Votum en Groet

Het mogen samenkomen als gemeente is niet niks. Samenkomen in verwachting van Gods genaderijke tegenwoordigheid. Dat vergt een rechte voorbereiding. Als wij opgaan naar het Huis des Heeren zullen we ons voorbereiden in bezinning en gebed. De weg die we afleggen tussen onze woning en de kerk wil in meer dan één betekenis 'de toeleidende weg' zijn. Op die weg vinden vaak al ontmoetingen plaats. Hoe vrolijk gaan de stammen op... En als die blijde verwachting ontbreekt is het goed om elkaar op te wekken om het van de Heere te verwachten. Elkaar onderweg of bij en in de kerk ontmoeten en begroeten, elkaar in het oog krijgen is toch een wezenlijk aspect voor de samenkomst van de gemeente. De kerkdienst begint eerder dan we denken.

Votum

Na het stil gebed van gemeente en dienaar, waarin zij de hulp en de aanwezigheid van God inroepen, spreekt de dienaar het votum uit. Votum is een Latijns woord en betekent 'wijding'. Deze benaming stamt uit de negentiende eeuw. Ook wordt er gesproken over het adjutorium. Ook een Latijns woord dat 'bijstand' betekent. Het is opgebouwd uit een aantal aanhalingen uit de Psalmen. Psalm 124 : 8, 'Onze hulp is in de Naam des HEEREN, Die hemel en aarde gemaakt heeft', aangevuld met 'Die trouw houdt in eeuwigheid' (Psalm 146 : 6) 'en niet laat varen de werken van Zijn handen' (Psalm 138 : 8). Reeds op de synode van Dordrecht in 1574 is deze formulering aanvaard.

De zaak waar het hier om gaat is van veel oudere datum. In de dienst in de synagoge klonken de woorden 'Onze hulp is in de Naam des Heeren, die de hemel en de aarde gemaakt heeft'. In de Middeleeuwen sprak de priester aan de voet van het altaar wanneer de viering van de mis begon, een persoonlijk gebed uit. Dit gebed, een persoonlijke schuldbelijdenis, begon met de woorden 'Onze hulp is in de Naam des Heeren'. Voor Gods aangezicht verscheen hij als een onwaardige. Onwaardig voor de hoge en heilige dienst waartoe hij geroepen werd en zich geroepen wist. Hij deed het voor de hele gemeente, maar weliswaar zachtjes, onverstaanbaar voor de aanwezigen. De Reformatie bracht ook vernieuwing in de liturgie met zich mee. Het persoonlijk gebruik werd vervangen door het gemeenschappelijke. De dienaar des Woords spreekt de woorden uit namens de hele gemeente.

Calvijn motiveerde het uitspreken van het votum door te zeggen dat al onze daden en ondernemingen moeten beginnen met het inroepen van de naam en de hulp van de Heere. Wanneer de gemeente samenkomt zijn de omstandigheden van haar leden velerlei. In Psalm 124 wordt de nabijheid van de Heere beleden te midden van tegenspoed en kruis. De gemeente heeft bevindelijke kennis van Hem. De bevinding wekt hoop. Welnu, we zijn samengekomen voor het aangezicht van de HEERE, die krachtig bevonden is een hulp in benauwdheden. We stellen ons vertrouwen op Hem alleen. We drukken de geestelijke gestalte en het perspectief uit waarin de samenkomst van de gemeente staat. Onze samenkomst staat in de lichtglans van de God van Pasen, die ons uit zo grote dood verlost heeft, en nog verlost; op Welke wij hopen, dat Hij ons ook nog verlossen zal (2 Kor. 1:9).

De laatste jaren spreekt men niet meer over het 'votum', maar gebruikt men de woorden 'Onze hulp' of het woord 'bemoediging'. Men wil Latijnse woorden in de dienst vermijden. Het woord 'bemoediging' spreekt mij persoonlijk zeer aan. Is het niet bemoedigend om met alles wat ons hart vervuld en waarmee we voor Gods aangezicht verschenen zijn, de proclamatie te mogen horen, ja zelfs uitspreken: Onze - niet alleen die van anderen maar ook die van mij - Hulp is in de Naam des HEE- REN...! Zo valt er een opening van Godswege waar het bij mij één- en andermaal zo potdicht zit. Waar de Naam des HEEREN klinkt is niets onmogelijk meer.

Groet

Na de 'bemoediging' kennen we in onze kerkdiensten de groet. De combinatie van votum en groet treffen we niet aan in de voorreformatorische en reformatorische liturgieën. Daar vinden wij óf het adjutorium of de groet. De groet is zinvol. We vinden haar al bij Hippolytus in zijn Apostolische Overlevering (215 na Chr.). Ze is ontleend aan de Heilige Schrift. We denken aan het boek Ruth, waarin we lezen dat Boaz de maaiers tegemoet treedt met het 'de Heere zij met ulieden!' Ook spreekt de engel des Heeren deze groet uit tot Gideon en Maria. Augustinus begint de dienst met de begroeting van de gemeente: 'De Heere zij met u!'. In de Romeinse missaal klinkt het vele malen. De gelovigen worden dan opgewekt met hernieuwde aandacht de heilige handelingen te volgen. De gemeente antwoordt dan met 'en met uw geest'. In deze wedergroet sprak het roomse kerkvolk de eerbied uit voor de wijdingsmacht van de priester. Daarom past deze wisselgroet niet bij de ambtsopvatting in de reformatorische traditie.

Vanaf 1542 vinden we de groet ook in de liturgie van Calvijn. Maar dan niet na het adjutorium, maar na het zingen van de eerste tafel van de wet en vóór het gebed om geleid te worden in de wegen van de wet des Heeren. De formuleringen van de groet zijn ontleend aan de wijze waarop de apostel Paulus de gemeente aan het begin van zijn brieven groet: 'Genade zij u en vrede van God onze Vader en van de Heere Jezus Christus' (Rom. 1: 7, 1 Kor. 1: 3). De aanvulling 'en van de

Heilige Geest' geeft aan de groet een trinitarische inhoud. Soms gebruikt de dienaar de prachtige groet waarmee de verheerlijkte Christus Johannes op Patmos groet (Op. 1:4). Door de dienaar groet de levende God Zijn bruidsgemeente, Zijn volk. De dienaar brengt de groeten over van de levende God, van wie onze hulp is. Daar mogen we stil van worden. Na alles wat er gebeurd is in de week die is voorbijgegaan mag ik, mogen we voor Gods aangezicht verschijnen en keert Hij ons niet de rug toe, maar groet ons hartelijk.

Groeten betekende in de tijd van de Bijbel veel meer dan in onze dagen. Door iemand te groeten verbond je je aan die persoon. De groet is teken van gemeenschap. Wanneer we door de Heere gegroet worden zegt Hij ons Zijn genade en vrede toe. De Heere heeft ons wat te bieden. Al wat we nodig hebben geeft Hij: Zijn genade en Zijn vrede. Hij de Getrouwe laat niet los het werk van Zijn handen. Wanneer dit door ons verstaan wordt is verwondering de inzet van de dienst. Gods vriendelijk aangezicht heeft... en geeft vrolijkheid en licht. Zondaren mogen verwachting hebben. Bedelaars aan de troon van Gods genade ontvangen mild en overvloedig en dat terwijl de dienst net is begonnen.

De betekenis van de groet ligt dicht bij de zegen. In het Hebreeuws van het O.T. wordt voor groeten en zegenen hetzelfde woord gebruikt. Het is vandaar te verstaan dat er twee tradities zijn inzake het gebaar van de dienaar bij het uitspreken van de groet.

We zullen toch onderscheid moeten maken tussen de groet aan het begin en de zegen aan het eind van de samenkomst van de gemeente. Wijlen prof. dr. H. Jonker wees ons er al op dat het een misverstand is de groet als een zegen te beschouwen. Hij bepleitte bij de groet het sobere gebaar van het opheffen van de rechterhand van de dienaar des Woords, waarbij de bovenarm bij het lichaam blijft, zodat we geen gestrekte arm krijgen en zodoende associaties met de Hitlergroet oproepen.

Het genoemde gebaar bij de groet is mijns inziens zinvol. Het gesproken woord wordt zo met de taal van het lichaam onderstreept. Het is dan ook meteen duidelijk dat bij de groet de ogen gericht hebben te zijn op de dienaar. We groeten toch niemand met gesloten ogen!

Binnen de kring van de lezers van ons blad zal er ongetwijfeld verschillend gedacht worden over deze zaak. Van gemeenteleden ontving ik reeds artikelen van professoren en geachte voorgangers. Dominees worden ook op grond van deze zaak ingedeeld. Er zijn een-handigen en twee-handigen. Er zijn er die helemaal geen handgebaar maken en door smaders 'on-handigen' genoemd worden. Men meent het te kunnen horen aan de prediking... Wie zich bezint op de zaak waar het in deze artikelenreeks om gaat, wordt wijzer.

Amen

Na de groet klinkt het woord 'amen'. Het is de dienaar des Woords die ook hier spreekt. Weliswaar: hij spreekt namens de gemeente. In de Heilige Schrift lezen we meer dan eens 'al het volk zegge amen'. Wat moet dat machtig geklonken hebben. Het antwoord van de bruid op de groet van de Bruidegom. Het is waar en zeker. Zo is het! Het heeft na de groet iets van Psalm 48: 'Want deze God is onze God eeuwig en altijd...

Wie votum en groet hoort en verstaat zingt van harte Psalm 31 vers 5 en 6. 'k Zal in Uw goedheid mij verblijden; Ook hebt Ge mij niet weggestoten, Gij hebt mij aangezien, Noch mij, van alle kant, En hulpe willen biên Benauwd door 's vijands hand; In mijn verdrukking en mijn lijden; Neen, 'k heb Uw trouwe hulp genoten: Toen, in mijn zielsellende, Gij deed met vaste schreden Uw aangezicht mij kende. Mij in de ruimte treden. En dan te bedenken dat de eredienst nog maar nauwelijks begonnen is... Wie oren heeft om te horen die hore!

A. BAAS, IJSSELMUIDEN

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen