurend Magdeburg (1631). Daartussen wapens van steden die met de Reformatie waren meegegaan, onder andere van Eisenach, Wittenberg, Eisleben en Leipzig. Aan de voet van Luther, op de vier hoeken: Hieronymus Savonarola (1498), de boeteprediker die scherp de misstanden van de kerk en geestelijkheid geselde; Petrus Waldus (1197), de 'stichter' van de Waldenzen; Johannes Wyclif (1387), die voor het Engelse volk de Bijbel in de Engelse taal vertaalde, en Johannes Hus (1415), die in Konstanz op de brandstapel de marteldood stierf. Op de zijden van de sokkel van Luther nog kernachtige woorden van Luther: 'Het geloof is niets anders dan het rechte waarachtige leven in God zelf

en de Schrift recht te verstaan. Daartoe behoort de Geest van Christus', en: 'Christus recht te verstaan dat zal geen menseninzetting gevangen kunnen nemen; U bent vrij, niet naar het vlees, maar naar het geweten'. Aan de achterkant: 'Het evangelie, dat de Heere de apostelen in de mond gelegd heeft, is Zijn zwaard. Daarmee slaat Hij in de wereld als met bliksem en donder'. Voor we het monument verlaten kijken we nog eens omhoog: Maarten Luther, vastberaden, de Bijbel in de hand, omringd door personen die door Gods genade veel voor het geloof der Reformatie betekend hebben.

Mardnuspoort

Er is in Worms nog veel meer te zien, zoals de Martinspoort aan het einde van de Kammerstrasse. Hier kwam Luther op 16 april 1521 Worms binnen. Naar schatting tweeduizend inwoners uit Worms en omgeving kwamen hem tegemoet, een grote schare als we bedenken dat Worms in die tijd ongeveer zevenduizend inwoners telde. Luther stond toen op het toppunt van zijn populariteit, mede omdat velen ernstige kritiek op de kerk en de geestelijkheid hadden. Wat meer is: velen waren, zij het vaak beginnend, geraakt door de beginselen van de Reformatie.

Drievuldigheidskerk

We lopen terug naar het centrum. Daar is de lutherse Drievuldigheidskerk, die van 1709 tot 1725 gebouwd werd ter herinnering aan de Reformatie. De kerk werd in de Tweede Wereldoorlog totaal verwoest, maar na de oorlog weer opgebouwd. De kerk heeft vijftien gebrandschilderde ramen, die in grote lijnen de Apostolische Geloofsbelijdenis volgen: God de Vader (schepping, zondeval, zondvloed, torenbouw van Babel, Abraham en de verkiezing van Israël), God de Zoon (Advent, Kerst, Goede Vrijdag, Pasen, Hemelvaart, de stroom van levend water en de vijf wijze en vijf dwaze maagden), en God de Heilige Geest (de heilige, algemene, christelijke kerk, de gemeenschap der heiligen, vergeving der zonden, wederopstanding des vleses en een eeuwig leven). Helaas zijn de ramen erg donker en moeilijk te definiëren.

Tussen de twee orgelhelften een mozaïek: Luther voor de keizer op de rijksdag.

Museum Andreasstift en Magnuskerk

Nu begeven we ons naar het Andreasstift, een oude kerk, waarin het museum van de stad Worms is ondergebracht. Hier vinden we fraaie oude • handschriften, een Lutherbijbel met handgeschreven commentaar van Luther en in de speciale Lutherzaal onder andere een Lutherbibliotheek met een aantal andere handschriften van Luther.

Naast het Andreasstift de Magnuskirche. Wonderlijk: hier werd al voor de rijksdag van 1521 in reformatorische zin gepreekt. Na de rijksdag bleef de gemeente er in protestantse zin bijeenkomen, waardoor de kerk een van de oudste protestantse kerken van Duitsland is.

Joodse begraafplaats

We moeten nog iets geheel anders zien: Worms heeft de oudste bewaarde joodse begraafplaats van Europa, waar graven zijn vanaf 1076. In Worms woonden van ouds namelijk vele joden, waarom Worms wel het 'klein Jeruzalem' wordt genoemd. Er staan meer dan tweeduizend grafstenen, onder andere van de in Worms geboren joodse geleerden en martelaren rabbi Meïr van Rothenburg en zijn leerling Alexander van Salomon Suszkind. Wonderlijk, in de Tweede Oorlog werd opdracht gegeven om de begraafplaats geheel te verwoesten. De opdracht werd echter niet uitgevoerd. Niemand weet waarom niet, noch wie daar de hand in heeft gehad. Laten we maar zeggen dat het de goede hand van God is over Zijn oude Bondsvolk, dat met name in de laatste wereldoorlog zo zwaar te lijden heeft gehad.

Oude synagoge en joods museum

Zeer de moeite van het bezoeken waard is ook de oude synagoge, gebouwd in 1034, en vele malen tijdens jodenvervolgingen zwaar beschadigd. In 1938 werd de synagoge totaal verwoest en de joodse gemeente, elfhonderd joden, weggevoerd. Na de oorlog werd de synagoge, ondanks dat er in Worms geen joodse gemeenschap meer is, in oude stijl weer opgebouwd. De synagoge is voor bezichtiging open. Er is een originele mikwe (vrouwenbad). Achter de synagoge is het Raschi-museum, met onder andere de duizendjarige geschiedenis van de joodse gemeente in Worms en vele joodse voorwerpen.

Mooie stad

Er is in Worms dus veel te zien. Daarbij is het, wat het centrum betreft, ook nog een mooie stad met vele gezellige winkels. Maar we zijn niet gekomen om te winkelen. Liever ga ik naar huis met het beeld van Luther voor ogen: de hand op de Bijbel. Gods Woord houdt stand in eeuwigheid en zal geen duimbreed wijken.

H. VELDHUIZEN

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen